Өнүккөн  демократиялык өлкөлөр сөз эркиндигинин баалуу  экендиги башынан эле түшүнүп, сындаганга сабырдуу карап, жарандардын талабын сыйлап, конструктивдүү чечим кабыл алуу менен көксөгөндөрүн канааттандырат. А бечара кыргыз мамлекетичи? Єкмөт жыйырма жылдан бери “демократиялык мамлекет курабыз” деген шылтоону бетине кармап, демократиялык программалар үчүн өнүккөн өлкөлөрдөн бир канчалаган ири суммадагы каражаттарды алып келген. Тилекке каршы,  көз боёмочулук жолуна салышып, бул каражаттарды өзүлөрү гана арты-артынан жутуп жиберишти. Сомдорду, жашыл акчаларды сол чөнтөктөрүнө солой калып, демократиялык мамлекеттин Конституциясын, программларын жана мыйзамдарын кабыл алышканын беттерине кармаганы менен баары бир тоталитардык режим менен башкарууну эӊсеген бийликтеги саясатчы сөрөйлөр уурулуктун жолунан тайгаланбай келе жатышат. Жогорку Кеўештин депутаты  Ө.Текебаев тез эле өнүгө калабыз деп жанталашып, авторлук кылып, авторитардык режимге каршы, партиялык башкаруу жолуна түшүүгө ылайыкташтырылып бурмалоого дуушарланган кылмыштуу конституцияны кабыл алдыртканына баарыбыз күбө болдук.

 

Партиялар эл үстүнө үстөмдүк кылып, карапайым калк менен сєзгє келбей, өз жеринен душманын куугансып кууп чыкканына 12-апрелде өткөн Талас окуясы далил.  Бул шумдугуӊ кургур, партиялык башкаруунун  кылмыштуулукту жаап жашырганга да өтө ынгайлашканы апрель революциясындагы банктын тонолгонунан, 320 миллион доллардын уурдалганынан улам да ачык-айкын билинди. Кийин Максим Бакиевдин лабораториясындагы 2800 килограмм алтынды «Ата-Мекен» партиясынын лөктөрү Ө.Текебаев, Р.Төлөгөнов, Б.Шерниязовдор жүктөп кеткенин көргөндөр, керек болсо жүктөп бергендер оозу-мурду кыйшайбай эле айтып чыгышты. Ал эми Башкы прокуратура бул маалымат боюнча тергөө ишин козгогон да жок.

 

Эгерде өлкөбүздө дагы бир революция боло турган болсо, эл соода тїйїндєрїн эле эмес, Кыргызстандагы Улуттук банкты баш кылып бардык банктарды тоноп кетпейт эч ким кепилдик бербейт. Ошентип, жоругу жолдо калган эл башылар жаман жосунду, осол єрнєктї өзүлөрү баштап, элге үйрөтүп жатышат.

 

Парламентке жана бийлик бутактарына болсо арам акчаларынын күчү менен жалаӊ Акай, Бакийчилердин куйруктары, эл сатар, жер сатар кылмышкерлер толуп алды. Мамлекеттин, элдин ырыскысын уурдап, жеп-жутуп жаткандарды канчалык зар какшап айтып атсаӊ да, сатылып кеткен мыйзам сакчылары менен телевидение, гезиттер жаап-жашырышат, анткени, булар биримдик менен иштеген колу туткактар, кесирленген тышы жалтырак, ичи арамдар эмеспи.

 

12-апрелде «Кыргызстан жаӊы күчтөрү» кыймылы Талас элин чогултуп, көкүрөккө толгон көйгөйдү эл менен бөлүшүп, бийликтин уурулугун, алардын жерди гана эмес сууларды да сата баштаганын айтып, жеткирип, чогуу чечим, жыйынтык чыгаралы деген ак ой менен Талас жергесине барганыбызда, бийликтин  алдын ала абдан катуу уюштурулган чагымына дуушар болдук.  Бабановдун иниси баш болуп, губернатор Койсун Курманалиеванын бир туугандары төш болуп, «Республика», «Ата-Мекен» партиялары жана жергиликтүү бийликтин арам акчасына жашаган дїжїр “обончулар” жыйынга чогулган элди «түштүктөн Мадумаров, Ташиев келе жатат» деген жалган кептери менен алдашып, келгендерди стадиондон кууп чыгууга үгүттөшкөн. Карапайым калк болсо баягы эле ишенчээктигинин айынан дагы бир ирет бийликке курал болуп бергенин капарына албады. Элди, ар кайсы региондон келген конокторду кубалап, трибунадагы микрофонду, колонкаларды тепкилеп, сындырып, карапайым элдин муў-зарын тєгїп ырдаган Сагынбек Момбековду жакалап, жемелешип, “өлтүрөбүз” деп коркутканга чейин барышты. Элдин алдында турган Таалай Изатовду, милиция башчысы єзү келип кармап, камап, кылмыш ишин ачып, дароо прокуратурага, андан соӊ сотко өткөзүшүп, эскертүү берүү менен бошотушту.

 

 Бир учурда Бакиевдин буйругу менен ошол кезде УКМКнын башчысы болуп турган Мурат Суталинов парламенттин астында жаткан ачарчылык жарыялап жаткан «Бириккен фронттун» кыймылынын боз үйлөрүн талкалатып, өзү келип боз үйдүн тїндүгүн буту менен тээп сындырган эле. Бул кылыгы акыры жакшылыкка алып келбеди. Ал эми кечээки митингде таластыктар «Кыргызстан жаӊы күчтөрүнүн» баш кийимдери менен желектерин өрттөп жиберишти. Кыргызда түндүк менен баш кийимден улук эмне бар?! Таластыктар баш кийимдерди өрттөп жатканда кылчайып артты бир карап, ойлонуп да коюшкан жок. Кудайга жакпаган мындай иштер акыры жакшылыкка алып бармакпы?! Чындап келгенде Мадумаров менен Ташиевдин бул чогулушка эч бир тийешеси жок болчу. Бул жөн гана бийликтин, эл чогулбай калсын, митинг өтпөй калсын, биздин былыгыбыз билинбей тура турсун деген иш аракеттери эмей эмне? Бир четинен бул алардын өзүлөрүн өзүлөрү жооткону, алдагандыгы десек да туура болот. Мындай ыпылас жоруктар түндүк-түштүккө бөлүнүүнү эле эмес, алакандай кыргызды эми регион-регионго бөлүнүп,  бири-бирин кыйратууга алып бараары бышык. Бакиевдин башкаруусу убагында Түп жөө жүрүшүнө барганыбызда, ушундай “ОБОНЧУлар” менен  дүжүр саткындар Текебаевди баш кылып  жумуртка менен чапкылап, Шерниязовдун калпагын ыргыта чаап, УКМКнын азаматтары тепкилеп жатканда, мен артында туруп «мегиле, мени өлтүргүлө, ушуну эле каалап атсаӊар, анда кан төгүлсүн» деп бакырганымда, эл мени карап токтогон. Ал эми Бабановду желим шише эл ур-токмокко алганда эптеп качып кутулганы эсинде эмес бекен. Ушундай жапайычылык көрүнүштөр өз баштарынан өтсө да, бийликке келээри менен эстеринен чыгарып салгандары кесирликке барабар эмеспи.

 

Таластыктардын бийлик менен чогуу болуп, элди коргобогону, сатылганы деп эсептейбиз! Убагында Түптүн элин жек көрүү менен караган Таластын айрым саткынчы, дїжїрлєрї эми өзүлөрү “ОБОНчу” деген атка кантип конуп, ар-намыстарын өз өтүктөрү менен өзүлөрү тебелеп салганын байкабай калыштыбы? Көлдө Түп району гана айтылып калса, Таласта бүтүндөй облус жаманатты болду. Таластыктар мыкты, сатылбайт, чыныгы патриоттор – деп ойлоп, түз караган  башка региондордун элдеринин көз караштары да бузулду. Анысы аз келгенсип, «уурусу күчтүү болсо, ээсин доого жыгат» дегендей, Бишкеке жетип келишип, бийликтин берген эки тыйынына алданган Таластын дүжүрлөрү «бул бийлик үчүн керек болсо жаныбызды беребиз» деп тиштене сүйлөп, зөөкүрлүгүн көрсөтүшүп, 24KG агенттигине пресс-конференция да уюштуруп жиберишти. Бийликтеги аферист-алдамчыларга дїжїрлєрдїн сексени жанын берсе да баары бир, анткени, аларга бир гана мансап менен акча кызыктуу. Мындай саткын иштери менен таластыктык туугандар башка региондор менен  эмес өз ара бири-бириӊер менен душман чыгып, чырды ырбатаары бышык иш.

 

 Өлкөгө жаӊы бийлик орногондо эле өткөндөр унутулуп  калууга тийиш эмес. Бейкүнөө элдин канын төккөн Аксы окуясында, Акаевдин билегине чейин канга боёлгонун, Апрель элдик көтөрүлүшүндө Бакиевдин канга белчесинен баткандыгын, Июнь окуясындагы Ош трагедиясында Отунбаева-Атамбаев элдин канына кирингенин унутуп калдыкпы?! “Иштегенге убакыт бергиле, анан жыйынтык чыгаргыла” дешет экен, ооз ача электе эле. Чын чынына келгенде, булар убакытты иштөө үчүн эмес, жерлерди, сууларды, кен байлыктарды сатып, байып анан башка өлкөлөргө сапар тартуу үчүн сурап жатканы эмеспи. Акаев 15 жылда, Бакиев 5 жылда жеп-топтогонду, булар 7-апрелдин эртеси эле жеп-топтогону баарыбызга белгилүү. Жеў ичинен жеген акчасы ашып-ташып, элди сатып алабыз деген арам ойлору бир күнү ойрон болот. Бийлик эч качан элдин үстүнөн  үстөмдүк кылбашы керек, тетирисинче эл  бийликтин үстүнөн үстөмдүк кылып, элдин кулу кылуубуз зарыл!

           

атайын "Саясат.kg" үчүн

 

 

Кыргыз биримдигине жарака салчу коркунучтун алдын алуу аракеттери жасалбастан, тескерисинен, бийлик үчүн көзү кызарган саясатчылар тарабынан ачык эле уланып, кыргызды биротоло экиге бөлүп салышты.

 

Башынан чечмелейин.

 

Мындан 3-4 жыл мурда «Бакдөөлөт» деген коомдук уюм түзүлгөндө, мен ага анчейин деле маани бергеним жок эле, «бардыгы эле биригип жатышпайбы, калмактын жээндери да биригип жатышкандыр» деп койгом. Жаны жаннаты болсун, раматылык манасчы агабыз Уркаш Мамбеталиев КТРден «Манастын энеси Бакдөөлөт болгон» десе, ага да маани бербептирмин. Көрсө, иштин чоо жайы таптакыр башка жакта жатыптыр.

Биз да ошол Манаска кайрылып көрөлү.

 

Кыргыз эл Баатыры, академик Чынгыз Айтматовдун кириш сөзү менен башталган Сагынбай Орозбаковдун айтуусундагы «Манас» эпосу: «… Көгөйдөн Ногой, Шыгай, Чыйыр. Ногойдон Ороз, Үсөн, Бай, Жакып. Жакып Чыйыр агасы өлүп, анын Шакан аялын, андай кийин Манжурия калкынан (калмак) Бөйөндүн уулу Чаян дегендин Бакдөөлөт деген кызын алат» деп айтылып башталат. Шакандан Манас, ал эми Бакдөөлөттөн Абыке-Көбөш баш болгон алты арам, калмакка тикелей жээн. Булар дайыма Манаска көралбастыкта болушуп, чоң казатка аттануусуна да кошулушпай, Манас өлгөндөн кийин Манастын жакындарын куугунтукка алышып, Бакайды төө кайтартып, Каныкейди (Санира-бегимди) токолдукка алмакчы болгондо, ал эмчектеги Семетейди көкүрөгүнө кыса кайненеси Шаканды кошо ээрчитип Самаркандга Темир атасыныкына түн жамына качып кетет. Бакдөөлөттүн таржы-макалы ушундай.

 

Эми тууга кайрылалы. Саякбай Каралаевдин вариантындагы «Манастын» 2-томунун 17-24-беттеринде, Бокмурун төгөрөктүн төрт бурчуна атасына аш берүүгө кабар жиберет. Бокмурун Көкөтайдан калган Мааникер күлүктү жаш Айдарга берип:

… Бул ашыма келсин де,

     Бул кызыкты көрсүн де.

     Бул ашыма келбесе,

     Бул кызыкты көрбөсө,

     Көкөтайдын көк туусун

    Үй үстүнөн көрсүн де

деген сөздөрү, ар бир элге жиберген кабардын аягында айтылат. 

 

Ушул эле кабарда,

     …. Кызыл желек, көк найза

           Ала колдоп кетти деп,

          Артымдан күбүр калбасын.

деген сөздөр да бажырайып жазылып турат.

 

Демек кыргыздын желеги кызыл болуп, калмактын жана Бокмурундун желеги көк болгондугу даана айтылып турат. Мындан башка дагы эмне керек?

 

Википедияда «… Алооке көк асаба алдына аскерин чогултту» деген маалымат турса, Манастыкы деп көк асабаны Манас ордого желбиретип коюшкандар Абыке-Көбөштүн урпактары экендигин жеңил эле баамдоого болот.

 

Ар ким ар нерсени ойдон чыгарып, калп айтып бурмалап элдин башын айлантуунун да чеги болушу керек эле. Айрыкча атту баштуу адамдардын эки жүздүүлүккө барышы өтө эле жарашпаган уят көрүнүш болуп жатат.

 

Мен Казат Акматовду өтө урматтап жүрдүм эле, «Манас үйүндө олтурганда, боз үйүнүн үстүндө көк желек желбиреп, согушка чыкканда кызыл желек менен чыккан» деп айтканда, чындап жакамды кармана калдым. Казат байке, Манас эки жүздүү болгон эмес, эки түстүү туу көтөргүдөй, а Сиз…, оозум да барбай жатат айтканга. Ошондой эле, мен үчүн урматта жүрүшкөн Мар Байжиевдин, Түгөлбай Казаковдун көк тууга барууга далалат кылуулары да ар түрдүү ойлордун жетегинде калтырат экен. Анан да, Карганбай Самаковдун парламент трибунасынан, «биздин желек кызыл болгонунан кан төгүлүп жатат» деп олуялык кылып жатканы да, аны көк тууну көксөгөн калмак сепаратисттерин тымызын колдоп жатканынан кабар бергендей. Же, балким ал өзү…

 

«Курултай» идеясын көтөрүп чыгышкандардын идеялары туурадай, бирок, Курултай туусун көк кылып алышканы, алардын түпкү максаттарын күмөндө калтырууда. Кыргыз тарыхын тунгуюкка такап, кыргызды исламга эмес теңирчиликке табынтууга үндөп жаткандар да көк тууну колдошуп жаткандыгы бекеринен эместир. Көк тууну көксөп жаткандар, калмак кандуулар жана калмак жээндери Абыке-Көбөштүн урпактары турбайбы деп айласыз ойго кетесиң.

 

Мына ушулардан улам, Маанасты туу тутушкан Таластык боордошторго калмактардын идеясынан, көк туудан сак болгула деп кайрылып кетким келет.

 

Жогорку Кеңештеги туу маселеси боюнча комиссиянын төрагасы депутат Маматалиевдин аракеттеринде да бир шойкумдун башы башбагып тургандай. «Туунун өңүн көк кылабыз» деген идеянын туура-каталыгын териштирүү ордуна, Абдрахман Мадакимович «кыргыздардын оңдорунун желеги көк, солдордуку ак, ичкиликтердики кызыл болгон» деп абалды андан ары курчутуп жатканы кандай? Мына сага саясатчы, мына билермандык! Бул «Эй кыргыздар, бөлүнүп бириң  кызыл туу астына, бириң ак желек астына, калганың көк туу астына чогулгула!» деген чакырыктан эмне айырмасы бар?  Же ортого кыпчыла калган «Кызылы болсо, көгү болуп калса, ара жолдо биздин ак түсүбүз калып калабы?» деген жаш баланын оорусубу?

 

Мен тарых иликтөөчү катары айтайын, ырас байыркы кыпчактар Теңирге сыйынышып, көк түстү ыйык тутушкан. Ал эми кыргыздар жеңиш, майрам, токчулук, ынтымак ырыс-кешиктин белгиси катары кызыл түстү туу тутушкан. Манас кулаалы таптап куш кылып, курама топтоп калк кылып, кыргыз куралгандан бери эле ошол Манастын ыйык кызыл туусу желбиреп келе жатат. Ал эми анын ичиндеги уруулар ар түрдүү тууну көтөрсө көтөргөндүр, бирок кайсы бир уруунун туусу бүткүл кыргыз элинин туусу боло албайт да. Экинчиден, тарыхта «оң», «сол», «ичкилик» деген хандыктар да болгон эмес, ар бири ар түрдүү туу көтөргүдөй.

 

Кыргыздын боз үйлөрү жер бетин козу карындай кооздоп турганда, сырттан келген коноктор каалаган үйүнө түшүп, курсагын тойгузуп, эс алып, андан ары сапарын улантып кете берген. Жолоочулар айрым учурларда азалуу үйлөргө туш келип, ыңгайсыз абалда калган учурлар болот. Ошондон улам, азалуу үйдү айырмалап туруу үчүн, ал үйдүн түндүгүнөн мурдатан өлүк белгиси болгон көк же кара түстөгү желекти чыгарып илип коюу адаты келип чыгат. Азасы бар аял кишини, «анын көгү бар» дешип ага аяр мамиле кылынган. Жылдыгында «бул үйгө кайрадан кайгы келбесин» дешип, куран окуп «көгүн чечүү» раасимин өткөрүшөт. Бирөө жарымдын үйүндө той болсо кызыл желекти, өлүк азасы болсо көк желекти илип коюу адаты алиге чейин сакталып келүүдө.

 

Тууга карата кайра-кайра өз максаттарын таңуулап жанталашып жаткандардын дымактарынын катуулаганы, кыргызды бөлүп, түндүгүн казактарга, түштүгүн өзбектерге кошуп, аны биротоло жок кылуу боюнча 20 жылдан берки тымызын аракеттин кезектеги тактикасы, кыргыз туусунун өңүн өзгөртүүгө багытталганан кабар бергендей.

