Подробности
Категория: Аналитика
Просмотров: 2465

4-мартта республикабыздын 13 жергиликтүү (айыл округ) жана үч шаардык (Ош, Токмок, Каракол) кеңештерине шайлоо демейде ышкырыгы таш жарган саясый партиялардын дарамети кандай экендигин дагы бир ирет далилдеп койду. “Тойдун болгонунан да болору кызык” демекчи, көптөн бери карапайым адамдардан тартып, бийлик башындагыларга чейин бүйүрүн кызытып, түн уйкусун бөлүп келген Оштогу шайлоо тынч өтүп, айрым кайрадан чыр-чатак чыгып кетпес бекен деп чочулагандардын “тилегин таш капты”. Кайра тынч деген Каракол шаарында кайсы бир партиянын үстөмдүгүнө, добуштарды бурмалап, мыйзамды одоно түрдө бузган жосунсуз жоруктарына нааразы болгондор чыр-чатак чыгарышып, тартип коргоо органдарынын кызматкерлеринин арасынан жаракат алгандар болду.
 
Бул ирет да (2010-жылдын июнь окуясынан кийин УӨ башчысы Р.Отунбаева баш болуп) бийликтин “Ошту алабыз” деп борбордон жөнөткөн далай “десанттарынын” аракети текке кетти. Акүйдөгүлөр түштүк борбордун мэри М.Мырзакматовду кызматтан алуу үчүн анын “Улуттар биримдиги” партиясына каршы коюлган КСДП баш болгон бийликтин жандоочу - аты башка, максаты бир партиялары (“Замандаш”, “Ата-Мекен”, “Республика”, “Адилеттүү Кыргызстан”, “Кыргызстан элдик-демократиялык”) эски ыкма менен канчалык аракет кылышпасын, шайлоочулардын басымдуу бөлүгү аларды колдошкон жок. Чындыгында бийликтегилер эки жүздүүлүгүн көрсөтүп, Оштун депутаттыгы үчүн “Бастилияны алгандай” эле аракет кылышты. Себеби бул жолу да (балким, акыркы) борбордун Ош мэрлигинде “көздөй” кишиси болбосо, анда алар мурдагыдай эле Кыргызстандын жарым падышасы боюнча кала беришмек.
 
Борбордук шайлоо комиссиясынын акыркы маалыматына караганда Ош шаарындагы баардык 73 шайлоо участогундагы берилген добуштар саналып чыкты. Шайлоого 73% адамдар келишти. Добуш берүүгө 96 049 шайлоочу же алардын 77,96 пайызы катышкан.
 
 «Улуттар биримдиги» партиясына - 45 475 добуш (47,35 пайыз),
“Кыргызстан Социал-демократиялык партиясына” - 23 036 (23,98%),
«Республика» саясий партиясына -16 394 (17,07%),
«Адилеттуу Кыргызстан» саясий партиясына - 4 854 (5,05%),
«Ата мекен» партиясына - 2 206 (2,3%),
«Замандаш» («Современник») партиясына -1 603, (1,67%),
«Кыргызстан элдик –демократиялык партиясына” - 939 (0,98%) добуш берилген.
Бардыгына каршы - 674 (0,70%) добуш берилген.
 