 

Тарых кайталанарын, же болбосо, Алмазбек Атамбаевдин ар дайым кайталаганды жакшы көргөн учкул сөзүндөй, “сен тарыхты тапанча менен аткыласаң, келечек сени замбирек менен атарын” эгемен турмуш улам эске түшүргөнү менен, 2 жылдан бери кыргызды каалашынча калчап келе жаткан бийлик өткөндөн таптакыр сабак албагандыгы кейитет. Ал аз келгенсип, Бакиевдин, Акаевдин кадрларын өздөрүнө кеңешчи кылып алышканы, алардан эски патрондорунун элге каршы саясатын улантуудан башка жарытылуу ой чыкпагандыгы жанды кашайтат. Ошентип олтуруп, биз Акаев-Бакиев аралашмасынан чыккан, тарыхта деги эле болуп көрбөгөндөй, кыргыздын шорунан жаралган ажыдаар бийликтин торуна түштүк. Азыркы президент ажыдаарды жеңип, өзү ажыдаарга айланып кеткен баатыр тууралуу икаяны көп айтчу эле. Аңдабастан, өзү да ажыдаарга айланып кеткенин карасаң, бооруң ооруйт. Деги Атамбаев ажыдаарга салыштырчу Акаев менен Бакиевдин заманынан азыркылардын башкаруусунун эмнеси жакшы? Куюп койгондой окшош. Болгону, коррупциянын кулачы азыркы учурда алда канча кенен жайылып, бүт экономика тармагына терс таасирин тийгизүүдө. Энергетика тармагы таш калканы чыгып, эми бааны көтөрүүдөн башка айла калбагандыгын кыйытышууда. Максим ойлоп тапкан уюлдук байланыштарга орнотулган 60 тыйын да укук коргоочулар, эксперттер айткандай, “жаңы жасалга” менен кайтып келе турган болуп калды. Болуп көрбөгөн жазгы жутчулукка, жаратылыштын катаал “белектерине”, кышкы караңгылыкка бийликтин даярдыгы жок болуп чыкты. Башканы деле күткөн эмеспиз, анткени, капчыгынын калыңдыгына карап тартылган кадрлар эч качан жарытмак эмес. Албетте, мунун баары эртедир-кеч элдин нааразычылыгын жаратмак. Анын үстүнө, элибиз деле эки ирет бийликти алмаштырып, адилетсиздикке төбөсүнө так секирте уруп көнүп калышкан. Бул аз келгенсип, 2010-жылдагы кандуу окуяларды уюштургандар, банктан акча тоногондор жазасын албай, Кыргызстанда, чет өлкөлөрдө сайран куруп жүрүшпөйбү. Ошондо элдин талабы жөпжөнөкөй: элди эзген Бабановдун өкмөтү өзү менен кошо кетсин! Учурунда Акаевге Танаевди, Бакиевге Үсөновду кетирүү талабы коюлган. Экөө тең премьер-министрди коргоп олтуруп, ушу тапта Ата-Журтуна сагынуусун кат аркылуу гана билдирип олтурууга аргасыз болушууда. Атамбаевге эски президенттердин тагдыры сабак болуусу керек эле. Бирок, эл үч ирет белгилүү мөөнөт менен талап койду. Бирине да Атамбаев жооп берген жок. Бул жакта олтурган адамга Атамбаев баарын түстүү кылып көрсөткөн көз айнек тагынып алгандай таасир калтырууда. Өзүнүн бир боорундай иниси Өмүрбек Бабановду сатып кетиши да бир жагынан кыйын. Саясатта канчадан бери эриш-аркак жүрүшөт. Экөө тең Бакиевдин доорунда чоң кызматтарды ээлеген. Бири-биринен ошон үчүн ажырап кете алышпай, эгиз козудай эчкирип турушкан кербези. Бирок, эл булардын ага-инилик тандеминин Кыргызстанды иритип-чиритип, биротоло талкалаган күнүнө чейин күтө албастыгын баса белгилеп кетүүбүз абзел.

 

Бийлик эл талабын аткаргандын ордуна бет тырмачылыкка өткөндүгүн да айтып коюуга тийишпиз. Ош шаарында жекшемби күнү Алайдын тургуну өзүн-өзү өрттөсө, таппай турган бийликтин чабармандары не дейт дебейсиздерби: митингден тажаган адамдар өлө баштады имиш. Тапкандары дептеринде жазылган сөздөр экен. Чындыгына келгенде, соо адам эч качан митингке каршы өзүн-өзү өрттөбөйт. Адамдын мындай абалга жетишине көптөгөн, узак мөөнөттөгү депрессияга тушуктурган окуялар себеп болорун психологдор айтышпадыбы. Демек, кеп оппозициянын митингдеринде эмес. Кеп өзүн-өзү өрттөгөн адамдын жеке жашоосундагы чырмалышкан, түйүнү чечилбеген маселелерде. Бизге түшкөн маалыматтарга караганда, Каныбек аганын ири суммадагы кредити бар болчу экен. Ал аз келгенсип, аялы катуу ооруп калган. Бийликтин ушундан да шоу жасаганын карабайсызбы: эл митингдерге каршы имиш. А жергиликтүү аткаминерлер өзүн-өзү өрттөгөн Каныбек Сейитбеков канча жардам сурап кайрылса да, анын өтүнүчүн учурунда аткарбастан, эми түштөн кийин “өлүктү жашыруу тажиясын өзүбүз колго алдык”, “аялына жардам беребиз”,- деп отчет берип жатышат. Учурунда адамга жүз бурушса мындай болбойт эле го. Айтор, ушундай адам өлүмүнөн да саясат, чоң шоу жасаган бийлик өкүлдөрүнө “баракелде” дегенден башка айтар деле кебибиз жок.

 

Бийлик андан тышкары, оппозиция менен сүйлөшүү өткөзүү демилгесин көтөрүмүш болуп, “биз сунуштасак, келбей жатышат, булардын каалаганы эле элди бөлүп-жаруу” принцибинде чоң пиар акцияны баштады.

 

Буга чындап зээни кейиген “Ата-Журт” фракциясынын лидери Камчыбек Ташиев премьер-министр Өмүрбек Бабановго 13-апрелде, саат 20.00дө Коомдук каналдын түз эфиринде жолугушууну сунуштаса, ал көгөрүп келбей койгон. Бул окуянын чоо-жайы мындай болгон: өкмөт башчысы оппозицияны теледебатка чакыргандан кийин (анысын күн-түн Коомдук каналдан, б.а бийликтин күн карама телевидениесинен рекламалап бүтө албай жатканда), Ташиев Коомдук каналдын баш директору Кубат Оторбаевге чалып, өкмөттөн ошондой жолугушууну уюштуруу суранычы келип түштүбү-жокпу, сураштырган. Андай сунуш Оторбаевге келип түшкөн эмес. Өкмөттөн теледебат качан боло турганын билүү максатында чалганда да, Кубат Оторбаевге андай жолугушуу уюштуруу тууралуу ойлору жок экенин айтышкан.

 

 “Ушунун өзүнөн эле премьер-министрдин элдин башын айлантып жатканы көрүнүп турбайбы. Андан тышкары, Бабанов менен анын аппаратынын башчысы Төрөгул Беков оппозицияга меморандум бергенин жар салды. Биз эч кандай расмий документти көргөн жокпуз. Качанга чейин элдин башын айлантышат? Элдин баарын келесоо ойлошобу? Айткан бир да сөзүндө турушпайт. Расмий жолугуштук деп айтышат, кайра ачык жолугушуу уюштуралы дешет. Бирок, анын бирин аткарыштыбы? Бабановдун оппозициянын өкүлдөрү менен кокусунан жолугушуусунан өз абийирин көтөргүсү келгени билинип эле турат”,- дейт Камчыбек Ташиев.

 

Бабанов Ташиев чакырган түз эфирге келбей, анын ордуна, басма сөз катчысы аркылуу 18-апрелде 5тен өкүлдөн турган топтордун жолугушуусуна чакыруу жөнөткөн.

 

 Дал ушундай жашыруун жолугушууга карата оппозициянын позициясын өкмөт билбейт дейсизби? “Адилет Келечек” оппозициялык кыймылы билдирүү таркатып, жабык эшик артындагы сүйлөшүүлөргө барышпай тургандыгын жар салбады беле. “Ар бир тараптан бештен өкүл катыша турган бул жыйынды уюштуруунун эч кандай зарылчылыгы жок. Себеби жакында Ошто, Баткенде жана Жалал-Абадда өткөн ири митингдин катышуучулары Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн токтоосуз отставкасын жана «Эл ишениминдеги профессионалдуу Өкмөт» түзүүнү талап кылышкан. Ошондой эле калк апрель-июнь каргашаларына күнөөлүүлөрдү аныктоону жана конституциялык жыйын чакырууну мамлекеттик бийликтен талап кылышкан эле. Ушундан улам премьер-министр Ө.Бабанов эптеп убакыт утуу максатында оппозиция лидерлерин жабык эшик артындагы сүйлөшүүгө чакырбай, он миңдеген калктын талабын эске алып, токтоосуз отставкага кеткени оң. Өлкөдөгү бардык маселелер элден жашырылбай, ачык-айрым, түз эфир аркылуу талкууланышы керек”,- делет билдирүүдө.

 

 Оппозициянын айтканында кынтык жок. Сокурга деле Бабановдун саясий соода баштап, өзүн, өзү жетектеген өкмөттү сактап калууга аракет жасап жатканы көрүнүп турбайбы. Акаев, Бакиев деле ушундай ыкманы колдонушкан. Оппоненттерин кызмат менен сатып алуу ыкмасына учурунда Бабанов да кезиккен. Билсеңиз керек, 2007-жылы Бабанов да Бакиевге каршы митингдерге катышып, мотор болгон. Көп өтпөй, анын Максим менен сүйлөшкөндөн кийин (ал жолугушуу тууралуу маркум Мелис Эшимканов тирүү кезинде ачык эле айтып жүргөн), 1-вице-премьер-министр болуп чыга келгени белгилүү. Азыркы оппозиция өкүлдөрүн да Бабанов демек, өзүнө окшош, туруктуу позициясы жок саясатчылардын катарында элестетет окшойт.

 

Бабанов элдин башын эмнеге айлантып жатат? Албетте, өзүнүн түптөгөн ири киреше түшө турган булактарын коргоп калуу үчүн. Учурда Айдар Акаев менен Максим Бакиев түзүп, түптөгөн бардык схемалардан Өмүрбек Бабанов жана анын командасындагы адамдардын кулагы тикчийип чыгып турат. Демек, Бабанов өзү да учурунда Айдар Акаев жана Максим Бакиев менен кызматташып жүргөндө, арам схемалардын авторлорунун бири болгон окшойт да? Азыр да Бабанов өлкөнү каалагандай калчап, арам иштер менен акырына чейин шугулданууда. Кыргызстанда мындай арам иштерди мурда Айдар Акаев менен Максим Бакиев “крышалап” келген болсо, азыр өзү алардын ордун басып, “крышалап” келе жатат. Эл ичинде мындай уу-дуу кептин жүргөнү качан.

 

Факты керек дээрсиз. Мамлекеттик улуттук коопсуздук кызматы “Мегаком” компаниясынын жетекчилерин жеп-ичкени үчүн камакка алганын билсеңиз керек. Миллиондогон каражаттар аталган уюлдук компаниядан көз көрүнөө уурдалган, Азамат Мурзалиев деген неме өзүнө 700 миң сом айлык коюп алган. Мурзалиев баш болгон бул тыңчыкмалардын баарынын Ө.Бабановдун командасында жүргөнү сокурга деле дайын иш го? Демек, бул кыңыр иштерин баары Бабановсуз ишке ашканына ишенүү кыйынга турат. Буга Мурзалиев камакка алынгандан кийин, Бабановдун ага кеңешчи болуп жүргөн адамды “Мегакомго” коюп алганы да далил боло алат.

 

2011-жылдын бюджети боюнча жазганбыз. Премьер-министр Ө.Бабанов 2011-жылдын бюджети профицит менен аткарылгандыгын, башкача айтканда чыгашадан киреше көп болгонун билдирген. Чындыгында профицит бери жакта калып, бюджет 4 млрд. 300 млн. сом көлөмүндө каржыланбай калган. Профицит деп айтканы, жөн гана каржы куржунунда жыл аягында калып кеткен каражат болууда. Өкмөт эмне кылды? Каржы министрлиги аркылуу коммерциялык банктарга 8 миллиард сомго мамлекеттик казыналык векселдерди жайгаштыруу чечимине келди. Иш жүзүндө, баалуу кагаздарды жайгаштыруу менен, мамлекет жеке менчик банктардан карыз алып жатпайбы. Андан соң, ошол карызынан кутулуу максатында, өкмөт жеке менчик банктардан 21 пайыздык үстөгү менен кредит ала баштаган. Ушунун өзүнөн эле бул банктар 800 миллион сом көлөмундө киреше алышкан. Азыр азаматтардын баары мактап бүтпөй, жактап жаткан Өмурбек.Бабановдун жеке менчик “Кыргызстан” банкы бул финансылык аферанын жыйынтыгында 270 миллион сом таза киреше тапканын “Ата-Журт” фракция лидери К.Ташиев айтып чыкты.

 

Казахстандын президенти Нурсултан Назарбаевдин атайын өкүлү Булат Утемуратовдүн жашыруун келип кеткени да билинип калды. Казахстандын серый кардиналы Ө.Бабанов менен жолугушкан. Бирок, эмнени талкуулаганы белгисиз. Эл келечеги талкууланса, эмнеге анда Утемуратов жашыруун келип кетет? Эл катары эле ачык жолугушса болбойбу? Ошентип жатышса, албетте, күмөндүү ойлор туула берет. Бабанов Кыргызстанды эгемен өлкө катары эмес, жеке менчик фирмасында көрүп турганда, андай жолугушууларда Кыргызстандын дүң жана чекене баада сатылып жатпаганына ким кепилдик бере алат?

 

Өкмөт жакында парламентке келип отчет берет. Коалиция азыртан Бабановтун жел отчетун колдоп жатат. Ошондо, оппозиция эл үмүтүн актай турган жалгыз гана күч болууда. Себеби, өлкөнү “бабановдоштуруу” менен күрөшпөсөк, Кыргызстандын тагдыры коркунучта турат.

 

"Майдан.kg" гезити

 

 

 

Бишкек, “Саясат.kg”. Бишкек шаардык саламаттыкты сактоо департаментинин башчысы Амангелди Мурзалиевдин мыйзам жолунан адашканы, көзүн май басып, таянар тоосу - Бишкек мэри Иса Өмүркуловдун колтугунан чыкпай, каалашынча шартаңбай тээп жүргөн жоругу кимдин гана болбосун жанын кашайтпай койбойт.

 

 

 

 

Бишкек – “Саясат.kg”. “Фабула” гезитинин өткөн санында, чалагайым сынык калемдердин бирөөсү: “Арабаев акыл үйрөтпөй эле койсо…” деген кыстырма басыптыр. Анда ал Кыргызстандагы Конституция боюнча болгону белгилүү 3-4 окумуштуу адис инсандардын бири Автандил Арабаевдин атына Бакиевдин оту менен кирип, күлү менен чыккан деген кур жалаага кумурска жүгүртүптүр. Бакиевдин оту менен кирип, күлү менен чыккандар азыр кайда жүргөнүн бул "кумурскачы" биле бербейт окшойт. Баамы  жетпесе Баратбай авадан баалуу кеңеш сурабайбы десең, баш рекдактору деле барктуу инсандардан  эле.

 

 

Ал эми, жазат десе жасакериленип, жаман чапандын сынык сиркесине окшоп, аша чаап кеткен  байкуштар, илимий интеллигенциядан айланса болот. Кыргызстанда күчтүү адистер көп. Бүгүнкү эле Жогорку Кеңештин пленардык жыйынында депутат Равшан Жеенбеков Аман Тентиев, Азамат Мурзалиев, Алмазбек Абеков, Чынгыз Шамшиевдерди жогорку деңгээлдеги адистер катары баалады. Мындан сырткары Чолпонкул Арабаев, Аликбек Жекшенкулов, Өмүрбек Суваналиев жана башка кыргыздын көп сандаган кучтүү инсандары бар.

 

 

 

 

 

 

 

Бишкек, “Саясат.kg”. 31-мартта К.Ташиев, А.Мадумаров, А.Келдибеков, И.Масалиев башында турган оппозициялык саясый партиялар тарабынан Баткен шаарында митинг өттү. Анда алдын ала эч кандай бийликти кулатуу тууралуу эмес, болгону бир топ көйгөйлүү маселелер көтөрүлсө деле коркок бийлик жолдорду жаап, тосмо коюп, өткөрбөй, элдин өз оюн эркин билдирүүсүнө мүмкүнчүлүк беришкен. Азыркы жетекчилердин мындай жоругу кудум эле алардын “мураскорлору” болгон Акаев менен Бакиевдин доорун эске салып турат.

 

Себеби 31-мартка чейин эле Баткен облусунун мент-губернатору Жеңиш Раззаков айылдарда мал көтөрөм болуп, четтен кырылып жатса, кыйраткан маселени чечип жибере тургансып айыл өкмөт башчыларынын тартып, аким, мэрлерге чейин облус администрациясынын имаратына чогултуп, “Ынтымак жыйналышы” деген кудум эле Бакиев доорундагы “Ынтымак курултайына” окшогон “мини курулатай” өткөрүп жиберүүгө үлгүрдү. Анда жаңы губернатор “Булардын оюу эле администрацияны басып” алуу деп айтып жатпайбы оозу, мурду кыйшайбай.

 

Ошентип сыртынан элди ынтымакка үндөмүш болгон менен жергиликтүү жетекчилерге элди мигингге келтирбөө, жолдорду тосуу тууралуу тапшырма берилген окшойт, 31-марртта Баткен шаары кадимки Кудаяр хандын чебиндей корголуп, айрым маалыматтар боюнча жети жерге тосоттор орнотулуптур. Айрыкча Кадамжайдан Баткенге бараткан чоң жолго кызыл шапкечендер толуп кетиптир. Бийлик тээ 1999-2000-жылдары сакалчандар кол салганда да мындай ыкчам түрдө коргонууга өткөн эмес эле.

 

Бирок ушунчалык каршылыкка карабастан, белгиленген мөөнөттө митинг башталып, эл аянтка батпай кетти. Кеп элдин канча санда келгендигинде деле эмес. Эң негизгиси ар бир баткендик жаран өздөрү келе алышпаса да митингде айтылган көйгөйлүү маселелерге тилектеш болуп турушту. Анткени бийликтин көңүлүнүн сыртында калган бул аймактын социалдык маселелери азыр аябай оор. Бензиндин 1 литри 50 сомго чыгып, Тажикстанга аткезчилик жол менен май ташыган машиналар токтой элек. Кыштын оор болгондугунан улам көпчүлүк мал жутка кабылып, кырылып калды. Бирок кымбатчылыкка байланыштуу жазгы талаа иштери үзгүлтүккө учуроо алдында турат. Эл ушул жана башка көйгөйлүү маселелерин айткысы келген. Анда эмнеге “коркконго кош көрүнөт” болуп, бийлик алардан коркот? Андан көрө бетме-бет жолугуп, элдин суроолоруна жооп берип, кырдаалды түшүндүрүшсө алар деле туура кабыл алышат эле да.

 

Тилекке каршы мына ушундай бут тосуулардан жана өгөй мамиледен улам көпчүлүк баткендиктердин “бугу” чыкпай калды. Демек, митинг мындан ары да улантылат...

К. Жумабаев.

Бишкек, “Саясат.kg”. Байкуш “Кыргызтелеком” ААКнын багы ачылбай койду. Багы ачылбады дегенибиз, аны Акаев доорунан бери жең ичинен “колун сурагандар” көп болгон менен, “күйөөгө бере албай” – сата албай келатышат. 2005-жылы бийликке келген Бакиев да сатамын деп оолугуп, анын премьер-министри “Кыргызтелекомду” “калыңы жок эле күйөөгө бериш керек” - бир сомго да болсо сатыш керек деп жулунган. Сатышканын сатышты, бирок бийлик өзүнүн соодагерлик ишмердигин акыр аягына чейин жеткире албай, “Кыргызтелеком” “күйөөгө” чыга албай калган. Анан жаңылбасак, Убактылуу Өкмөт тушунда да, Отунбаева расмий бийликке келгенде да улам-улам “Кыргызтелекомду” сатуу боюнча маселе көтөрүлүп, кайра басылып калып жатты. Эми да кайрадан эле “Кыргызтелекомду” сатуу маселеси күн тартибине коюлду. Министр Темир Сариевдин айтымына караганда, азыр мамлекеттик бул ишкананы четинен кетип сатканы турушат. Четинен кетип сатабыз деген министр мырза “Кыргызтелеком” четинен кетилип сатылып жатканын билбейт көрүнөт.

 

Министр билбесе, биз билгенибизди айта кетели. “Кыргызтелеком” ААК сатылса эле мамлекеттин жыртык-тешиги бүтөлүп калгансыган бул мамлекеттик ишкана тууралуу былтыр “Атажурт” фракциясынан  депутат Арапбаев Азамат Абдулажанович Жогорку Кеңештин жыйынында расмий документтерге: акционерлердин жылдык жыйынындагы башкармалыктын отчетуна, КР Эсеп палатасынын “Кыргызтелеком” ААКнын 2008-2010-жылдар аралыгындагы финансы-чарбалык аудити тууралуу эки актысына таянып, “Кыргызтелеком” ААКнын башкармалыгынын жана 2006-2010-жылдарда төрагалык кылган М.М.Мамбеталиевдин ишмердиги жөнүндө доклад жасап, бир топ мыйзамсыз, кызмат абалынан кыянат пайдаланылган фактылардын бетин ачып чыккан.

 

Маалымат үчүн айтып кете турган нерсе, “Кыргызтелекомдун” 78% акциясы мамлекетке, 12% акциясы КР Социалдык фондуна, калган 10%ти жеке жана юридикалык тараптарга тийиштүү. Эгер, депутаттын докладына таянып айтсак, 2006-жылы кирешелүү болгон аталган ишкана 2009-жылы “Кыргызтелекомдун” мамлекеттик акциянын сатуу тууралуу кулактандыруу беришкенде, таза киреше 17 эсе төмөндөп, 263 млн. 921 миң сомдон 15 млн. сомго чейин төмөндөгөн. 2006-жылы бир акция үчүн 0,75 сом дивидент төлөнгөн болсо, 2009-жылы 0,09 сомго ылдыйлаган. Бул сумма каалайбызбы, же жокпу баягы эле Кыргызстан белчесинен батып калган коррупциялык схемалардан кабар берет десек, эч ким деле таарынбас чыгар. Бул акыркы 20 жылда мамлекеттик ишканаларды ит бекер менчиктештирип алуу үчүн шаблонго жана тенденцияга, ары өнөкөт жугуштуу ылаңга айланган, даяр коррупциялык схема экени эч кимге талашсыз. Кыргызстандагы дээрлик бардык мамлекеттик мүлк дал мына ушундай жол менен жеке менчикке садага чабылган. Өз сөзүндө 2009-жылдагы “Кыргызтелеком” акциясынын баасы төмөндөп көрсөтүлүп, киреше 263 млн.дон 15 млн.го ылдый түшүшү Максим Бакиевдин урматы үчүн болгонун депутат Азамат Арапбаев ачык эле айткан.

 

КР Эсеп палатасы да “Кыргызтелекомдогу” КР мыйзамдарын, токтомдорун жана жоболорун көптөгөн бузууларды таап чыккан. Ал мыйзам бузуулар мындай:

- ААКнын мүлкүн өз реалдуу наркынан төмөндөтүп сатуу;

- КР мыйзамдарын (мамлекеттик сатып алуулар) бузуу менен тендерлерди өткөрүү жана жеңүүчүлөрдү аныктоо, келишимдерди түзүү;

- бошогон жабдууларды андагы кымбат баалуу металлдарды (алтын, палладий, күмүш, жез) эске албай, металлолом катары сатуу;

- товардык-материалдык баалуулуктарды “Кыргызтелеком” ААК жетекчи кызматкерлери уюштуруучусу болгон фирмалардан сатып алуу;

Эми мунун баарын майдалап жазып олтурбай, дагы башка фактыларга токтололу. Өкмөттүн 2006-жылдын 28-февралындагы токтомун бузуу менен  М.Мамбеталиев жана ААК башкармалыгы “Кыргызтелекомдун” Бишкектин Скрябин (45 жана 45а) көчөсүндөгү өндүрүштүк базасын 1,28 га аянты менен Мамлекеттик мүлк комитетинин – мүлк ээсинин макулдугусуз эле сатып жиберген. Кимге дебейсизби? Максим Бакиевдин жардамчысы болгон “ГлобалЭдвертайзинг” ЖЧКсынын уюштуруучусу С.Ким аттуу мырзага. Болгондо да жарыбаган акча - 5 млн. сомго. Эсеп палатасынын аудити аталган өндүрүштүк обьект рыноктук баасынан 1 млн. 920 миң АКШ долларына же 74 млн. 144 миңге арзан сатылганын көрсөттү.

 

“Кыргызтелекомдун” башкармалыгы жана М.М.Мамбеталиев “АльфаТелеком” ААКсына “Кыргызтелекомдун” Карпинский (123) көчөсүндө турган эки көп кабаттуу бир нече миң кв.метр имаратын 0,7 га айланасындагы жер аянты менен болгону    275 млн 827 миң 560 сом ( 6 млн. АКШ долларына жакын) сатып ийген. Бул да текейден арзан кеткен. Жөнөкөй эсеп менен алганда бул эки обьектини 550-600 млн. сомго сатса болмок экен “Кыргызтелеком”.

 

Кайсы бирин айталы, “Кыргызтелеком” эмнелерди гана сатпаган? Бишкек шаарынын Байтик баатыр көчөсүндөгү 3/2 квартираны (бул үйдүн ээси М.Мамбеталиевдин уулу Чынгыз), Ак-Суу районунун Теплоключенка айылындагы көмөкчү чарбаны (эки үй, төрт сарай, жер-жемиш багы бар) сатышкан. Албетте, кайра эле өз наркынан он эсе төмөн баада.

 

Дагы бир фактыны мааниси бузулуп калбас үчүн орус тилинде келтирели: “Анализируя показатели трафика за период аудита, государственные инспектора Счетной палаты сделали вывод о существовании коррупционных схем в учете трафика в ОАО «Кыргызтелеком». Из сводного акта следует, что многочисленные операторы - партнеры общества, где учредителями являются иностранцы и зарубежные компании, владеющие 100 % долей вызывают сомнения, и из этого следует, что весь доход ОАО «Кыргызтелеком» находится в обороте у иностранцев или иностранных компаний и сомнительных лиц. В то же время учредителями некоторых из них являются руководящие сотрудники ОАО «Кыргызтелеком». ОсОО «Netcom» - учредители Пак А. Д., доля 50 % и Цой С.В. - член правления ОАО «Кыргызтелеком» доля 50 %. ОсОО «Day - Транссервис - директор Абасов Б. - учредители Абасов P. X. - генеральный директор Чуйского областного филиала ОАО «Кыргызтелеком» доля 33%; Абасов А.С. доля 33 %; Абасов Б.Х. доля 33%. Здесь имеет место конфликт интересов. Указанные ОсОО, без проведения тендеров оказывали услуги и поставки товарно – материальных ценностей ОАО «Кыргызтелеком» на десятки миллионов сомов по значительно завышенным ценам” делет депутат докладында. “Кыргызтелеком” жетекчилиги мамлекеттик ишкананы максаттуу түрдө банкротко алпаратканына жаны кейиген депутат Арапбаев: “Уважаемые коллеги! К Вашему вниманию я привел лишь небольшую часть нарушений Законов КР и серьезных нарушений финансовой дисциплины в деятельности правления ОАО Кыргызтелеком во главе с Мамбеталиевым М. М., которые лежат на поверхности, как видимая часть айсберга. Но даже это показывает, насколько серьезно поражена коррупционными схемами, схемами откатов, подобно «раковой опухоли» самая крупная телекоммуникационная компания страны, имеющая статус национального оператора. Для оздоровления ОАО Кыргызтелеком необходимо без промедления  освободить Мамбеталиева М. М. и других членов правления от занимаемых должностей. Каждый день промедления с освобождением от должности председателя правления ОАО Кыргызтелеком Мамбеталиева М. М. приносит акционерам, самым крупным из которых является государство, убытки на многие миллионы сомов” деп жыйынтык чыгарган.

Анан эмне болду дээрсиздер? Жогорку Кеңештеги “Кыргызтелеком” ААК айланасында түзүлгөн кырдаалдан кийинки талкуудан жана аталган ишкананын башкармалыгын тезинен бошотуу талабынан кийин 2011-жылдын 12-июлунда Мамбеталиев Марат Мырзабекович баш болгон башкармалык ээлеген кызматтарынан бошотулат. Бирок, алардын бири Баратбаев Аскар Сарбозович башкармалыктын жаңы курамынын төрагасы бойдон кала берген. Бул дегендик, Мамбеталиев негиздеп кеткен башкаруу схемасы ошол эле бойдон калды дегенди түшүндүрөт деп ойлойбуз.

 

Таңгалычтуусу, ээлеген кызматынан бошогон М.М.Мамбеталиев ошол эле күнкү өзүнүн буйругу менен өзүнө жана башкармалыктын башка мүчөлөрүнө эмгек отпускасына кол койгон. Ошентип, ал 2011-жылдын 21-ноябрында гана “Кыргызтелекомдун” филиалы – РПО РМТРге которуу жолу менен жумуштан бошогон. Ортодогу аралыкта ишкана эсебинен бардык мүмкүн болгон сыйлыктарды - чоң суммадагы акча каражаттарын алган, эң башкысы КР Премьер-министринин демилгеси менен иштен бошогон башкармалык төрагасы буйрукту аткарбай, ал кызматта төрт ай бою кала берген. “Кыргызтелекомдун” азыркы директорлор кеңеши да одоно мыйзам бузуулар менен шайланганын да айтышат. Транспорт жана коммуникация министрлиги тарабынан директорлор кеңешинин бир да мүчөсү көрсөтүлгөн эмес. Директорлор кеңешинин мүчөсү болгон Абдрашев Нургазы Акунжановичке да суроолорубуз бар. Аны кийинкиде айталы.

 

Ушундай, 20 жылдан бери бийлик “Кыргызтелекомду” “күйөөгө” сата албай келет. А ал ишканада болсо, Медведевдин тили менен айтканда “бардак”. Мыйзамсыздык. Аны башкаргандар болсо (алардын ичинде М.М.Мамбеталиев да бар), “мамлекет начар менеджер” деп айтканды жакшы көрүшөт. Бирок, алар бир гана нерсени эске албай жатышат. Кеп, мамлекетте эмес, кеп мамлекет мамлекеттик ишкананы ишенип берген М.М.Мамбеталиев сыяктуу “менеджерлерде” болуп жатпайбы. Же биз калп айтабызбы?

 

 

Дүйнөнүн кайсыл өнүккөн өлкөсүн алба, «улуттук кызыкчылык» деген стратегиялык максаттагы принциптер жогорку бийиктикте бекем сакталат. Жарыктык, К.Оторбаев КТРКга жетекчилик кызматка келери менен «улуттук» деген жазуу тоскоол болуп, «коомдук» деген «к» деген каткалаң, катуу тамга менен жолун баштап, жасалма кубат алып туруучу байкоочу кеңешин курады. Бийлик дегенде мурду барбалаңдап кетчүү баланын олтурган отургучунун тең салмагы негедир бат-бат бузулуп, кыйшалаңдап туруп алды, кысталак. Калкыбыз эң көп көрө турган сааттардагы телеберүүлөрдү «Прайм-тайм», «Интернюсь» деп, «иностранча» ээрчимелик ооруну модалап таңууланып, Эльвира Сариева, Динара Ошуракунова сыяктуу дежурлардын «Обон» созгон «сыймыктуу» окуяларын опурултуп чагылдыра берип, айыл калкынын көркөм табитин бузуп, журтубузду чарчата башташты. Тележурналист М.Арстанбек, «КТРК бир үй-бүлөгө, бир державага иштегенди качан токтотот!”- деп ачуу чындыкты кашайта айтты.   

 

Жаңы парламент шайланганда КТРКнын байкоочу кеңешин кайрадан кароо керек дешкен ЖК депутаттары К.Иманалиевке, Ж.Жолдошеваларга жанагы «өкүмөттүк эмес», «Эмес» деген жазууну куйруктарына илип алып ээлигишкенде, «кокуйлардын» колтугуна каткан муздак таштары көрүнүп турду. Бул утурумдук кызматка кимдер келип, кимдер гана кетпеген. Эгер Кубат эстүү болуп, экс-гендиректор К.Молдокасымов сыяктуу татыктуу турганда, эл эсинде жакшы пикирлерде калмак. Креслого байланган басмайылы бошоп баратканда, биз эми кара бетибизди агартканга, жукартканга кириштик деген кыязда, кызматы үчүн күйпөлөктөп, элге жасалма жүз буруп, Аксы окуясы үчүн КТРК аркылуу кечирим сурап, ыйманы төгүлүп турган ырыстуу, «ак» жетекчи катары сыпаттап саясат жасады. Болбосо, журналист саясаттан алыс болуп, аралык сактап кызматтык иш алып барышты ал жакшы билет эле. Чын эле агаргысы келсе, Мырзакул Мамбеталиев сыяктуу, «Брежнев» заманын элестеткен эскилерди жумушка чакырып, жаш орун басары У.Карыповду иштен көз буйдамалап бошотот.

 

Табиятынан терс маалымат вирус сыятуу өтө тез тарап, жугуштуу келет. Кайгылуу кара кабарларды жүз, миң жолудан кайталай берип, көңүл чөктүрүп,  саясий упайларды эрдик менен топтоп, максатына жетүүдө «Азатттык» радиосуна жете турган атаандаш жоктой. КТРКда К.Оторбаев Америкалык «Азаттык кошуунун» «азаптуу» максаттарын пир тутканын, калкына таңуулаганы жакшы жорук эмес го. Илгерки убактарда жаман кабарларды жазганбай биринчи сүйүнчүлөгөндөрдү «кара жолтой» деп,  жактырбай жазага тарткан учурлар болгон. Бизде азырынча баары тетири. Тетири иш кылып, тилегенине жеткендер абдан модалуу. Карапайым калктын кулагына ат тепкендей англисче аттарды программаларына жабыштыра салганда эле, «кара жащик» агарбай, каралар кара бойдон калганын элден жашырбайлычы.

 

Журт кызыкчылыгын жүрөктөрдө бекем сактоо ыймандан. К.Оторбаев мурда өзү алып барчуу «Ыңгайсыз суроолору» телеберүүсүн «үлгү болуучу» адептик жакшы жорук деп айта албайсың. Өзүнүн атасындай болгон кишилерди бири-бирине тукуруп кайраштырып коюп, ортодо ырахаттанган кыргыз насилинде жок эле го, айланайындар. «Ыйык Мекенибиздин укугу», кантип эле кара башыл жеке «Адам укугунан» жогору болуп кетсин? Терең ойлоп көрөлүчү? Укук деген термин кең маанидеги түшүнүк. Аны жекечил «Пенде укугуна» гана жабыштыра берүү душмандар жасабас зулумдук, өтө ыпластуу иш го? Бир аз көз ирмемдерге токтоп, “Кудайга жагарлык иш жасап жатабызбы?”- деп ойлонолучу?  К.Жусубалиев агай айтмакчы «Кайдан келатабыз, бизди ким жаратты? Азыркы абалыбыз кандай? Эртеңкибиз кайда баратат?» –деп бир саамга токтойлучу? Журт келечегин, коопсуздук укугун, тилин  коргоо кыйын. Мекенчилдик сезимдерди, Батыштын бай болосуңар деп кийгизген байпактарын башыңарга кийе салып  жок кылып салыш оңой. Сактансаң сактайт Кудай. Ар ким өз мамлекетин өздөрү гана тикелейт, коргойт, өстүрөт. Жүзүн жашырган душмандарга биздин өнүгүүбүздөн, өлгөнүбүз көп керек. «Бирөө өлбөсө, бирөө күн көрбөйт». Ачуу акыйкат ушундай. Ал ашыкча далилдерге муктаж эмес. Сот менен да коркута албайсың.

 

 «Адам укугу» деген капканга коюлган бекер тамак, чычкандарды кармоочу «ловушка». Андай азгырыктарга баш урсаң бийлике жетесиң, байлыкка тунасың, атагың артып, хан сарай саласың, машине минесиң, каада күтүнүп жер кыдырасың. «Крутой» жашоого болгон мотивациялык шайтан кумарлар өтө күчтүү. Өзүмчүлдүкө ыктап кетүү - бул адамдын канында бар табияты. Мындайда башкалардын эсебинен жашаган өзүмчүлдүктү жактырган Чычкан жылында төрөлгөн (1972) К.Оторбаев кылчактабай кыя өтүп кетиши кыйын да, эй. Ал бул кызматка келгени турмушун абдан «реформалап», кошуналарынан күндүн бетин тосуп туруучу, борборубуздагы Оренбург көчөсүндөгү 46-кабат-кабат үйдү салып, тез бүтүрүптүр, азамат. 2010-2011-жылдардагы, парламенттик, президенттик шайлоонун шарапаты Оторбаевге оголе сонун тийген сыяктанат. Мындай  кыяматтуу жолдогу А.Акаев баш болгон мураскер тагдырлардан сабак албай жатпайбызбы, түгөнгүрдүкү! Ал жайып кеткен «вирус» кетпей койду жергебизден!

 

Эми КТРКнын гендиректору К.Оторбаевдин экс-орун басары Уланбек Карыповдун  Америка жергесинде жүрүп, «Chalkan.kg” маалымат каражаты аркылуу Бермет Букашевага куруп берген баарлашуусуна  назарыңыздарды буралы: «Менин колума РРТЦнын финансылык отчеттук докуметтери тийип калды. Карап, таң калдым, «Сони-175» камерасынын штативдеринин ар бири 1400 доллардан алыныптыр. Мындай штативдерди 700 долларга Бишкектин ар кайсы дүкөндөрүнөн алса болот эле. Бир эмес, бир нече штатив жөнүндө сөз болуп жатат. Эмне үчүн мындай деп, РРТЦнын директоруна суроо койсом, ал бул иш Оторбаевдин макулдугу менен гана болот деп жооп алдым. К.Оторбаев мени чакырып, «сен финансылык маселерге эмне үчүн башыңды саласың,  эгер мындан ары иштегиң келсе жөн жүр» деп тамагы айрылганча кыйкырды.  “Канчалаган жигиттер, ушундай жашоо үчүн кандарындарын төгүшүп, революция кылышпады”,- беле деп туталанып жүрдүм. Мени алдап жүмуштан четтетишти. Бир топ убакыт өткөндөн кийин байкасам, акча көп таба турган кирешелүү кызматтарга досторун дайындап, коррупциялык схемалар аркылуу кымбат баалуу тележадыктарды алып жүрүптүр”.

 

Ал эми КТРКдагы сөз эркиндиги тууралу У.Карыпов мындайча маегин улайт: “Биздин кандайча иш алып барыш керек экенибизди нускоого алышып Убактылуу Өкмөт, Президентин басма сөз кызматы коңгуроо кагышып турушар эле. Эсимде, Р.Отунбаева чакырып алып, кимдерди көрсөтүп, кимдерди жолотпош керектигин айтып, айрыкча 7-апрель боюнча сот процессин кандай чагылдырууну белгилеп айткан. Ал учурларда Э. Каптагаев КТРКнын лимити жок, кадырлуу коногу болуп, Ж.Жолдошева, К.Ташиевдерге эфир убактысы жетпей турчу.

Маркум М.Эшимкановду жөн жаткырбай, эстетип туруучу эссиз шакирттерин түшүнсөк да болот.Уядан бала эмнени көрсө ошону алат. Бу бала сукулдап «көлөкөлүү» соодага аралашып кетпесин деп, атасы алып бербеген үйдү ошондо эле алып берген эле, кайран киши. КТРКнын «Ала Тоо» маалыматтык берүүсүндөгү жыйырмадан ашык кызматкердин теңинен көбү Нарын, Ат-Башыдан дешет. Анан эмнесин «рефорлалап» жибердим деп түгөтө албай жатты экен. Негедир КТРКнын камералары Кубаттын бетин жарыя кылып журтубузга тааныта албагандай сезим калтырат, тобба. Же бул жорук, уядан көргөн «ата кесиптин, дардалак тактасыбы?»