Ошентип, шаардык кеңештин 44 депутаттык орундун жарымына жакынын (21 же 22) алган М.Мырзакматовдун “Улуттар биримдиги” партиясынын өз лидерин кайрадан шаар башчылыгына калтыруу мүмкүнчүлүгү жаралып олтурат. Ал эми президент А.Атамбаевдин КСДП партиясы 24%, ал эми Өкмөт башчы Ө.Бабановдун “Республика партиясынын 17% гана добуш алып калышы алардын түштүк борбордо кадыр-баркы канчалык экендигинин далили болуп саналат. Баарынан да Ө.Текебаевдин партиясы (“Ата-Мекен”) болгону 1 орунга жетишиши анын Ошто ким... экендигин кашкайта көрсөтүп койду. Булардын колунда бийлиги, капчыгында кап-кап акчасы, административдик ресурсу болуп туруп эски бийликтердин “Алга, Кыргызстан!”, “Ак Жол” партияларындай иштей албагандыгы оозундагы буламыкты жута албагандай эле абалда экендигин көрсөтүп турат. Ушунча мүмкүнчүлүктү пайдаланып (шайлоочуларды алдап же коркутуп эмес, иштеп, ишенимге кирип), өздөрүнүн чыныгы революциялык бийлик экендигин көрсөтө албаган бийликти да бийлик деп атоого болобу?
Эгер чындыкты бетке айта турган болсок, ошол мурдагы шайлоолордо 2010-жылы апрель, июнь каргашаларынын себепкери болгон мурдагы-азыркы бийлик башындагылар “башыбызга каран түн түштү, бизге биримдик, ынтымак, керек, кокуй, Кыргызстан бөлүнүп-жарылып кетип жатат, бизди колдосоңор көпүрө болобуз” деген сөздөрдү айтып бийликке келишкен. Тилекке каршы андан бери эки жылга жакын убакыт өтсө да ошол убадалардын бири аткарылбады. Же экономика өнүкпөдү (кайра жарга кулап баратат), же жети баштуу коррупция тыйылбады (өздөрү коррупционер болсо кайдан тыйылмак эле), же улуттар ортосунда ынтымак орногон жок, өзү өткөн соң көпүрөнү өрттөп салгандай иш кылып жатышат (Андарак, Жаңы-Жер окуялары). Улутту мындай кой, ошол 2010-жылдын апрелинен тартып уруучулук, түндүк-түштүк болуп бөлүнүү болуп көрбөгөндөй чекке жетип, Бишкектеги майлуу, жайлуу кызматтарды жалаң жогорку жактагылардын тууган-уругу менен жердештери ээлеп, башкаларды “сен бакиевчисиң” деген шылтоо менен эле куугунтуктап жатышат. Мындай көрүнүш керек болсо адамдын укугун бузуу гана эмес, репрессияга барабар. Эгер булар дагы эки жыл ушундай “ыкма” менен башкарышса, анда Кыргызстанды эч кандай Кадыржансыз эле  экиге бөлүп тынышат.
 
Айрым маалыматтар боюнча, мындан мурда (2010-жылдагы референдум, парламенттик жана 2011-жылы президенттик шайлоолордо) бийликтин партиялары үчүн добуш берип келген Оштогу шайлоочулардын көпчүлүгүн түзгөн эл да бул ирет алардан көңүлү үч көчкөн журттай калып, “Улуттар биримдигине” добуш беришиптир. Анткени алар кеч болсо да жалаң гана саясый курал катары колдонулуп, добушун берген соң, унутулуп каларын түшүнүшкөн окшойт.
 
Бир чети 1-мартта оппозиция лидерлеринин Ошто өткөргөн митингинде бийликке карата айтылган ачуу сөздөр, ак менен караны ажыратууга шарт түзүп берди. Бул жерде күч биримдикте экендигин түшүнгөн А.Мадумаров, К.Ташиев, А.Келдибеков, И.Масалиев жана башкалар бийликти “нокаут” соккондой эле кадам жасашты. Ал эми Ак үйдө отуруп алып, “кара жащик” атка конгон УТРК аркылуу бийлик билермандары Т.Акеров сыяктуу бүгүнкүнүн арзыматына айланган “дежур” серепчилеринин оозу менен чабуулга өтүшү шайлоочуларды кайра намыстантты.
 
Б. Жамалидинов,
"Майдан.kg" гезити
Подробности
Категория: Аналитика
Просмотров: 2246

1-марттагы 30 миң адамдын катышуусундагы оппозициянын Оштогу митингинде негизги талап катары – өкмөттүн отставкасы айтылды. Ойлонууга убакыт 15-мартка чейин берилди. Демек, бир жуманын ичинде бийлик “ак” же “көк” деши керек. А биз өкмөттүн эмне себептен элдин нааразычылыгын жаратып жатканын талдоого аракет жасадык.
 