                       

 

Аскердик өнөрдө башка өлкөлөрдүн тылына кирип барып чаң-тополоң салуучу «диверсиялык» чабуулдагы жашыруун атайын кызматтардын тапшырмасын аткаруучу топтор баштаган, дүйнөгө тамырын терең жайган эл аралык экстремисттик саясий системанын аракеттери, Кыргызстан эгемендик алган алгачкы күндөн баштап отурукташкан. Негизги максаттары дүйнөнү мыйзам, эл аралык укуктук норма деген «бузуку дермократиясы» аркылуу жаңы тартипти кийирүүчү, улутту геноцидке алып баруучу дүйнөлүк башкаруу. Алардын жашыруун Өкмөттүк курамында АКШ, Англия, Израил мамлекеттеринин парламенттери, эл аралык валюта фондулар, сионистик 300 миллиардерлердин «Комитет-300» уюму жана башка чөөлөрдөй чубалган күчтөр турат. Алардын ыплас максаттарын билип билбей аткаруучулар көпчүлүгү өзүбүздүн эле кыргыздар. «Жеке адамдын укугу делген» тиги шумпайлар азыктандырган эл аралык уюмдар, ММКлар, банктар, фонддор, юристер, секталар жергебизде миңдеп саналат. Кыйын саясатчы В.И. Ленин: «Адамдар саясый ар бир «түшүнүк», «термин» артында тигил же бул тараптардын алдамай кызыкчылыктары бар экендигин көрө билмейинче, саясаттагы алдамчылыктын аңкоо курмандыктары болушкан, боло бермекчи» дегендей, адашкан бул жол далай курмандыктарга алып баруучу «саясий-экстремистик анархизм» экендигин башыбыздан өткөн далай тажырыйбалар жана азыркы араң турган абалдарыбыз ачуу чындыкты ачыктоодо.  Сырттан таңууланган нерсе талкалагыч. Өзүбүздүн ички жаратылышыбызга туура келчүү жол түбөлүктүү. Эгер мамлекетибизде терең ойлонулган ички саясаты бар болгондо, «конокторго» орун табылмак эмес. М: Кытай, Индия, Жапонияда мындай ээн баш «конокторго» орун жок. Анткени алардын ички саясаты бекем. Демек, өзүбүздү талкалоочу чоң душман – өзүбүз экендигибизди Кудай алдында моюндайлы. Өзүбүздү тааный албай турган маңкуртугубуз, коркоктугубуз, жеке кичинекей тар кызыкчылыктар үчүн, элибизди чоң зыяндарга жетелеген пайдакечтигибиз.

 

Дүйнөдө демократиянын үч жүздөй түрү бар. Анын  классикалык үлгүсү аркылуу өлкөнү өрүшкө көтөрүп, же анын талкалагыч түрлөрү аркылуу мамлекетти жок кылса болот. Эң коркунучтуусу эл канын сүлүктөй соруп, жыйырма жылдан бери эч нерсеге жооп бере элек, чоң чиновниктердин жоруктары «анархия» эмей, эмне? Коррупциядан арылган таза жашоо үчүн баш көтөрүлүшүп жүздөгөн кырчындай болгон жарандарыбыз курман болгондордун каны, буларды ачкөз зулумдуктан, артка кайтаралбайт экен. Тетирисинче байып, өлгөндүн үстүнөн пайда көрүшөт экен! Бирок, дайым эле арам саясаткөйлөр ойлогондой боло бериши мүмкүн эмес. Такыр мүмкүн эмес. Жетер жерине жетип, ашып, анан жексен бочуучу учурлар сөзсүз бар. Жер үстү да өтө саясатташкан зөөкүрлүктөн абдан чарчап, адамзат акмакчылыгына каардуу жининдеги бир эле көз ирмемдик кыймылы, асмандан секунд аралыгында жетип келүүчү жыш толкундар, ааламдык саясатты такыр башка нукка буруп, ойго келбес ааламатты көзүбүзгө чындап көргөзүп коюшу толук ыктымал.

 

Эл таза жандуу, жогорку аң-сезимдүү жашоону абдан сагынды. Кыйналган момун калкыбызга, Алтын доорлор эшик ачкан кел-кел заманы кечикпесе экен.

 

Булак: "Майдан.kg" гезити

Эки ирет элдик революция болуп, бийлик улам алмашкан менен республикабыздын эң алыскы аймагы  Баткен облусунда карапайым калктын турмушунда жакшы жагына өзгөрүү болгон жок. Себеби бир - М.Айбалаевден башка бир эл үчүн күйбөгөн, жалаң жогорку жакка жагынып, өзүнүн жеке бизнеси менен гана алектенген облус жетекчилеринен тартып, райондук, шаардык жетекчилерге чейин коррупцияга белчечинен батышкан. Өткөн жылдагы президенттик шайлоодон кийин улуттар аралык жаңжалдар кайра күч алып (Андарак, Айдаркен окуялары) кеткендиги “жакшылардын” кандай иштеп жаткандыгынын “жемиши”. Былтыр күзүндө кичи шаарлардын мэрлери менен райондордун акимдерин шайлоо учурунда да башаламандык ушунчалык күч алып, ар бир добуш 1 миңден 3 миң долларга чейин сатылды. Натыйжада аким, мэр болуп мурда кылмыш жообуна тартылгандар, баңгизат сатып байыгандар же жок эле дегенде эски бийликке (экөөсүнө тең) тизе бүгүп кошомат кылгандар кайра эле шайланышты. Алардын аттарын атабасак деле баткендиктер билишет.

 

Макул, акимдик, мэрликти атасынан калган менчиктей өмүр боюу ээлешсин, бирок элдин турмушу качан оңолот? Бир эле мисал келтирели, Убактылуу өкмөттүн тушунда губернатор болуп турган Султанбай Айжигитов кайсы журналистке интервью бербесин же өкмөттүк жыйында сүйлөбөсүн “Теке секирик” деген жомокту улам кайталап айта берчү. Ал шыбак өспөгөн, кескелдирик жүрбөгөн Бүргөндү массивине чет өлкөдөн миллиарддаган доллар инвестиция тартып келип,  аймакты гүлдөтмөкчү эле. Бирок ошол эле бийликтин амири менен кызматтан кеткен соң бул сөзү чындап жомокко айланып, анын ордун баскан кийинки жетекчилер мындай колдон келбей турган куру убаданы кайталоодон уялыштыбы, айтор унчукпай калышты.

Борборубуздан миң чакырым аралыкта жайгашкан бул чөлкөмдүн эң көйгөйлүү маселеси болгон кошуна мамлекеттер менен чек араларды  тактоо иши Кыргызстан эгемендүүлүккө ээ болгон 20 жылдан бери бир орунда турат. Бирок убакыт өткөн сайын  бул жагдайдан уттурууда. Себеби Өзбекстан менен Тажикстандын бийлиги биздикилерге окшоп эл аралык эрежени күтүп отурбастан, улам жылып, карапайым эли да үйлөрүбүздү сатып алып, арыгын бери жактан чаап, кысып келатышат. Азыркы депутаттар чек арадагы абал тууралуу мурдагыларга окшоп жок дегенде ач айкырык, куу сүрөөн да салып койгонго жарабай жатышат.  Бакиевдин учурундагы лейлектик депутат Мурат Жураев популисттик үчүн болсо да чек ара көйгөйүн көтөрүп, Акүй менен Көкүйгө коңгуроо кагып турчу. Мындан 5-6 жыл илгери ошол М.Жураев бир гана Лейлек районунун 700 гектарга жакын жери Тажикстанга өтүп кеткендигин айткан болчу. Тилекке каршы андагы да, азыркы да бийлик бул маалыматты ак же көк деп бир жыйынтык чыгара элек. Эгер кырдаал ушул өңүттө улантыла берсе, ансыз деле жарым-жартылай өлкөбүздүн аймагынан бөлүнүп турган Лейлек району, Сүлүктү шаары жана Баткен облусунун жарымы толук анклавга айланып калышы мүмкүн.

 

Жол көйгөйүн айта берип же карапайым эл чарчабады же “мына, келерки жылы бүтөт” деген убадасын бере берип бийлик тажабады. Өзгөчө Бишкектен Исфанага жүргүнчүлөрдү ташып каттаган кичи автобустардын айдоочулары Оштон ары жол жоголуп бараткандыгын айтышууда. Айрыкча Ноокатка чейинки аралыктагы ашуунун асфальтын былтыр күзүндө бузушуп, али жарытылуу оңдой элек. Баткенден Исфанага чейинки 150 км. аралык тим эле бомба түшкөндөй абалда. Анткени Тажикстанга  аткезчилик жол менен май ташыган кытайдын 30-40 тонналык (жалпы салмагы 50-60 тонна) “Ховалары” асфальтты камырга айлантып салган. Мындан тышкары ушул танкадай оор, тез жүргөн “өгүздөр” каттагандан бери жол кырсыгы да көп катталып, бир нечеси аварияга учурап бир топ адамдын өмүрү кыйылды. Жол боюндагы үйлөрдүн жарака кетип, алар өткөн сайын титиреп тургандыгы али көйгөйгө айлана элек.

 

Жакында бийликтен үмүтү үзүлгөн миңге жакын баткендиктер облусттук администрациянын алдына митингге чыгышып, эгер бул машиналар токтобосо, анда өздөрү жол тосуп токтотушарын эскертишти. Лейлек районунун төмөнкү зонасы деп эсептелген Кулунду, Арка, Достук, Ленин, Коммунизм айылдарынын жумушсуз жаштары да турмуш кыстагандыктан айласыздан “Портер” автомашинасына 200 литрлик бочкаларды жүктөп, райондун аймагындагы май куючу жайлардан дизел менен бензинди дүңүнөн 45 сомдон сатып алышып, Тажикстандын чек арасына алпарып 55 сомдон сатышат. Бирок алар менен чек ара жана бажы кызматкерлеринин ортосунда тез тез чыр-чатак болууда. Себеби, жогорку жакка отчет берүү максатында бул кызматтар ошол “майда чабактарды” кармашат. 30-40 тонналык “Ховаларды” унчукпай өткөрүп, өздөрүн кармагандыгына арданган жаштар да күч колдонууга баруусунун натыйжасында былтыр күзүндө райондук ички иштер бөлүмүнүн началнигинин башына таш тийгендигин маалымат каражаттары кеңири жазышкан. Бирок, оозуна кум куюп алган жетекчилердин бири да аларга жарытылуу жооп бере алган жок. Себеби бул май ташыган машиналарды токтотуу алардын колунан келбейт же өздөрүнүн да “үлүшү” бар.

 

Ал эми өткөн жумада облус губернатору, прокурору, чек ара кызматынын жетекчилери ошол Баткен облусунун “Кувейтине” айланган Арка айылына барышып, Тажикстан менен чектешкен жолдун боюна курулган бир нече май куючу жайлар мыйзамсыз салынгандыгын “сүйүнчүлөп” УТРКдан сүйлөштү. Эми бул эргулдардын ушул айткан сөздөрүнүн өтөсүнөн кантип чыгарын күтө туралы. Алар ушунча болду, 90% тажикстандыктар машинасына май куйган бул жайлардын кимге тиешелүү экендигин да айтып коюшса болмок. Бирок бир гана чындык – бул май куюу жайлары карапайым Эшмат менен Ташматтыкы эмес, ушул чөлкөмдөн чыккан чоң кызматтагы адамдыкы. Такталбаган маалыматтар боюнча, мындан тышкары былтыр күзүндө бир бажы кызматкери да каза болгон. Ал эми эки жума мурда кулундулук 500гө жакын жаштар дагы көтөрүлүп, облус губернатору, сот, прокуратура барып арачыга түшүп, бир топ жергиликтүү чиновниктерди кызматтан алууга убада берип, чоң жаңжалды араң басып калышкан.  Эгер бийлик өзү алкымын тыйып, (Тажикстанга өтүп жаткан “Ховаларды” токтотуп), жаштарды жумуш менен камсыз кылбаса, күндөн күнгө социалдык абалы кыйындап бараткан эл такыр эле мыйзамга баш ийбей, бир кездеги тажик талаа командирлериндегидей тартип менен жашап калышы мүмкүн.

 

 

Быйылкы кышта баарынан да баткендиктер аябай кыйналып, көмүрдүн азабын укмуш эле тартышты. Айрым сукка чыдабагандары эртеңки пайданы унутуп, өрүгүн да жагып жиберишти. Облустту көмүр менен камсыз кылган Сүлүктүнүн 1 тонна “кара алтыны” чындап алтынга айланып, Кызыл-Кыяга жеткенче эле 10 миң сомдон ашып кетти. Мындай көрүнүшкө ысык кабинетинде отурган атка минерлер (чындыгында жегичтер) “көмүрдүн өздүк баасы же шахтадан казылып жер бетине чыгышы кымбат болуп жатат” деген жайдары жооп менен алдап кутулуп жатышты. Ооба, азыр ошондой суроого ушундай жооп берсең оңой кутуласың. Бирок ага маңыроолор гана ишениши мүмкүн.

 

Чындыгында жергиликтүү элдин айтуусунда, Сүлүктү көмүр шахталары азыр Панаманын банан талаасын автомат менен кайтаргандай эле болуп калган. Бишкек, Оштон куугунтук жеген криминалдардын баардыгы ошол жерде. Алар ар бир көмүр жүктөгөн машинадан өз “долясын” алышат. Мындан тышкары облусттук, райондук, шаардык деңгээлдеги жетекчилер менен сот, прокуратура, милиция сыяктуу “рэкеттердин” (мындан башкача айтууга мүмкүн эмес) да “үлүшү” бар. Кыскасы, “Кимди ким көрдү, быржыбайды там басты” деген абал. Ишенбесеңиз Сүлүктүнүн “көмүр королдорунун” шапар тээп, Бишкекке чейин жүз миңдеген долларга кымбат баалуу үйлөрдү сатып алып жаткандыгына эле көз салып коюңуз. Ошол эле учурда “апачи” атка конгон шахтерлорго эч кандай шарт түзүлгөн эмес. Алар тээ 1900-жылы кетмен, керки менен алгач казылгандай шаймандар менен иштешет. Эмгек Кодекси, отпуска деген түшүнүк да айтылбайт. Эгер бирөөсү эле “кың” десе атайын жалданган бука моюн, буура булчуң зөөкүрлөр сабап сазайын беришет. Далайы ууланып, көмүр басып калып, жок эле дегенде буту-колу сынып, алды өлүмгө учурап, арты майып болуп калып жатышат. Андыктан айланып келип эле карапайым эл кыйналып жатат.

 

Жыйынтыктап айтканда, Баткен облусуна революциянын жарыгы тийе элек. Коррупция, паракорчулук, күчтүү күчсүздү басынткан, анын эсебинен жашап, акча тапкан “бөрү заман” өкүм сүрүүдө. Эгер бул бийлик да Акаев менен Бакиевге окшоп бул алыскы аймактын элинин жашоо-турмушун жакшыртуу чарасын көрбөсө, анда ички жана сырткы миграция токтобой, жакынкы жылдары эч ким калбай калышы мүмкүн. Ошондо жерибиз кошуналарга өзүнөн өзү эле өтүп кетиши турган сөз. Себеби туулган жерин таштап кетип жаткан жергиликтүү элдин ордун ала допучандар ээлеп калууда...

 

Баткендиктердин дагы бир тилеги, азыркы райондон баштап облустка чейинки эски бийликтерге жүгүнүп, кошомат кыла берип бели бүкүр болуп калган “хоп лаппай” жетекчилерди кызматтан алып, алардын ордуна акчасы болбосо да келечекти ойлогон, мекенчил жаштарды коюп берүү.

 

Булак: “Майдан.kg” гезити

Бишкек, “Саясат.kg”. Сабырдуу эл: азыркы бийлик мындан ары саргара күткөн үмүт-тилектер аткарыла турган жакка баштаар бекен деп күткөн. Андай болбой турганы айдан ачык болуп калды.

 

Бийлик буларга эки жыл мурда эле тийген. Жаңы президент, жаңы өкмөт ишин жаңы баштады деп шылтоо айтып жатышат. Өкмөттү ушул эле Атамбаев, Бабановтор башкарып келишкен, эч нерсеге жоопкер болбостгон, ЖоКе эч нерсе чечкен эмес, азыр да чече албайт. 120дан ашык саясий чайкоочулардын кереги деле жок болуп калды, кыргызга бүгүнкү күнгө чейин деле ислам дини толук сиңбептир, 70 жыл коммунисттик идеологиянын күчтүү машинасы деле атеист, материалист, коммунист кыла албаптыр, азыр Америка баштаган жөөттөрдүн демократия деген оорусу кыргыздын чыгаандарын апийимдей баштарын айландырып турат. Ошол чыгаан дегендерибиздин арасында саясатты талдай билген беш-алтоо табылса табылаар, калганы бүт чайкоочу, соодагер.

 

Кыргыз эли алмустактан бери эле дилинде кудайы, бири-бирине болгон ыйык ишеними менен жашап келген. Кыргыз бири-бирине бир тууган болгон, боору бир болгон. Кумурска, куш, б.а. жалпы жандыктарга берген табигый мыйзамын адамга да берген. Ошол табигый мыйзамын бузбай биздин ата-бабалар жашап келген. Кагазга жазып, мөөрүн басып, бийлик чыгарган жарлык, буйруктарды да сабатсыз болуп туруп, түшүнүп, кыргызга жат жагын аткарбай деле коюшкан. Бирин-бири кызыл кыргында да ташташкан эмес. Азыр да чет жерде ажалы жетип, күнү бүткөн бир боорлорубуздун сөөгүн колдон келишинче алып келип, өз топурагыбызга жашырып жатабыз. Кыргыздын ушундай мүнөз, табиятын билсек да, билмексенге салып, демократия деген балээни кыргызга таңуулап, партия, парламент, акыйкатчы, укук коргоочу сыяктуу эл бузар топторду кыргыз элинин турмушунун өсүп-өнүгөөр жолуна салат деген эл билгилерди жаңылышып тандап, так бүгүнкү абалга жетип турабыз.

 

Кыргыз эли өз тили, салты, наркы-насили калыптанган маданияты бек эл, мурас-дөөлөттөрүн жүрөгүнө сактап, эркиндикти куштай сүйгөн, намыстуу мүнөзү бар.

 

Азыркылар базар экономикасы деп туруп, бүт баарын тыйынга баалап жатышпайбы. Бир ууч шылуун байып, калгандары ага жалданып калган саясатты күч менен киргизишти. Ошол шылуундар бекер ээлеп калган байлыктарын коргош үчүн саясатчы болуп чыга келишти. Эң жаманы, кыргызга кудай берген тили сыяктуу эле өзүнчө өнүгөр-өсөөр жолу да болушу керек деп эч кимиси ойлоп да койбоду. Союздан калган байлыкты талап алышты да, биринен-бири кыйын болушуп, папке талашкандан башка кызыкчылыгы жок. 

 

Ө.Текебаев Акаев Бирштейнден сабак алып жаткан убакта, экиштейн, үчиштейн дегендерден сабак алган окшойт. Баш мыйзам болсо эле, баса калып устукандап салат. Тогузуна тең колу тийди, акыркысындагы партиялык-парламенттик башкаруу дегени өзүнүн партиясынан баштап, ирип-чирий баштады.

 

Калган партиялар деле жыргап кете элек. Бири үйдү караса, бири Чүйдү карап, баарынан да оппозицияда жүрөбүз, элдикпиз деп төштөрүн какчулар, коалицияга кирип, элге жаманатты болушту.

 

Быйылкы кыш бул бийликтин колунан эч нерсе келбей турганын далилдеп берди. Жети пайыз менен берчү насыя, жети литр күйүүчү май элди алдаганга жарабай калды. Базардагы баа уламдан көтөрүлүп жатат. Жумушсуз элдин санын, кызмат орундарын кыскартабыз деп өздөрү көбөйтүштү. Аянтта атылгандар, Ошто кырылгандар боюнча жыйынтык чыга элек, президент кадр саясатынан өзүнө көр казып алды. Кыскасы, бул бийликтин да көрөр күн мурдагылардын тагдырына окшошуп баратат.

 

Акыркы учурда Башкы прокуратура мектепте мыйзамсыз пара алуу фактылары боюнча улам бир кылмыш ишин козгоп жатат. Бул негизинен Бишкек шаарындагы мектептерге тиешелүү болууда. Алсак, 22-мартта эле № 44-мектептин директоруна «мыйзамсыз акча чогултту» деп күнөө коюлду. Башкы прокурордун биринчи орун басары Нурланбек Жээналиевдин айтымында, мектептерде пара алуу фактылары боюнча бир катар кылмыш иштери козголуп, учурда 8 мектеп боюнча кылмыш иштери тергелип жатат. Н.Жээналиев бул иштердин баары Кылмыш кодексинин «Кызматкерлердин мыйзамсыз сыйлык алышы» беренесине ылайык козголгондугун белгиледи. 

 

 

2008-жылы Баткен областынын ички иштер кызматкерлерин үйлүү кылуу максатында эки кабаттуу, 24 батирлүү үй Баткен шаарында курулуп баштаган. Мамлекеттен акча бөлүнбөгөндүктөн, андагы жетекчилик марафон өткөрүп, демөөрчү таап, каражат жыйнашкан. Курулуш компанияларынын арасында бул үйдү куруу үчүн тендер жарыяланып, “Аскед Корпорация” ОсООсу жеңишке жетишкендиктен, курулуш жоопкерчилигин моюнуна алган. Жетекчиликтин жеке демилгеси менен табылган каражат үйдүн бир кабатын гана аягына чыгарууга жетет да, каражат жоктугуна байланыштуу курулуш убактылуу токтойт. Экинчи кабатын колдон чыгарууга ички иштер кызматкерлери өздөрү киришип, дем алыш күндөрү тезирээк үйлүү болуу максатында курулуш ишинде иштеп башташат. Колдонулган курулуш материалдары “Аскед” фирмасына таандык. Материалдарды алышса да, куру дегенде жумушчу күчү өздөрүнөн чыгып, каражат үнөмдөлөбү деген жетекчиликти түшүнүүгө болот. Бирок, кызматкерлердин максаты ишке ашпай, эки кабаттын биринчи кабаты жашаганга ылайыктуу түскө келгени менен экинчи кабаты тургузулуп, чатыры жабылган бойдон калып кетет.

Бул арада жетекчилик алмашып, М.Турсуматов Баткен ИИБнин башкы орунун ээлейт.

 

“Аскед” фирмасы 5 жылдан бери курулуш аймагында жашап келатат. 2007-жылы Кытай менен биргеликте түзүлгөн фирма 5 жыл аралыгында Кыргызстанга 10 миллион доллар өлчөмүндөгү инвестиция алып келүүгө жетишкен. Мындан мурунку иш-аракеттеринде чыр-чатаксыз иштеп келген фирма 2008-жылы баштаган курулуш аягына чыкпай, же курулуп бүткөн тарабы үчүн берилүүчү эмгек акысын алалбай төрт жыл жүрүшөт. Үй үчүн жалпысынан 8 миллион сомго жакын каражат кетет, анын 5 миллион 514 миңин марафондон, демөөрчүлөрдөн түшкөн каражат менен төлөп беришет да, жыйынтыгында дагы 4 миллионго жакын карыз болушат. Эскерте кетсек, Баткен ИИБнин ал кездеги жетекчиси Бакыт Алымбеков болгон. Төрт жыл күтүп, чыдамы түгөнгөн фирма ушул жылы сотко кайрылып, кайтарымына өзү айыпталуучуга айланат. Ага  мамлекеттик курулуш- архитектуралык башкармалыгынын “атактуу” үйдү туура эмес куруп, пайдаланууга жараксыз“ деп чыгарган бүтүмү себеп болот. 2011- жылы курулушу убактылуу токтогон үйгө туура бир жылдан кийин гана курулуш-архитектуралык башкармалыгы кызыгуусун артып, текшерүү керектигин эстей калышкан экен.

 

Экс- жетекчи Мусурманбек Турсуматов ИИБдин жетекчилигине үйдүн курулуш иши башталмак тургай, каражат жоктугуна байланыштуу убактылуу токтотулуп турган кезде 2010-жылдын 15-апрелинде келет. Революциянын шарданы менен бийлик бутагындагылар алмашып, ИИМдин башына Кубатбек Байболов отуруп, иш сапарына Баткен жергесине барган кезде бүтпөй турган үйдү көргөн. Ички иштер кызматкерлери менен жолугушууда үйдү бүткөрүүгө жардам берерин, мамлекеттен акча бөлүнөөрүн айтып, ижарада баш калкалоого аргасыз болгон тартип сакчылардын жүрөгүн сүйүнтөт. “Аскед” фирмасынын башкы директору Кубатбек Байболовдун кабыл алуусунда болуп, “толугу менен куруп бүткөрүүгө канча чыгым кетерин эсептеп смета түзүп келсеңер, акча маселеси чечилет”, - деген билдирүүсүн угат да, М. Турсуматовго айтат. ИИБдин каражат-чарбалык бөлүмүнүн ал кездеги жетекчиси Шарип Миңбаев баштаган кызматкерлер курулуш компаниясы менен биргеликте алдын ала болчу чыгашаны эсептеп, акт түзүшөт. 5,5 миллион сомдук курулуш иштери калганын тастыкташат, андан сырткары мурдагы курулуш иштери үчүн ИИБдин 4 миллион сомдук карызы эске алынып, жыйынтыгында 9 миллион сом өлчөмүндөгү сумма келип чыгат. Каражат бөлүнүп, жарым – жартылай болуп турган үйдүн курулушу аягына чыгып, кызматкерлерге батирлер тапшырылып, мааракесин өткөрөлү деген жакшы тилекте ИИБдин жетекчиси актка кол коюп берет. Бирок, оомалуу- төкмөлүү заманда Байболов ээлеген кызматынан кетет да, Баткен ИИБдин жетекчилиги эми башка бийлик адамдарына кайрылууга аргасыз болушат. Губернатор Арзыбек Бурканов, төрага Ахматбек Келдибеков, дагы бир катар депутаттар бул маселе менен тааныш. Бирок, которулат деген каражат абада калкып кала берген.

 

Каражат бөлүнбөгөндүктөн үйдүн курулушу андан ары уланбай, ал арада Турсуматов менен Миңбаев башка кызматка которулуп кетишет. “Аскед” фирмасы төрт жылдан бери төлөнбөй келген 4 миллион сомдук карызын доолап, үстүбүздөгү жылы Баткен ИИБнин үстүнөн сотко кайрылат. Ушул жерден кызыктын баары башталат. Жыйынтыгында “Аскед” фирмасы үйдү туура эмес курганы, Турсуматов менен Миңбаев актка кол коюп салганы үчүн айыпталып, кылмыш иши козголот.  

 

Үйдүн фундаменти куюлуп баштаган, чатыры жабылып, дубалы көтөрүлгөн кези Бакыт Алымбековдун Баткен ИИБнин жетекчиси болуп турган маалга дал келет. Алымбеков кызматкерлерин үй менен камсыз кылуу аракетин көтөрүп чыккан. Ал эми кийинки жетекчи анын аракетин улантуунун гана камын көргөн. Бирок, каражат которулбагандыгына байланыштуу кийинки жетекчинин кезинде курулуш иши жүргөн эмес. Кылмыш иши “иликтенип” баштап, Алымбековдун да тийешеси бардыгын кокус “эстей” калышса таң калуунун кереги жок. Үйдү толук бүткөрүүгө кетчү чыгымды эсептеген актка коюп берген кол үчүн Турсуматов коррупционер болгондугу сууга жөнөгөн баласын кумураны сындырып аласың деп сабаган икаянын мазмунуна үндөш. “Кызмат абалынан кыянаттык менен пайдаланган”, “Алдамчылык” беренеси эмей эле, бул жерде “кокус силер сураган каражат ИИБдин бюджетине түшүп калчу болсо, жеп алмаксыңар” деген өзгөчөлүү айып тагылды. 

 

ИИМ “Коррупция менен күрөшүү” аракетин баштады, бул жакшы нерсе, бирок чыныгы коррупционерлер менен күрөшүү убактысын минтип тамсил – айыптарга кетире берсе, коррупцияга убакыттан уттуруп коюп, дагы да болсо тизгиндөөгө чама – чарк жетпей калат. Жок акча үчүн коюлган колду коррупция деп, эмгек акысын алуу үчүн укугун коргоп сотко кайрылганды алдамчылык катары санап, бийликти өз кызыкчылыкка карата иштетип, кимдир бирөөнү буттан чалып жыгуу үчүн илинчек таппай, анын айынан ортодогу күнөөсүз адамдарды кылмыш ишине аралаштыра берсе, бул коррупция менен күрөшүү эмес, коррупция сени менен күрөшүп атканынын далили болуп калбайбы. Ким болбосун, ар бир адам өзүнө тийиштүү кылмыш үчүн өзү жаза алууга тийиш. Илинчеги жок адам кылмышкер эмес, кылмышка тийешеси жок адамды жалган жалаа да кылмышкер кыла албайт. “Эки дөө жөөлөшсө ортосунда кара чымын кырылат” болбой. Же, “уурусу күч болсо, ээсин доого жыгабы?..”

 

Баарынан кызыгы, уулуу көмүр чуусу парламентте да талкууланып, анда энергетика министри Шадиев “бул иште президент Атамбаевдин да, премьер-министр Бабановдун да тийешеси жок, алар таза”,- деп шефтерин калкалаган менен ал кезде Америкада жүргөн экс-спикер Келдибековду күнөөлөп “Ал сатып алгыла деген, жардамчысы көрсөтмө берген”,- деп маселени саясий өңүткө буруп, баарыбыздын оозубузду ачырган. Ошондо ким ак, ким кара экендигине башы жетпей маң боло түшкөн эл өкүлдөрү  комиссия түзүшкөн. Натыйжада болгону бир санэпидстанция жана бир бажынын катардагы кызматкерлери сот жообуна тартылышкан. Көрсө, алар өз милдетине шалаакылык менен мамиле жасап,  миңдеген тонна, жүздөгөн вагон көмүрдү чек арадан өткөрүп жиберишиптир. Бизде качан эле миллиондогон доллар “шабашканы” жөнөкөй кызматкерлер жасачу эле? Фемиданын мындай кадамынан кийин К.Ташиев баш болгон оппозициядагы “ата-журтчу” депутаттар дагы бир ызы-чуу салды эле, бул ирет элдин ишениминен биротоло ажырап калбайлы дештиби, бийлик байке (Башкы прокуратура) энергетика министри А.Шадиевди орун басарын кошуп кылмыш ишин козгоп жансоогалап турган кербези.

 

Бирок “амалдуудан айла качып кутулбайт” демекчи, ошол эле парламенттин 15-марттагы жыйынында айрым депутаттар А.Шадиевди коргоп эле тим болбостон,  жаңы бийлик тарабынан жердигине карап куугунтукталган, ак жеринен караланып жатат дешти. Ал тургай алгач сөз баштаган бир айым  бийликтин бул кадамын керек болсо түштүктүн тың чыкма жигиттерине карата репрессиялык мамиле катары баалап кыйкырды. Башка депутаттар деле катардан калбай, А.Шадиевди эң мыкты менеджер, ак, таза иштеген министр катары көкөлөтүштү. Кайсы бири “Датка-Кемин” электр өткөргүчүнө чет жактан келип жаткан 30 млн. доллар кредитти да анын жеке ийгилиги катары баалады. Кыскасы, кышы менен үшүп-шишип, бир күн жарыкта, эки күн караңгыда калган карапайым калктын абалына дал ушул энергетика министри күнөөлүү экендигин ойлоп да коюшпады. Биздин айрым депутаттар сүйлөйт десе эле аңды-дөңдү карабай ...дей беришет. Эгер цивлизациялуу Батышты мындай кой, мобул эле Өзбекстан менен Казакстанда ушундай көрүнүш болсо, анда Исламжан аке менен Нураке парламентти бакылдатып отурбай, мындай күзүндө таттуу убаданы берип, кышында элин тоңдурган министрге эбак эле татыктуу жазасын бермек. Ал эми жалаң шылуундар менен шумпайлардын доору өкүм сүргөн бизде  андайлар кайра  баатыр болуп  жатышпайбы. Жакында Германиянын соода министри өз эрки менен отставкага кетти. Көрсө, ал мындан сегиз жыл мурда (анда министр эмес) аялы менен машина айдап баратса, МАИ инспектору токтотуп, “пиво ичип алыпсыз” десе, “ичкеним чын, бирок машинаны аялым айдап баратат” деп кутулуп кеткен экен. Бирок, кийин  аялы менен ажырашып кетип, министр болгондо, сыягы өч алайын дегенби, мурдагы жубайы  күйөөсүнүн 8 жыл илгери МАИни алдагандыгын коомчулукка жайып жиберет. Чындыгында окуя кандай болгондугун ким билсин, айтор министр  актанып отурбай эле “уят болдум” деп кызматтан кетип калды. Ыйманы, уяты жогору Батыштын чиновниктеринин мындай кадамга барышын айта берсек мисал толтура. Тилекке каршы ыйманды  кой, мыйзамды уруп койбогон бизде күнөөсүн кашкайта далилдеп турсаң да актанып, кайра өзүңдү доого жыккандар четтен чыгат.

 

Албетте, депутаттар бекеринен тамагы айрылганча кыйкырып, Шадиевди коргоп жатышпагандыр. Болду болбоду аларды  “сыйкырлап” койгон же байкуштун кебетесин кийип, регионалдык жагдайды колдонуп жалдырап барган. Ооба, бул бийликтин тушунда куугунтукталган, болор-болбос шылтоо менен жоопко тартылган түштүктүк жигиттер толтура, керек болсо аларга карата репрессиялык мамиле жасалууда. Бирок, бир гана үч бийликтин тең эрке баласына айланып келаткан Шадиевге эмес. Эртеси күнү КТРдин радиосунан да жалаң эле Шадиевди шатырата мактаган, жактаган угармандардын пикири уктурулду. Калыстыкты чагылдырган башка теле, радио эмес, качан болбосун “кара жащик” атка конгон, “акчалуунун сөзүн сүйлөгөн, акчасызды сайга сүйрөгөн” КТРдин сыры түшүнүктүү дечи... Эгер Шадиев ошончолук эле ак жеринен күйүп жатса, анда эмнеге кичи мекени Лейлек районунун, бир кезде губернатор болуп турганда “эмгеги сиңген” бүтүндөй Баткен облусунун журту көтөрүлүп чыкпайт? Жол тосушпайт? Себеби “кыздын сыры төркүнүнө белгилүү” демекчи, баткендиктер азыр Шадиевдин ким экендигин эң жакшы билишет...

 

Шадиев алгач бизнести эгемендүүлүк жылдары Бишкек-Жалал-Абад поезди менен Ходжент тараптан борборго канистрлеп бензин, солярка, май, деги эмне өтүп, пул болсо, ошону  ташуу менен баштаган. Кийин чөнтөгүнө акча толгондо бул бизнесин чоңойтуп, бир кезде Бишкектин мэри болгон Б.Силаевге жалгашып, бензин бизнесин кеңейтип, канистрлеп эмес, вагондоп  ташып калган жана Бишкектин чок ортосунан бир нече “Датка” (ыйык ысымды майга булгап) май куючу жайларды ачкан.

 

Андан соң  саясатка бой уруп, “Даткаларды”  ал кездеги “принц” Айдарга тартуулап, депутат, губернатор, Салык кызматынын башчысы сыяктуу бир канча майлуу, “шабашкалуу” кызматтарга жетишкен. Кыскасы, адашы Аскардын тушунда жакшы эле жыргады. Ал тургай “принцесса” Бермет менен да ынак болуп, “Алга, Кыргызстан!” партиясынын негизги идеологуна чейин айланды. Кийин, 2005-жылы март революциясы болуп, акаевдер дыргаяктап Москвага качышканда көпчүлүк бул жигиттин күнү бүттү деп ойлошкон.  Бирок, акаевдерден аты-жөнү гана айырмаланбаса, кулк-мүнөзү окшош, акчаны өлө жакшы көргөн бакиевдердин тилин да  оңой эле таап,  “Ак Жолдон” мүйүзү чыкты.  2010-жылдагы экинчи революциядан кийин бакиевдер Белорустун токоюна кире качканда “эми болду, элдик бийлик эскилердин куйруктарын жогорку кызматка жолотпойт”,- деп ишенгенбиз. Антип оозубузду жыйгычакты эле “өлбөс Кащей” атка конгон Шадиев бул бийлик менен да колтукташып чыга келди. Болгондо да “Республика” партиясына учкашып, Бабанов экөөсүнүн башы “Twiks” шоколадындай болуп бир баштыктан көрүндү. Аңгыча эле кесиби бухгалтер Шадиев өтө кирешелүү энергетика министрлигин басып жыгылды. Ал эми бул кызматта кандай иштегендиги белгилүү...

 

Эки жылдан бери Баткен облусунун аймагы аркылуу Тажикстанга күн сайын 30-40 тонналык кытайдын “Хова” машиналарынын жок дегенде 40, 50сү өтүп турат. Алар Баткен тараптын жолун майкандап, асфальтты камырга айландырып салышкандыгын ойлогон  жетекчи жок. Бир тамчы мунай өндүрбөгөн Кыргызстандан дарыядай аккан дизел менен бензин  бизге Россия өкмөтү арзан баада берген көлөмдөн аткезчилик жол менен кетип жаткандыгы белгилүү.

 

Бул көрүнүштү азыр президент А.Атамбаев да токтото албай калды. Себеби анын артында ошол эле ажобуздун жанында отургандар тургандыгын баткендиктер айтып жүрүшөт. Натыйжада азыр Лейлекте 1 литр бензиндин баасы 50 сомго жетти. Мындай көрүнүшкө ачуусу келген Россия бийлиги да өлкөбүзгө бажы алымысыз мунай продукталарын жөнөтүүнү токтото баштады. Күйүүчү майлар лейлектиктердин көзүн күйгүзүп өтүп, Арка айылына чейин барып, ал жердеги АЗСтерге куюлат. Жергиликтүү элдин айтуусунда, ошол май куючу жайлар Кыргызстан менен Тажикстандын чек арасындагы жолго курулгандыктан, жер астындагы куур менен жолдун ары жагындагы кошуналардын аймагына агып өтөт. Өткөн жылдын күзүнөн бери ал “Ховалардын” экөөсү авария болуп, Кайрагач айылында кырсыкка кабылган бирөөсү жарылып, ичиндеги үч адам өлгөн. Экинчи машина Коргон айылында кулап, 40 тонна майы Козу-Багылан суусуна төгүлүп, андан ары Сырдарыяга кошулгандыгы, эки айдоочусу ошол жерде мүрт кеткендиги коомчулукка билинбеген сыр бойдон кала берди.