Биринчиден, өкмөттүн кышкы сезонго даярдыгы жакшы болгон эмес. Муну өздөрү да, ар кайсыны айта бербей, моюнга алып коюшканы оң. Ооба, шылтоо издесе табыла берет. Маселен, бу өкмөтүң “биз өзүбүз араң кышында ишке киришсек, бизге чейинкилер жооп берсин”,- деши мүмкүн. Анда ляппай, Бабанов мурунку өкмөттө ким эле? Биринчи вице-премьер-министр. Өкмөт башчысы Атамбаев болгон. Экөө кышка даяырдыктын жакшы болбой, биздин үшүп-тоңгонубуз, жарыктын улам өчүп, ызгардуу сууктун жарымында караңгыда калганыбыз үчүн жооп берүүгө тийиш. Ошол эле Энергетика министрин да ордунда калтырышты. Бул жогорку жетекчиликтин бири-бири менен чырмалышып бүткөнүнөн кабар берип турат. Баары табакташ. “Кемеге түшкөндүн жаны бир”. Демек, коллективдүү жоопкерчиликти ушулар тартышы абзел. Ал аз келгенсип, мектеп-интернаттарга ууланган көмүр түшүрүп, огобетер калктын кыжырын кайнатышты. Жеке чөнтөктү ойло бербей, элибиздин да камын көрүү керек го, акыр-аягы?! Ууланган көмүрдөн баштап, энергетикадагы көйгөйлөрдүн бардыгы коррупциялык схемалардын натыйжасы. Максимдин схемалары азыр деле типтирүү экенин эксперттер бекеринен айтып чыгышкан жок. Жада калса, Максимдин ордун Кайрат аттуу бир бизнесмен ээлегенин да депутаттар ачык айтып чыгышпадыбы. Терең изилдей келгенде, мындан да коркунучтуу фактылар чыгат деңизчи. Тек гана, Бабановдун парламенттик шайлоо алдында “электр энергиясын өз наркында беребиз”,- дегении эске түшөт. Эми “Эшеги ылайдан өткөнчө” эмне десең да жараша берет турбайбы. Ошончо убаданын артынан кууган эл да бар экенин унутканы жанды кашайтат. Анан да, азыркы бийликтин акырындап, “электр энергиясынын баасын көтөрбөсөк, тармакты жоготуп алабыз”,- дей баштаганы кыжырыңды келтирет. Кудайды унутканда адам ушундайча өзгөрөт.
 