 

Азыр баткендиктер бул жолду Ош-Исфана эмес, “Өлүм жолу” деп атай башташты. Ошол Бишкектен Аркага чейин жеткирилген ар бир литр май үчүн айдоочуларга 3 сомдон, бир каттам үчүн 100 миң сомдун тегерегиндеги акча үчүн айдоочулар өлүмдү да моюнга алып иштешүүдө. Бүтүндөй бир аймактын жашоо-турмушун деградациялык абалга жеткирген абалга ким күнөөлүү? Бийлик аларды ооздуктай алабы же өздөрүнүн да тиешеси барбы? Президент менен өкмөт башчы баш болгон “жакшылар” ушул көрүнүштү  эмнеге токтото албай жатышат? Себеби бул схеманы бизнестин битин сыккан өтө такшалган адам түзгөн. “Эл оозунда элек жок”,- дегендей, имиштерге караганда, бул бизнестин да артында Шадиев турат экен. Чын-төгүнү кандай, убакыт көрсөтөт.

 

Булак: "Майдан.kg"

 

Мына ошол жөрөлгө, мына ошол салт бийликтин мураскорлору тарабынан ырааттуу уланып жатат. Болгондо да УКМКдан да “жабык” - Тышкы иштер министрлигинде. Биз билгенден ал жакка жумушка орношуу УКМКга киргенден да оор. Анда иштөө үчүн, бери дегенде бир нече тилди жадыбалдай билген, эл аралык мамилелер тууралуу ар тараптуу билим алган адис болушуң керектиги үчүн эле эмес, ал жактан айылдык карапайым адамдын баласы он эмес, отуз тил билсе дагы иштей албастыгы үчүн болсо да керек. ТИМ жалаң чоңдордун жана бизнесмендердин, бери дегенде профессорлордун балдары жана жакын туугандары иштеген элиталык министрлик катары белгилүү.

 

Тышкы иштер министрлигиндеги кадр саясаты демекчи, 2010-жылы Тышкы иштер министринин орунбасары болуп дайындалган Айтмурзаев Нурлан Ташмурзаевич арадан көп убакыт өткүрбөй, ТИМге өзүнүн кызын кызматка алды дешет. Эгер Тышкы иштер министрлигинин 2006-жылдын 27-апрелдеги №35-буйругу менен бекитилген Кыргыз Республикасынын дипломатиялык кызматынын кызматкерлеринин этика кодексине ишене турган болсок, «сотрудник дипломатической службы КР не вправе: находиться на государственной должности в государственных органах, в которых его служба связана с непосредственной подчиненностью или подконтрольностью лицам, имеющим с ним близкие родственные отношения (родители, супруг, родные братья и сестры и дети)» деп ак-карасынан жазылып турат. Ыраматылык Салижан Жигитов “кыргызга орусча айтпасаң ишенбейт”,- дечү эле, буйрукту атайы орусча бердик. Сыягы, Тышкы иштер министринин орунбасары Айтмурзаев Нурлан Ташмурзаевич бул этика кодекси менен тааныштыгы жок окшойт.

 

Тышкы иштер министрлигинде Кыргыз Республикасынын дипломатиялык кызматынын кызматкерлеринин этика кодексин билбеген дагы бир орунбасар министр бар. Ал - Кемелова Динара Амантуровна. 2010-жылдын августунда орунбасар министр болуп дайындалган. Динара Амантуровнаны КР дипломатиялык кызматынын кызматкерлеринин этика кодексин билбейт дегенибиз, анын өмүрлүк жубайы Молдогазиев Рысбек Турганбаевич 2011-жылдын 3-июнунда Отунбаеванын Жарлыгы менен Кыргыз Республикасынын Япониядагы Атайын жана Ыйгарым укуктуу элчиси болуп дайындалган. Кубатбек Байболовду моралдык-этикалык жактан ээлеген кызматына ылайыксыз деп, Башкы прокурорлук кызматынан алып түшкөн Роза Исаковна КР дипломатиялык кызматынын кызматкерлеринин Этика кодексин көзүнө илбей туруп, ушундай иш жасап ийиптир. Же ушундай Этика кодекси бар эле деп, орунбасар министр Динара Амантуровнанын айтып койбогону кызык.  

 

ТИМдин дасыккан дипломаттары Молдогазиев Рысбек Турганбаевичти кызматка коюуда этикалык жактан орой катачылык кеткенин айтышат. Себеби, Тышкы иштер министрлиги элчилерди дайындоодо түздөн-түз катышат. Демек, биерде орунбасар министр Динара Амантуровна өмүрлүк жубайы Рысбек Турганбаевичти Японияга элчилик кызматка өзү сунуштабаса да, тийешеси болбогонуна кепилдик жок. “Ооба, бизде, Кыргызстанда балдарын, ата-энелерин, өмүрлүк түгөйлөрүн, жадагалса курбу-курдаштарын, абысындарын жогорку кызмат орундарына дайындоо абсурддук абалга чейин жетти,”- дешет дипломаттар.  Анан калса, Отунбаева Рысбек Турганбаевичти элчилик кызматка сунуштаган жарлыкка карабай туруп кол койгон деп айткан да болбойт. Кыргызстан менен достук мамилелери жакшы, миллиондогон доллар гранттарды, инвестицияларды берип жаткан донор-мамлекетке эл аралык кадыр-баркы бар дипломат дайындалышы керектиги жана дайындоо иштеринде моралдык-этикалык нормаларга жат көрүнүштөр болбоо зарылдыгы айтпаса да түшүнүктүүдүр.

 

Биерде, дагы бир кызык жагдай бар. Орунбасар министр Динара Амантуровна 2004-2008-жылдары Япониядагы кыргыз элчилигинде 1-катчы болуп иштеген экен. Ал мөөнөтү бүтүп, бул жакка ишке которулгандан кийин анын ордуна өмүрлүк түгөйү Молдогазиев Рысбек элчиликтин 1-катчылык кызматына барган. Баса, Рысбек Турганбаевичти дайындоодо дагы бир процедуралык катачылык кеткен. Анын Япониядагы Кыргызстандын элчилигинде иштеп келип, бул жакта ТИМде иштеп жатканына болгону бир жылдын (2010-жылдын августунда келген) гана жүзү болгон. Дипломатиялык тартип боюнча ал бери дегенде 2 жыл ТИМдин өзүндө иштеп, андан соң гана элчилик кызматка кетсе болмок экен. Бирок, эмнегедир аны ушунча бат өстүрүштү, 3-4 айдын аралыгында улам бир кызматка дайындап, рангасын көтөрүп олтуруп, министрдин кеңешчиси даражасына жеткиришти дешет.

 

Жогоруда айттык. Күн чыгыш өлкөсү менен болгон кызматташтыктын биз үчүн болгон мааниси айтып болгус. Демек, ал жактагы ар бир кызматкер япон тилин япондордун өзүнөн мыкты билген, дасыккан дипломаттар болууга тийиш. Тилекке каршы, элчи Молдогазиевдин дипломатиялык этикалык нормаларга ылайык эмес дайындалып калганын айтпаганда, анын Япония элчилигиндеги 1-катчы катары ишмердиги тууралуу ар кандай сөздөр бар. Ошол эле Азимбек Анаркуловичтин Кыргызстандын Япониядагы элчиликте иштеп жаткан уулу тууралуу айтсак, ал деле эл аралык мамилелер тууралуу билими, же иш тажрыйбасы жок болсо керек. Япон тилин деле көп жакшы билбейт деп айтышат.

 

Кадр саясатындагы абал ушундай. Былтыр 7-декабрда Президент А.Атамбаевдин бир эле буйругу менен Жолдубаева Индира Ырысбаевна сот реформасы жана мыйзамдуулук бөлүмүнүн башчылыгына, ал эми Карашев Аалы Азимович мамлекеттик жана аймактык башкаруу бөлүмүнүн башчылыгына дайындалган. Кийин бир айга жетип-жетпей Аалы Карашев вице-премьер-министр болуп кетти. А Индира Ырысбаевна менен Аалы Азимовичтин кандай туугандык байланышы бардыгы тууралуу сөз эмкиде болсун.

 

 

 

Бишкек,  “Саясат.kg”. “Ата-Журт” фракциясынын лидери Камчыбек Ташиев биздин агенттикке берген маегинде ууланган көмүр чыры, бийликтеги коррупция, КСДП фракция лидеринин чагымчыл аракеттери, өзү жетектеген фракциянын күндөлүк турмушу, Атамбаев менен мамилеси, Ош шаардык ИИБ башчысына карата пикири, оппозициянын пландары жөнүндө ой бөлүштү.

 

 

 

 

 

 

 

 

•  

30 жаштагы Разия эл катары Москвага акча табам деген тилек менен былтыр ала күздө барган. Бирок жаш келин бөтөн жер, бөтөн элде 4 ай жүрүп, Москванын суук күндөрүнүн биринде 7-кабаттан өз боюн таштап, көз жумган. 

"Разия Чүйдүн Ак Суу айылынан келген, 3 баласы менен күйөөсү бар болчу. Москвага 2011-жылдын августу аяктап калганда келген. Күйөөсү экөө классташ экен, бирок андан уруш угуп, таяк жеп эле жүрчү экен. Бул жерге келип, ар түрдүү жумушта иштеп, кыйынчылыкка чыдаган жок. Күйөөсү болсо учуп өлгөнгө чейин түрткү берди. Мен ага "Болду, Кыргызстанга кет, балдарыңды бак" десем, ал мага жалдырап "Эже мени кетире көрбөңүз, күйөөм өлтүрөт" деген. Көрсө, күйөөсү ага телефондон эле "Сен бузулуп кеттиң, тажик-өзбектер менен жүрөсүң" деп башын оорута берчү экен. Ал кыз болсо 4 ай ушул менин үйүмдө жүрдү, алтургай эшикке бейчеки чыкчу эмес. Эч ким менен сүйлөшчү дагы эмес, күйөөсү телефон чалганда, эшикке чыгып сүйлөшүп келчү. Ал кыз бул оор турмушка, анан күйөөсүнүн телефондон көрсөткөн кордугуна чыдаган жок. Разия учуп өлгөндөн кийин полиция анын телефонун ачып окуса, күйөөсү жүрөк титиреткен смс-каттарды жазчу экен. Кийин болсо байкуш келиндин кыркын өткөрбөй, күйөөсү Сочиге кетип калыптыр. Разия 3 уулунун эң кичүүсү бир жаштан жаңы эле өткөнүн айтып калчу..."

Бул кайгылуу окуяны "Азаттыкка" телефон аркылуу Москвада жашаган Венера Акматова айтып берди. Маркум Разия анын батиринде туруп, өмүрүнүн соңку күндөрү Венера айымдын көз алдында өтүптүр.

Түркүн тагдырлар, ар кыл көз караштар 

Орусияда жүргөн мигранттарыбыз жөнүндө сөз болгондо алыска үй бүлөсүн калтырып, жалгыз бой баргандар же турмуш кура элек улан-кыздар ал жакта бат эле бирөө-жарымды таап, өзүнчө "үй бүлө" болуп кошулуп алат экен деген сөздөрдү ушак-айың сыңары көп эле кулагыбыз чалып калчу.
 

Сапаргүл атуу кызды мажбурлап чечиндирип, аны “сен башка улуттар менен жүрөсүң” деген айыптоо менен сурак жүргүзгөн видео тасма өткөн жуманын аягында интернетте жарык көргөн болчу. Бул маселени иликтөө учурунда андан да кайгылуу аяктаган кыздын тагдыры чагылдырылган тасманы кезиктирдик. Анда белгисиз кыргыз жигиттери  ал кызды курчап алып, токмоктоп, таш бараңга алган учур тасмага түшүрүлгөн. Тасмада ал кыздын мындай мыкаачылыкка туш болушуна анын жүрүм-туруму себеп болгондугу айтылат. Бирок бирөөнүн өмүрүн кыюуга "өкүм" чыгаргандар туурасында тасмада сөз жок.   

"Миң уккандан бир көргөн" дегендей, Москвада бир топ жылдан бери үй бүлөсү менен жашаган 48 жаштагы Абдразак ысымдуу мекендешибиз  менен байланыштык. 8-Марттын урматына чогулган бир топ кыргыздар жогоруда биз сөз кылган интернеттеги видеону талкуулап жатышыптыр.

"Мен ошол жигиттерге кошулам. Ошондой кыз-келиндерди урбай-сокпой, дагы башка кылбай эле топтоп туруп, бул өлкөдөн чыгарып жиберип, анан экинчи Орусияга кирбей турган кылып салса. Полицияны ээрчитип барып, аларды кармап туруп эле "мына бул бузулган адам" деп туруп, Кыргызстанга мажбурлап жиберүү керек. Өткөндө балдар бир кызды тажиктердин үйүнөн алып чыгышыптыр. Ал кыз 7-8 тажик балдардын арасында мас болуп, эч нерсе сезбей 3 күн жаткан экен. "Өлүк" жатат дейт. Эми ушул болобу...? Жанагы аборт кылган жерге барсаң, жалаң кыргыздын кыздары. Таштап кеткен балдар кимдики көп - кыргыздардыкы. Чындыгында уялабыз. Башкалар керек болсо "Силердин кыздарды антип-минтип атабыз" деп, бетиңе айтып шылдыңдайт. Уялабыз...", - деп сөздү Абдразак мырза баштады.

Телефонду ошол эле жердеги Айымгүл аттуу кызга узаттык, ал Москвада 4 жылдан бери жашайт:

"Дагы кыргыздын балдары чыдамдуу экен. Тиги чечен-дагестандыктарга окшоп, чекеден кармап алып мазактаса кантет элек? Туурасын айтсак, азыр кыздар чектен чыгып кетти. Мектепти бүтө элек кыздар келип атат. Жашы жете элек деп иш таппай отургандар дагы бар. Эптеп күнүмдүк кара жумуш жасап, жан баккан кыздар бар. Буга ушундай жаш кыздарды бул жакка жөнөтүп жаткан ата-энелер күнөөлүү. Ата-энелер кызым катырып иштеп жүрөт деп ойлошот, балээниби - алар ичип-чегип жүрүшөт. Анан бир өзбек же тажикти ээрчип алышат, ал туура эмес да!"

2 ай мурда Москвадагы тажик мигранттардын арасында “тарбиялык” мааниси терең, кыз-келиндерге "сабак" болчу видеотасма пайда болгон. Анда эки тажик жигит эки кызды ээн батирге камап алып, кыздардын биринин чачы менен кашын биринчи жигит такырайта кырып атса, экинчи жигит видеого тартып жатканы, курмандыкка айланган кыздын жансоогалап, "Эртең кантип көчөгө чыгам?" - деп ыйлаганы даана көрүнөт. Телефондун видеосуна тартып аткан жигит болсо "Эми муну жөн калтырбай, интернетке коюп, ааламдын алты бурчуна жаябыз", - деген “өкүмдү” угузганда – эми эле чачы-кашынан айрылган кыз “Тажикстанда атам көрсө өлтүрөт” деп эс-учунан танат.

19 жаштагы Айнагүл өзү төрөгөн ымыркайын Москва дарыясына ыргытып ийгенден кийин полиция кармаган. Анын окуясын Москвада 8 жылдан бери юрист болуп иштеген, сотто өз баласын өлтүргөн энени коргогон Назарова Айниса "Азаттыкка" айтып берди:

"Айнагүл Москва шаарына жумуш иштеп, ата-энесине жардам берем деген жакшы ниет менен келсе керек. Анан бул жерде бир жаш жигит менен жүрүп, андан боюна болуп калат. Төрөй турган маалы келгенде "тез жардам" менен төрөтканага кетет. Төрөгөндөн кийин ал кыз "Эми ушул кичинекей наристем менен Кыргызстанга кайсы жүзүм менен барам. Ата-энеме кантип көрүнөм, аларга эмне деп түшүндүрөм, жигитим болсо таштап кетсе", деген ой келип, төрөгөндүн эртеси күнү бөбөктү ороп, көтөрүп барып, Москва дарыясына таштайт. Бул кылмыш иши эмне болуп ачыкка чыкты?  Жанагы жаңы төрөлгөн бөбөктүн колуна "баланча баланча күнү төрөдү" деген атайын номери менен жазууну колуна байлап коюшат да. Анан полициянын оперативдүү тобу ымыркай кыздын сөөгүн колундагы жазуусу менен таап алат".

Соңку кезде Орусияда каракчылык, киши өлтүрүү, талап-тоноо сыяктуу оор кылмыштарды жасаган кыргыз жарандарынын саны өсүп жаткандыгын  юрист Айниса Назарова тастыктайт.

Москвадагы кыргыз диаспорасынын "Ала-Тоо» коомдук уюмунун жетекчиси Жамиля Бегиева мигрант кыргыз жигиттердин жаш кыз-келинди кармап алып, өз алдынча сот уюштуруп, “өкүм” чыгарып, кыргыздын эркектери аялдарын кордогонун  - "миграциянын трагедиясы" деп баалайт.

Кайдыгерлик... 

Жогорку Кеңештин депутаты Урмат Аманбаева Орусияда оор абалда калган кыргыз кыздарынын тагдырын кайдыгерликтин жыйынтыгы катары сыпаттайт:

- Бул көйгөй ата-эне, коом, мамлекет - бардыгы кайдыгер болгондуктан улам пайда болуп отурат. Ал эми жанагы жигиттер ошондой жол менен намысыбызды коргойбуз деп аша чаап жатышпайбы. Бирок ошол абалга түшүп калган кыздын чыныгы көйгөйү менен эч кимдин иши жок болуп жатпайбы. Бул жактагы укук коргоочубуз дегендер мындай иштер менен алектенбейт. Анткени ага грант берилбейт. Акыйкатчынын болсо мындай маселеге колу жетпей жатабы же кайдыгерлик кылып жатабы, анысы белгисиз. Бул өзү Акыйкатчынын негизги иши болуш керек эле.

Орусиянын шаарларындагы кыргызстандык эмгек мигранттардын арасындагы буга окшогон фактылар боюнча бир дагы кылмыш иши козголо элек. Адам укугу дегенде ичкен ашын жерге койгон Кыргызстандагы жарандык коомдун өкүлдөрү же саясаттын казанын кайнаткан коомдук активисттер бул туурасында маалыматтары жок экендигин айтып, ийин куушурушат. Орусиянын аймагында иш алып барган кыргызстандык бейөкмөт уюмдарга бул маселе белгилүү болгону менен, жыйынтыктуу иштерди жүргүзүүгө алардын чама-чаркы жетпей жаткан сыягы.  Кыргызстандын Акыйкатчысы Турсунбек Акун бул көйгөйгө көңүл буруп, тиешелүү иликтөө иштерин жүргүзүүнү убада кылды:

- Мына ошол балдар да улуттук ар-намысы козголуп күйүп жатышкандыр. Бирок маселени андай жолдор менен чечүүгө болбой тургандыгын түшүнүшпөсө керек. Кыздарды мыйзамсыз суракка алып, өз алдыларынча эле сот жүргүзүп отурушканы мыйзамсыз. Бул боюнча алар жооп берүүгө тийиш. Биз бул маселени укук коргоо органдары менен биргеликте иликтеп чыгып, тиешелүү жыйынтык чыгарабыз. Ал жигиттер кыздарды коргобой эле аларды кордоп айрым учурларда алардын өмүрүнө кол салып жатышканы үчүн жазаланууга тийиш.

"Ура патриотторбу"?

Бейформал маалыматка караганда, үч жыл мурун Орусиянын Москва, Екатеринбург, Новосибирск сыяктуу ири шаарларында “кыргыз кыздарынын жүрүм-турумун тескеп, аша чапкандарын жазалайбыз” деген кыргыз мигранттардын атайын топтору уюшулган. Алардын курмандыктарынын саны учурда канчага жеткендиги азырынча эч кимге белгисиз. Анткени бул маселе кыргыз эмгек мигранттарынын арасындагы жабык темалардын бири. Мурдагы миграция министри, азыркы өкмөттүн аппарат жетекчисинин орун басары Айгүл Рыскулова мындай көрүнүштөрдүн көбөйүшүн улутчулдукту бетине кармаган криминалдык күчтөрдүн аракети катары баалады:

- Буга негизинен Кыргызстандын ичиндеги улутчул саясатчылардын, улутчул-радикалдык топтордун пайда болушу таасир этип жатат. Мына ошол жагдайлардан улам, өздөрүн ар-намыс үчүн кызмат кылып жаткандай түр көрсөткөн жигиттер иш алып барып жатышат. Мурда мындай көрүнүштөр жок болчу. Муну орусиялык укук коргоо органдары менен биргеликте иликтеп, мына ошол балдардын өздүгүн аныктап табуу керек. Диаспоралар аркылуу иш жүргүзүп, бул маселеге чекит койбосо, анын арты кайгылуу иштерге алып келиши ыктымал.

Ошол эле кезде Кыргызстандагы улуттук-патриоттук күчтөр чет жердеги кыздардын жүрүм-турумун тескөөгө байланышкан Орусиядагы кээ бир белгисиз
топтордун аракеттерин айыптаган билдирүү менен чыгышты. “Жогорудагыдай мазмундагы интернет аркылуу таратылган видео тасмалар улуттун ар-намысын коргоодон мурун, аны мазактоого барабар” дешет алар. 

“Ата-Журт” партиясынын лидерлеринин бири Камчыбек Ташиев Орусиядагы кыргыз кыздарын видеого тартып, интернетке койуп, кордогон фактыларды кылмыш деп баалап, ага тиешеси бар адамдарды жоопкерчиликке тартууга чакырды:

- Бирөөнүн эркиндигин чектеп, коркутуп-үркүткөн же болбосо мына ошол кыздарды кордоп, шылдыңдаган фактылар эч кандай абийирдин чен-өлчөмүнө жатпайт. Бул жерде алардын аракеттери туурасында бирдеме деп айтууга да ооз барбайт. Мына ошондуктан, бул маселени кылмыш фактысы катары гана кароого болот. Тилекке каршы, сыртта миграцияда жүргөндөрдүн ичинде адеп-ахлакка туура келбеген  жүрүм-турумдагы уул-кыздарыбыз болуп жатат. Бирок аларга карата зордук-зомбулук менен кандайдыр бир деңгээлде таасир этебиз дегендер жаңылышат. Мындай маселелерди түшүндүрүү же колдоп, коргоо аркылуу чечсе болот.

 

Укук коргоо органдарынын укуругу жетеби?

Бул туурасында Кыргызстандын укук коргоо органдарынын маалыматы жок болуп чыкты. Башкы прокуратуранын өкүлдөрү интернеттеги материалдардын негизинде иликтөө иштерин алып барууга мыйзам жол бербей тургандыгын айтышып, бул боюнча Орусиядан кандайдыр бир маалымат болгондо гана ага карата чара көрүүгө мүмкүн экендигин белгилешти. Ички иштер министрлигинин маалымат борборунун өкүлү Бакыт Сейитов болсо тиешелүү арыздын же кандайдыр бир жолдонгон маалыматтын негизинде гана атайын иликтөө иштерин уюштурууга боло тургандыгын белгиледи:

- Биздин ички иштер министрлигинин Орусияда атайын өкүлчүлүгү бар. Эгерде бул фактылар боюнча кандайдыр бир так маалыматтар болуп калса, мына ошолорго кайрылышса же бизге кайрылып конкреттүү фактылардын негизинде билдирме жолдоно турган болсо мындай маселени иликтеп чыгып ага катышы бар жарандарга карата чара көрсө болот.

Анткен менен Орусиядагы эмгек мигранттарынын арасындагы аталган фактылар Орусиянын же Кыргызстандын укук коргоо органдарынын көңүлүнө илинбей калган. Буга чейин кайдыгерликтин айынан көтөрүлбөй келген бул көйгөйдү бир катар депутаттар парламенттик талкууга койууну сунушташууда. Ошол эле кезде депутаттар тиешелүү аткаруу бийлигинин өкүлдөрүн чакырышып, Орусиядагы эмгек мигранттарынын абалы боюнча токтоосуз чараларды көрүү маселесин талкууга алууну мерчемдешүүдө.

Ким күнөөлүү? Ким чечет?

Философия илимдеринин доктору, профессор Мариям Эдилова четте жүргөн ар бир жаран жеке жүрүм-туруму аркылуу өз улутунун маданиятын чагылдырып тураарын белгилейт. Ал эми кыргыз мигранттардын өз жердешине көрсөткөн “тарбия-сабактын" учугу барып туруп “кызга кырк үйдөн тыюу” деген элдик философияга такалаарын чечмелейт.

Орусия Илимдар Академиясынын алдындагы Миграция борборунун маалыматында Тажикстандан келген аялдар жалпы мигранттардын 12%, өзбек аялдар 15-16%, кыргыздын кыз-келиндери 30-40% чейин түзөт экен. Мигранттардын жаш курагы, таштанды балдардын саны боюнча жана орус тилин билүү жагынан дагы кыргызстандыктар 1-орунду эч кимге бербей келатат.

Орусияда жалпы эле чет элдик эмгек мигранттарынын 30% аялдар түзөт. Бул расмий статистика гана. Ал эми чын-чынында учу-кыйырына көз жетпеген бул өлкөдө канча аял мигранттар жүргөнүн эч ким айта албайт.

Кыргызстандын парламенти Москванын балдар үйлөрүндө кыргыз мигранттардын кан-жанынан жаралган кеминде эле 230 наристе багылып жатканын билдирген. Москвадагы кыргызстандыктардын "Айгүл Таш" коому таштанды балдардын көбүнүн энелери өз мекендештеринин сексуалдык курмандыктары болгонун белгилейт.

 

"Азаттык"

Бул ирет да (2010-жылдын июнь окуясынан кийин УӨ башчысы Р.Отунбаева баш болуп) бийликтин “Ошту алабыз” деп борбордон жөнөткөн далай “десанттарынын” аракети текке кетти. Акүйдөгүлөр түштүк борбордун мэри М.Мырзакматовду кызматтан алуу үчүн анын “Улуттар биримдиги” партиясына каршы коюлган КСДП баш болгон бийликтин жандоочу - аты башка, максаты бир партиялары (“Замандаш”, “Ата-Мекен”, “Республика”, “Адилеттүү Кыргызстан”, “Кыргызстан элдик-демократиялык”) эски ыкма менен канчалык аракет кылышпасын, шайлоочулардын басымдуу бөлүгү аларды колдошкон жок. Чындыгында бийликтегилер эки жүздүүлүгүн көрсөтүп, Оштун депутаттыгы үчүн “Бастилияны алгандай” эле аракет кылышты. Себеби бул жолу да (балким, акыркы) борбордун Ош мэрлигинде “көздөй” кишиси болбосо, анда алар мурдагыдай эле Кыргызстандын жарым падышасы боюнча кала беришмек.

 

Борбордук шайлоо комиссиясынын акыркы маалыматына караганда Ош шаарындагы баардык 73 шайлоо участогундагы берилген добуштар саналып чыкты. Шайлоого 73% адамдар келишти. Добуш берүүгө 96 049 шайлоочу же алардын 77,96 пайызы катышкан.

 

 «Улуттар биримдиги» партиясына - 45 475 добуш (47,35 пайыз),

“Кыргызстан Социал-демократиялык партиясына” - 23 036 (23,98%),

«Республика» саясий партиясына -16 394 (17,07%),

«Адилеттуу Кыргызстан» саясий партиясына - 4 854 (5,05%),

«Ата мекен» партиясына - 2 206 (2,3%),

«Замандаш» («Современник») партиясына -1 603, (1,67%),

«Кыргызстан элдик –демократиялык партиясына” - 939 (0,98%) добуш берилген.

Бардыгына каршы - 674 (0,70%) добуш берилген.

 

Ошентип, шаардык кеңештин 44 депутаттык орундун жарымына жакынын (21 же 22) алган М.Мырзакматовдун “Улуттар биримдиги” партиясынын өз лидерин кайрадан шаар башчылыгына калтыруу мүмкүнчүлүгү жаралып олтурат. Ал эми президент А.Атамбаевдин КСДП партиясы 24%, ал эми Өкмөт башчы Ө.Бабановдун “Республика партиясынын 17% гана добуш алып калышы алардын түштүк борбордо кадыр-баркы канчалык экендигинин далили болуп саналат. Баарынан да Ө.Текебаевдин партиясы (“Ата-Мекен”) болгону 1 орунга жетишиши анын Ошто ким... экендигин кашкайта көрсөтүп койду. Булардын колунда бийлиги, капчыгында кап-кап акчасы, административдик ресурсу болуп туруп эски бийликтердин “Алга, Кыргызстан!”, “Ак Жол” партияларындай иштей албагандыгы оозундагы буламыкты жута албагандай эле абалда экендигин көрсөтүп турат. Ушунча мүмкүнчүлүктү пайдаланып (шайлоочуларды алдап же коркутуп эмес, иштеп, ишенимге кирип), өздөрүнүн чыныгы революциялык бийлик экендигин көрсөтө албаган бийликти да бийлик деп атоого болобу?

Эгер чындыкты бетке айта турган болсок, ошол мурдагы шайлоолордо 2010-жылы апрель, июнь каргашаларынын себепкери болгон мурдагы-азыркы бийлик башындагылар “башыбызга каран түн түштү, бизге биримдик, ынтымак, керек, кокуй, Кыргызстан бөлүнүп-жарылып кетип жатат, бизди колдосоңор көпүрө болобуз” деген сөздөрдү айтып бийликке келишкен. Тилекке каршы андан бери эки жылга жакын убакыт өтсө да ошол убадалардын бири аткарылбады. Же экономика өнүкпөдү (кайра жарга кулап баратат), же жети баштуу коррупция тыйылбады (өздөрү коррупционер болсо кайдан тыйылмак эле), же улуттар ортосунда ынтымак орногон жок, өзү өткөн соң көпүрөнү өрттөп салгандай иш кылып жатышат (Андарак, Жаңы-Жер окуялары). Улутту мындай кой, ошол 2010-жылдын апрелинен тартып уруучулук, түндүк-түштүк болуп бөлүнүү болуп көрбөгөндөй чекке жетип, Бишкектеги майлуу, жайлуу кызматтарды жалаң жогорку жактагылардын тууган-уругу менен жердештери ээлеп, башкаларды “сен бакиевчисиң” деген шылтоо менен эле куугунтуктап жатышат. Мындай көрүнүш керек болсо адамдын укугун бузуу гана эмес, репрессияга барабар. Эгер булар дагы эки жыл ушундай “ыкма” менен башкарышса, анда Кыргызстанды эч кандай Кадыржансыз эле  экиге бөлүп тынышат.

 

Айрым маалыматтар боюнча, мындан мурда (2010-жылдагы референдум, парламенттик жана 2011-жылы президенттик шайлоолордо) бийликтин партиялары үчүн добуш берип келген Оштогу шайлоочулардын көпчүлүгүн түзгөн эл да бул ирет алардан көңүлү үч көчкөн журттай калып, “Улуттар биримдигине” добуш беришиптир. Анткени алар кеч болсо да жалаң гана саясый курал катары колдонулуп, добушун берген соң, унутулуп каларын түшүнүшкөн окшойт.

 

Бир чети 1-мартта оппозиция лидерлеринин Ошто өткөргөн митингинде бийликке карата айтылган ачуу сөздөр, ак менен караны ажыратууга шарт түзүп берди. Бул жерде күч биримдикте экендигин түшүнгөн А.Мадумаров, К.Ташиев, А.Келдибеков, И.Масалиев жана башкалар бийликти “нокаут” соккондой эле кадам жасашты. Ал эми Ак үйдө отуруп алып, “кара жащик” атка конгон УТРК аркылуу бийлик билермандары Т.Акеров сыяктуу бүгүнкүнүн арзыматына айланган “дежур” серепчилеринин оозу менен чабуулга өтүшү шайлоочуларды кайра намыстантты.

 

"Майдан.kg" гезити

 

Биринчиден, өкмөттүн кышкы сезонго даярдыгы жакшы болгон эмес. Муну өздөрү да, ар кайсыны айта бербей, моюнга алып коюшканы оң. Ооба, шылтоо издесе табыла берет. Маселен, бу өкмөтүң “биз өзүбүз араң кышында ишке киришсек, бизге чейинкилер жооп берсин”,- деши мүмкүн. Анда ляппай, Бабанов мурунку өкмөттө ким эле? Биринчи вице-премьер-министр. Өкмөт башчысы Атамбаев болгон. Экөө кышка даяырдыктын жакшы болбой, биздин үшүп-тоңгонубуз, жарыктын улам өчүп, ызгардуу сууктун жарымында караңгыда калганыбыз үчүн жооп берүүгө тийиш. Ошол эле Энергетика министрин да ордунда калтырышты. Бул жогорку жетекчиликтин бири-бири менен чырмалышып бүткөнүнөн кабар берип турат. Баары табакташ. “Кемеге түшкөндүн жаны бир”. Демек, коллективдүү жоопкерчиликти ушулар тартышы абзел. Ал аз келгенсип, мектеп-интернаттарга ууланган көмүр түшүрүп, огобетер калктын кыжырын кайнатышты. Жеке чөнтөктү ойло бербей, элибиздин да камын көрүү керек го, акыр-аягы?! Ууланган көмүрдөн баштап, энергетикадагы көйгөйлөрдүн бардыгы коррупциялык схемалардын натыйжасы. Максимдин схемалары азыр деле типтирүү экенин эксперттер бекеринен айтып чыгышкан жок. Жада калса, Максимдин ордун Кайрат аттуу бир бизнесмен ээлегенин да депутаттар ачык айтып чыгышпадыбы. Терең изилдей келгенде, мындан да коркунучтуу фактылар чыгат деңизчи. Тек гана, Бабановдун парламенттик шайлоо алдында “электр энергиясын өз наркында беребиз”,- дегении эске түшөт. Эми “Эшеги ылайдан өткөнчө” эмне десең да жараша берет турбайбы. Ошончо убаданын артынан кууган эл да бар экенин унутканы жанды кашайтат. Анан да, азыркы бийликтин акырындап, “электр энергиясынын баасын көтөрбөсөк, тармакты жоготуп алабыз”,- дей баштаганы кыжырыңды келтирет. Кудайды унутканда адам ушундайча өзгөрөт.

 

Экинчиден, өкмөт башчысынын өзүнүн персонасы көп күдүк ойлорду жаратат. Ооба, ал мыкты бизнесмен, өз мээнети менен миллиондорду тапкан бала дешет. Анткен менен, анын Айдарга, кийин Максимге дос болуп жүрүп, канча менчикти ээлеп алганын кантип унуталы. Ошондон улам да, кээде Бабанчик өз чөнтөгү менен мамлекеттикин алмаштырып алганын укканда, анча таң кала бербейбиз. Далил жок дейсизби? Анда бир фактыны келтирели. Бюджеттин араң дем алып жатканын баары билет. Буга өкмөттү көп деле күнөөлөбөйбүз. Бирок, бар акчаны булар кантип иштетип жатат? Былтыр Каржы министрлиги бюджет таңкыстыгын жоюу максатында 8 млрд. сомдук баалуу кагаздарды (вексель түрүндө) чыгарып, коммерциялык банктарга 21 пайыздык үстөк пайызга жайгаштырган. Мунун натыйжасында 2 млрд. сомдон ашуун каражат коммерциялык банктарда “калып”, 2011-жылдын жыйынтыгында коммерциялык банктар ушунун өзүнөн эле 800 млн. сомдун тегерегинде таза киреше алышкан. Чындыгында, коммерциялык банктарга баалуу кагаз түрүндө жайгаштырылган каражаттар бюджеттин керектөөсүнө жумшалуусу тийиш болчу. Канчалаган балдар үйлөрүнүн чатырлары оңдолбой, мектептер, интернаттар жылуулук сезонуна тийиштүү даярдык көрө албай калышты. 2011-жылы өкмөт бул максатта бир сом да каражат бөлгөн эмес да, бюджеттеги акчага баалуу кагаздарды чыгарышып, коммерциялык банктар менен тымызын келишимдин негизинде жайгаштырышып, аларды байытышкан. Жогорудагы фактынын өзүнөн эле өкмөттүн бюджет статьяларын атайылап каржылоону чектегени далилденип олтурат. Эң өкүнүчтүүсү, социалдык багыттагы каржылоо солгундай түшкөн. А жалпысынан, жылдын жыйынтыгы боюнча, бюджет статьялары 3,2 млрд. сомго (казына корундагы калдык) каржыланбай калган.

Өмүрбек Бабановду карабайсызбы. Бул фактыны билбегендей түр жасап, ушундан да саясий упай топтоого аракет жасап жатпайбы. Премьер-министр 2011-жылдын аягында өкмөт каржы жылын профицит менен аяктай тургандыгын, тарыхта биринчи ирет келерки жылдын бюджетине 2 млрд. сомдон ашуун каражат өтө турганын билдирген. А бирок, иш башкада тура: булар баалуу кагаздарды чыгарып, андан пайда түшүрүп, анын жыйынтыгында бюджеттин канча чыыгашасы каржыланбай кала берген. Бир да өлкөдө мындай жок. Өзүн сыйлаган мамлекетте бул мамлекеттик кылмыш катары бааланат да, ага катышы бар адамдар мыйзам алдында катуу жазага кириптер болушат.

Эми эң кызыгы – баалуу кагаздар “Кыргызстан” АКБ банкы аркылуу да жайгаштырылган. А бул банктын кожоюну болуп, кадимки эле, биз сөз кылып жаткан Ө.Т.Бабанов саналат. Баса, көп мамлекеттик органдар айлыгын ушул банктын карточкалары аркылуу ала баштады. Андан да банк пайда көрөт.

Мындан тышкары, өкмөт башчысын “Мегаком” баш болгон башка ири ишканаларда да кызыкчылыгы болгонун айтып келишет. Учурунда Максим тууралуу да сөздөр ушинтип башталган. Кийин, эл оозунда айтылгандын баары чындыгын тапкан, далилденген. Бабанов жөнүндөгү сөздөр да учуру келгенде такталып чыкса, ага анча таң калыштын кереги жок.

 

Үчүнчүдөн, өкмөттүн күйүүчү май аткезчилигине каршы чечкиндүү күрөшүн көрө алган жокпуз. Баткенден дагы деле тонналаган күйүүчү май ташылып жатат. Албетте, “крышаң” болбосо, андай ишти жасай албайсың. Эл ичинде ачык эле мунун башында Атамбаевдин мурунку шоопуру, азыркы кеңешчисинин турганы айтылып жүрөт. Бир министрдин да аты угулууда. Мындан, өкмөт өзү аткечиликке кызыкдар десек болобу?

 

Төртүнчүдөн, өкмөт абдан саясатташып кетти. Бабановдун партиясынын киришпеген жери калбады. Район акимдеринин шайлоосу болсо базарга айланып кетти. Эми майда барат кеңештердин шайлоосуна чейин кол салышууда. Бул албетте, калктын кыжырын кайнатууда. Нормалдуу өлкөдө, өкмөт экономика менен гана алектенет. Саясатка аралашты дегиче, экономиканын арбагына арнап куран окуй берсең болот. Бизде да ушундай көрүнүш.

 

Соңунда айтарыбыз, эл талабы жөнү жок жерден көтөрүлгөн жок. Өкмөттүн отставкасынын бышып жетилгени билинип турат. Чын эле, эл ишениминдеги өкмөт келмейинче, турмушубуз оңолбойт өңдүү.

 

Булак: "Майдан.kg" гезити, 7-март

 

 Эгемендүүлүккө ээ болгон акыркы 20 жылдан ашык мезгилдин аралыгында ынтымагыбыз менен достугубузга, меймандостугубуз менен кең пейилибизге  көз тийгендей, бир катар адам өмүрүнүн кыйылышы менен коштолгон улуттар  аралык кайгылуу окуялар болуп өттү. Башкасын айтпаганда да, туура 20 жылдан кийин кайталанган Ош окуясы бул маселенин себеби тереңде же саясый жана сырткы таасири бар экендигин каңкуулап турат. Ошол эле учурда 2010-жылдын май айындагы Маевка, өткөн жылдын декабрындагы Андарак, андан соң Жаңы-Жер  жаңжалдары да улуттук же этникалар аралык кагылышуунун чыгуу себеби кайсы бир саясый же чагымчыл күчтөрдүн өз максатына жетүүдөгү ыңгайлуу ыкмасы катары туюлуп турат.

 

 Ош окуясынан баштап, Андарак, Жаңы-Жер жаңжалдарына чейин өкмөттүк, парламенттик, ведомстволор аралык, ал тургай эл аралык комиссиялар түзүлүп, кандайдыр бир деңгээлде бүтүм чыгарышты. Бирок акыркы мезгилде бул жагдайга ооруунун диагнозун койгондой так баа берилди деп айтууга болбойт. Анткени  маселенин себеби тереңде жана коомубузда чейрек кылымга жакын өкүм сүрүп келаткан идеологиялык боштуктан тартып, адам укугу, мыйзам кагазда гана калып, иш жүзүндө анархия, сырткы күчтөрдүн таасири өкүм сүргөн баардык терс көрүнүштөрдүн “натыйжасы” болуп саналат. Ал тургай сөз эркиндиги менен демократиянын “аралчасы” аталган өлкөбүз сырткы күчтөрдүн ар кандай сасый долбоорун сыноочу “полигонуна” да айланып калгандай. Алар бул максатын ишке ашыруу үчүн улуттук же этникалык “картаны” пайдаланып жатышкандыгы деле жашыруун эмес. Ошондуктан республикабыздын жөнөкөй жаранынан тартып, мамлекетке чейин   улуттар аралык чыр-чатактарды жоюу, жол бербөө үчүн ракты айыктырган дарыгердей кылдат жана ар тараптуу мамиле жасалууга тийиш. Балким биздин бул чакан макалабызда   коомубуздагы  ошол “дарттын дабасын” табууга аз да болсо салым кошулуп калаар.

 

Жеке өзүм кырктын кырынан эми гана ашкан курагымда өлкөбүздүн тарыхындагы өтө кайгылуу эки ирет кайталанган Ош окуяларынын күбөсү болдум. Азыр да эсимде, 1990-жылы 4-июнда Оштогу кыргыздар менен өзбектердин ортосундагы улуттар аралык жаңжалдын чыккандыгы (тилекке каршы ошол учурда бул окуяга  саясый баа берилбей, кылымдар боюу ынтымактуу жашап келген эки элдин ортосуна ким от таштагандыгы, ортодогу чагымчалар кандай максатты көздөгөндүгү ачыкка чыккан эмес). Балким, ошондогу чала өлтүрүлгөн жыландай калып калган жагдай 20 жыл быкшып отуруп, 2010-жылы кайра дүрт этип жалындап кеткендир?

 

1990-жылдагы Ош окуясына күбө болгондордун айтуусунда, алаамат башталган 4-июнь күнү каш карайып калганда шаардын борбордук көчөсүнөн такси менен бир адам жылаңач болуп алып, эки элди бири-бирине тукуруп кыйкырып өткөн. Кийин тээ борбордон (Москва тараптан) келген тергөөчүлөр бул адамдын ким болгондугуна кызыгып да коюшкан эмес. Кайра бейкүнөө адамдар жоопко тартылып, эл арасында бир топ нааразылыктар жаралган. Андан ары учкун тутанып, заматта бир түндө эле жүздөгөн бейкүнөө адамдардын өмүрү кыйылып, ырыскысы төгүлүп-чачылган байыркы ордолуу Ош шаары канга боёлуп жатып калган.

 

Ал эми арадан туура жыйырма жыл өтүп (болгону бир жума кеч) 2010-жылдын 10-июнунда кайталанган экинчи Ош окуясы да дал эле биринчисиндей “сценарий” менен башталган. Бул ирет да каш карайган маалда Шейит-Дөбө көчөсү тараптан чыккан эки жүзгө жакын жаштар кандуу булоонду башташкан. Баса, раматылык атам (ал киши Жалал-Абаддагы педогогикалык училщида окуган) 1967-жылы да Жалал-Абадда улуттар аралык чоң кагылышуу болуп, студенттер бир нече күнгө өз айылына жөнөтүлгөндүгүн айтып калчу (Демек, акыркы кырк жылга жакын мезгилде үч ирет чоң этникалык кагылышуу болгон). Күндүн аптабы күч алган июнь айында адамдардын активдүүлүгү да жогорулай тургандыгын бул каргашаны уюштуруучулар дыкаттык менен эске алышса керек...

 

2010-жылдагы июнь коогалаңын мен ошол түнү  эле угуп, эртеси күнү таңга маал өзүм иштеген маалымат агенттиги аркылуу алгач кайгылуу кабар жазган журналисттердин бири болдум. Себеби ошол күндөрү балам каникулга чыгып, таэнеси менен Оштогу туугандардыкында конокто болушкан. “Биз кечинде чай ичип отурсак эле сырттан ызы-чуу башталып, куралдын атылганын угуп калдык. Аңгыча кошуналар качпасак өлтүрүп кетишет деп, түнү менен такси жалдап, Оштон Сүлүктүгө араң жеттик. Жолдо бизди бир нече колуна курал, арматура, ар кандай темирлерди кармаган жаштар токтотуп, “балдар менен кемпирлерге тийбейбиз” деп коё беришти”,- деп балам айтып берген эле. Ушул миң күнгө тете бир түндө жалгыз баламдын таэнеси менен отко, канга чулганган Оштон аман чыккандыгын телефондон билип,  жарык дүйнөгө кайра жаралгандай болгонмун.

 

Арадан бир жума өтпөй, 16-июнда иштеген жеримден “Оштук болгон соң Ошко сиз гана барганыңыз ылайыктуу болот. Биздин кабарчыларыбыздын үйлөрү өрттөлүп, өздөрү араң аман калышыптыр. Мамлекеттик маалымат агенттиги болуп туруп ал жактан маалымат ала албай жатабыз”,- деп, ошол кездеги жетекчибиз тапшырма бергендиктен, эртеси күнү таңга маал  согушка аттанган жоокердей Ошко учкан болчумун. Алгач аэропорттон түшкөндө эле аралыгы болгону үч километрдей облусттук администрацияга жете албай үч саат отуруп, акыры куралчан ОМОНдордун машинасына түшүп бардым. Ушул 5-10 минут аралыкта баратып качан капталдан атып жиберер экен деп, жүрөгүм оозума тыгылып кеткен. Себеби ошол учурда аэропорт менен шаардын аралыгындагы бири-бирине улаштырылып салынган үйлөрдөн партизанчасынан чыга калып ок аткандар, адамдарды тирүүлөй барымтага кармагандар күч алып турган болчу. Ал эми дайыма кучагын тосуп күтүп алчу берекелүү Ош кара түтүн менен күйүккө чулгангандыгына күбө болгонмун. Албетте, 15 күн аралыгында адамдар кантип жырткычка айлангандыгы, бейкүнөө өлтүрүлгөн адамдар тууралуу өз көзүм менен көргөн каргашалуу окуяларды кайра эстегим келбейт. Журналист катары бир гана укук коргоо органдарынын расмий маалыматы менен чектелип калбай, жеке адамдар менен да сүйлөшүп, тополоң башталган алгачкы күндөрү жергиликтүү жашоочуларга окшобогон белгисиз чагымчыл көзгө атарлар жүрүшкөндүгүн айтышкан эле.

 

Адамды мыкаачылык менен өлтүргөн учурда алар соо болбогондугун, баңгизатын колдонгондой түрүн көрүшкөндөр да болгон. Ал тургай ыйык Сулайман тоосунун чокусуна жайгашып алган көзгө атарлар бир нече күн улам бир тарапка ок атышып, кырдаалды курчутуп, бейкүнөө адамдардын өмүрүн кыйып, ортого от жагып турушкан. Бирок кийин “болоору болуп, боёсу канган” соң көздөн кайым болушкан. Ошол күндөрү карапайым кыргыздар, өзбектер менен да жолугуп, сүйлөшүп, алар эч качан өздөрү жашаган куттуу шаарында мындай тополоңго жол берүүнү каалабай тургандыктарына, кылымдар боюу куда-сөөк болуп ынтымактуу жашап келе жаткан турмушун мындан ары да улантуудан башка максаты жок экендигине көзүм жеткен. Ал тургай улутуна карабай бири-биринин өмүрүн сактап калышкандыгына да күбө болгонмун.

 

Албетте. Жараны тырмаган сайын ырбайт, биз мындан ары баарыбыз кантип  ошондой бейкүнөө адам өмүрү кыйылган улуттар аралык жаңжалдарга жол бербөөнүн жолдорун издешибиз керек. Ош шаарында эзелтен бери эле кыргыздар менен өзбектер сырттан караганда билинбегендей болуп көрүнгөн менен эки бөлүнүп жашап келишкен же мурда отурукташып калган өзбек калкынын өкүлдөрү бир көчөнү, кварталды же кичирайонду толук ээлеп, үйлөрүн сатса да өз улутуна гана сатып келген. Ал эми кыргыздар кийин отурукташып, жаңы өздөштүрүлгөн кичирайондор менен жаңы конуштарда жашап калышкан. Эки улут базардан деле бири-биринен оңой менен соода-сатык кылбайт. Менимче ушул жана башка социалдык көрүнүштөр акырындап күчүнө келген минадай чыңалып жүрүп отурган. Кыргызстандын түштүгүндөгү башка ири шаарлар менен райондордун борборлорунда да ушундай эле көрүнүш же эки негизги калк бири-биринен бөлүнүп калган. Кээ бир мечиттер да “өзбектердики”, “кыргыздардыкы” деп бөлүнөт. Ал тургай алар бири жалаң соода-сатык, тейлөө тармактарында алектенип, экинчиси дыйканчылык, мал чарбасында иштешет. Мындай бөлүнүүчүлүк акыры келип бири-бири тууралуу терс маанайды, пикирди жаратары психологиялык көз караш менен алганда деле түшүнүктүү. Пикир алышуу, аралашып жашоо адамдардын өз ара мамилесин чыңдап, дос, куда-сөөк болушуна шарт түзөт.

 

Ошто жүргөндө облус губернатору Сооронбай Жээнбековдон интервью алып жатып, “Мындан ары эки элдин өкүлдөрүнүн мурдагыдай махалла, кичирайон болуп бөлүнүп жашоосуна жол бербей, жаңы бүткөрүлө турган үйлөрдү ар кайсы улуттарга аралаштырып берсе, азыркыдай “анклавдар” болбосо керек?” деген суроо берсем, ал киши “Аябай жакшы идея айттыңыз, чын эле өткөн бийликтин бир кемчилиги ушул болгон. Мындан ары бул көрүнүштөргө жол бербешибиз керек”,- деп  ыраазы болгон эле. Сооронбай Шарипович кийин бул маселени ар кайсы жыйындарда айтып, эл аралык уюмдардын өкүлдөрү менен жолукканда да баса белгилеп жүрдү. Бирок иш жүзүндө идея толук ишке ашкан жок. Мындай келечекти көрө билген, этникалар аралык жаңжалдарды ооздуктай турган кадамдарды бир чети “адам укугу, эркиндик” деп кыйкыргандар да төө бастыга алышып, жаңы салынган үйлөр баягыдай эле тизме менен бөлүштүрүлүп жаткандай.

 

Баса, “анклав” демекчи, 2010-жылдагы июнь коогалаңында Ош шаарынын кичирайондору менен “махаллалары” өзүнчө эле партизандардын аймагына айланып, ал жакка эл аралык Кызыл чырым уюмунун гуманитардык азык-түлүк жана дары-дармек ташыган өкүлдөрүнөн башка эч ким, ал тургай аскерлер да  бир нече ай кире албай калган болчу. Натыйжада ушул аймакка кокусунан барган же калып калган адамдар жапа чегип, далайлары дайынсыз да жоголуп кетишти.

 

Мындай пикирибизди дагы бир ирет далилдөө үчүн 2010-жылдагы Маевка айылындагы, өткөн жылдын соңунда орун алган Лейлек районунун Андарак, Сокулук районунун Жаңы-Жер айылдарын эле алып көрөлү. Ушул үч айылда тең түрк-месхеттер, тажиктер жана кавказдыктар өз алдынча көчө, квартал же айыл болуп бөлүнүп жашашат. Натыйжада жогорудагыдай эле адамдардын аң-сезими менен күнүмдүк турмушунда ортодо көзгө көрүнбөгөн дубал орноп калган.

 

Ошол эле учурда ар кайсы улуттар аралашып жашаган аймактарда мындай этникалар аралык кагылышуулар жок же болсо да аз. Андыктан мамлекет тарабынан ар кайсы улуттун өкүлдөрүнүн бөлүнүп эмес, аралашып жашоосу үчүн шарт түзүлүш жана атайын идеолгия иштелип чыгырылышы керек. Себеби нааразычылыктар менен чыр-чатактар негизинен социалдык теңсиздиктен, түштүк аймагында болсо көпчүлүк учурда жер, суу талашуудан келип чыгат. Мисалы,  Андарак айылында беш миңге жакын тажик улутунун өкүлдөрү болсо, алар айылдын өйдө жагында отурукташып, айдоо жердин “майлуусун” жана сууну ээлеп алышкан. Ал эми жай мезгилинде огороду кургаган айылдын ылдый жагындагы кыргыздар нааразы болушуп, ортодо болор-болбос чыр чатак чыгып кетет. Эгер айыл же район жетекчилери жер бөлүштүрүүдө мындай бөлүнүүчүлүккө жол беришпесе, анда суу талаш маселеси мынчалык улуттук мүнөзгө ээ болмок эмес.

 

Ушул  көрүнүштү өз турмушумда күбө болуп жүргөн башка мисал аркылуу да айта кетейин. Кадамжай районунда жашаган бир кайнагамдын келинчегинин улуту өзбек, кесиби медик, кыргызча тап так сүйлөйт, каада-салттарды да мыкты билет. Ошол кайнагам  мындай деп айтып калган эле: “Июнь окуясынын учурунда Оштун өзүндө жашаган кайнатам менен кайненем курчоодо калышыптыр, мен тез арада жетип барып үйлөрү өрттөлүп, таланып-толсо да өздөрүн аман алып калып, кырдаал тынчыганча Кадамжайда жашап турушту. Жалаң кыргыздар жашаган биздин айылдын эли төрүнөн көрү жакын кемпир-чалдын бул абалын көрүшүп, жек көрмөк турсун кайра бирөөсү да жаман сөз айтышкан жок”. Көрдүңүзбү, улутчулдук илдетине кабылбаган айылдык карапайым адамдардын пакизалыгын (жан дүйнөсү тазалыгы). Кайнагам менен жеңебиздин беш баласы бар. Алардын аң-сезиминде улутка бөлүү түшүнүгү жок.

 

 Ошондой эле мен өзүм жашаган Бишкек шаарынын Эркиндик көчөсүндө кошуналарым ар кайсы улуттардын өкүлдөрү (кыргыз, орус, татар, өзбек, тажик, дунган, чечен ж.б.). Балдарыбыз бир көчөдө чогуу ойношуп, бир тилде (орусча) сүйлөшөт. Бирок алардын улутка бөлүнгөндүгүн, бири-бири менен чырлашкандыгын такыр көрө элекмин. Кайра менин уулумдан энеси чечен, атасы пакистандык Хасан, Хусан деген мектепте окуган балдары сабак даярдаганда кыргыз тилин,  уулум алардын тилин бири-биринен үйрөнүшөт. Ошол эле учурда айрым майрамдарды кошуналар чогуу белгилейбиз. Биздин мындай ынтымагыбызга балдардын салымы чоң деп ойлоймун. Анткени алардын балалык аруу дүйнөсүндө улутка бөлүнүү жок. Кайра бири-бири менен аң-сезими ажырагыстай жуурулушуп, советтик мезгилдеги интернационализм идеологиясы иш жүзүндө калыптанып калган жана чоңдорго да “жугууда”. Бул балдар келечекте  улутчулдук деген илдетке кабылбай, интернационалист болуп чоңоюшат деп бекем ишенем.

 

Эмне үчүн эбегейсиз СССР мамлекети кыйроо алдында турган 1990-жылдары айрым борбордук чагымчыл журналисттер тарабынан “уйкудагы республика” катары жазылып жүргөн Кыргызстанда эгемендүүлүккө ээ болгон 20 жылдан кийин улуутар, этникалар аралык чыр-чатактар улам көп кайталанууда? Деген суроонун айланасында даги бир ирет ой жүгүртүп көрөлү. Бизден башка чет мамлекеттерде деле этникалык чыр-чатакты тутантуу аркылуу өз максатына жетүү кайсы бир сырткы күчтөр үчүн өтө ыңгайлуу курал болуп жаткандыгын көрүп, угуп жүрөбүз. Ошондуктан мүмкүн чоң державалардын саясый жана географиялык полигонуна айланган, дүйнөнүн борборунда жайгашкан биздин өлкөбүз да бул  “бомбаны” сыноочу же өздөрүнө көз каранды кылуучу аймактыр.

 

Албетте, мындай кырдаалга жол бербөө үчүн жогоруда айтылгандай, ошол куралды “зыянсыздандырышыбыз” же ар кайсы улуттардын ортосундагы көзгө көрүнбөгөн дубалды бузушубуз зарыл. Менимче 20 жылдан бери мамлекеттик идеологияны издеп таппай келген идеологдорубуз ушул жагдайга көңүл бурушса, пайдалуу иш жасашкан болот эле. Башкача айтканда бала бакчадан тартып бөбөктөрдүн аң-сезими калыптанган студент куракка чейин интернационализм, улуттар аралык достук идеясы курулай сөз же декларация эмес, атайын предмет катары окутулуп, мээсине продукт болуп кыттай орношу зарыл.

 

КР Президенти Алмазбек Атамбаев өткөн жылы инаугурация аземинде сүйлөгөн сөзүндө мындан ары элди улутка, аймакка бөлгөндөр сот жоопкерчилигине тартылаарын, бул тууралуу тийиштүү мыйзам долбоорун иштеп чыгуу тапшырмасын Башкы прокуратурага бергендигин айткан эле. Эгер мамлекет башчыбыздын бул идеясы ишке ашса же тийиштүү мыйзам кабыл алынса,  ар кандай чагымчылар менен улутчулдардын тилеги таш каап, кара ниетин ишке ашырууну көздөгөн сырткы күчтөрдүн да оюу ойрон болмок.

 

Тилекке каршы өлкөбүздөгү географиялык жагдайдан улам  улуттук гана эмес, уруулук да илдетке кабылып, айыга албай келебиз. Анткен менен  сыртта адамзат цивлизация менен прогресске умталган XXI кылымда жашап жатабыз. Бир кезде Америкада деле түндүк-түштүккө бөлүнүү күч алып, ортодо бейкүнөө адамдардын өмүрү кыйылып, мамлекет депрессияга кабылганда ошол учурдагы Президент Авраам Линкольн мындай аймактык бөлүнүүчүлүктү жоюп, өз өлкөсүн өнүгүүнүн жолуна салган экен. Биз да азыр ошондой абалда тургандайбыз...