Экинчиден, өкмөт башчысынын өзүнүн персонасы көп күдүк ойлорду жаратат. Ооба, ал мыкты бизнесмен, өз мээнети менен миллиондорду тапкан бала дешет. Анткен менен, анын Айдарга, кийин Максимге дос болуп жүрүп, канча менчикти ээлеп алганын кантип унуталы. Ошондон улам да, кээде Бабанчик өз чөнтөгү менен мамлекеттикин алмаштырып алганын укканда, анча таң кала бербейбиз. Далил жок дейсизби? Анда бир фактыны келтирели. Бюджеттин араң дем алып жатканын баары билет. Буга өкмөттү көп деле күнөөлөбөйбүз. Бирок, бар акчаны булар кантип иштетип жатат? Былтыр Каржы министрлиги бюджет таңкыстыгын жоюу максатында 8 млрд. сомдук баалуу кагаздарды (вексель түрүндө) чыгарып, коммерциялык банктарга 21 пайыздык үстөк пайызга жайгаштырган. Мунун натыйжасында 2 млрд. сомдон ашуун каражат коммерциялык банктарда “калып”, 2011-жылдын жыйынтыгында коммерциялык банктар ушунун өзүнөн эле 800 млн. сомдун тегерегинде таза киреше алышкан. Чындыгында, коммерциялык банктарга баалуу кагаз түрүндө жайгаштырылган каражаттар бюджеттин керектөөсүнө жумшалуусу тийиш болчу. Канчалаган балдар үйлөрүнүн чатырлары оңдолбой, мектептер, интернаттар жылуулук сезонуна тийиштүү даярдык көрө албай калышты. 2011-жылы өкмөт бул максатта бир сом да каражат бөлгөн эмес да, бюджеттеги акчага баалуу кагаздарды чыгарышып, коммерциялык банктар менен тымызын келишимдин негизинде жайгаштырышып, аларды байытышкан. Жогорудагы фактынын өзүнөн эле өкмөттүн бюджет статьяларын атайылап каржылоону чектегени далилденип олтурат. Эң өкүнүчтүүсү, социалдык багыттагы каржылоо солгундай түшкөн. А жалпысынан, жылдын жыйынтыгы боюнча, бюджет статьялары 3,2 млрд. сомго (казына корундагы калдык) каржыланбай калган.
Өмүрбек Бабановду карабайсызбы. Бул фактыны билбегендей түр жасап, ушундан да саясий упай топтоого аракет жасап жатпайбы. Премьер-министр 2011-жылдын аягында өкмөт каржы жылын профицит менен аяктай тургандыгын, тарыхта биринчи ирет келерки жылдын бюджетине 2 млрд. сомдон ашуун каражат өтө турганын билдирген. А бирок, иш башкада тура: булар баалуу кагаздарды чыгарып, андан пайда түшүрүп, анын жыйынтыгында бюджеттин канча чыыгашасы каржыланбай кала берген. Бир да өлкөдө мындай жок. Өзүн сыйлаган мамлекетте бул мамлекеттик кылмыш катары бааланат да, ага катышы бар адамдар мыйзам алдында катуу жазага кириптер болушат.
Эми эң кызыгы – баалуу кагаздар “Кыргызстан” АКБ банкы аркылуу да жайгаштырылган. А бул банктын кожоюну болуп, кадимки эле, биз сөз кылып жаткан Ө.Т.Бабанов саналат. Баса, көп мамлекеттик органдар айлыгын ушул банктын карточкалары аркылуу ала баштады. Андан да банк пайда көрөт.
Мындан тышкары, өкмөт башчысын “Мегаком” баш болгон башка ири ишканаларда да кызыкчылыгы болгонун айтып келишет. Учурунда Максим тууралуу да сөздөр ушинтип башталган. Кийин, эл оозунда айтылгандын баары чындыгын тапкан, далилденген. Бабанов жөнүндөгү сөздөр да учуру келгенде такталып чыкса, ага анча таң калыштын кереги жок.
 
Үчүнчүдөн, өкмөттүн күйүүчү май аткезчилигине каршы чечкиндүү күрөшүн көрө алган жокпуз. Баткенден дагы деле тонналаган күйүүчү май ташылып жатат. Албетте, “крышаң” болбосо, андай ишти жасай албайсың. Эл ичинде ачык эле мунун башында Атамбаевдин мурунку шоопуру, азыркы кеңешчисинин турганы айтылып жүрөт. Бир министрдин да аты угулууда. Мындан, өкмөт өзү аткечиликке кызыкдар десек болобу?
 
Төртүнчүдөн, өкмөт абдан саясатташып кетти. Бабановдун партиясынын киришпеген жери калбады. Район акимдеринин шайлоосу болсо базарга айланып кетти. Эми майда барат кеңештердин шайлоосуна чейин кол салышууда. Бул албетте, калктын кыжырын кайнатууда. Нормалдуу өлкөдө, өкмөт экономика менен гана алектенет. Саясатка аралашты дегиче, экономиканын арбагына арнап куран окуй берсең болот. Бизде да ушундай көрүнүш.
 
Соңунда айтарыбыз, эл талабы жөнү жок жерден көтөрүлгөн жок. Өкмөттүн отставкасынын бышып жетилгени билинип турат. Чын эле, эл ишениминдеги өкмөт келмейинче, турмушубуз оңолбойт өңдүү.
 
Кыдыр Тагайбеков
Булак: "Майдан.kg" гезити, 7-март
Подробности
Категория: Аналитика
Просмотров: 5250

 

Бишкек – “Саясат.kg”. Кыргызстандын аймагы, калкынын саны  чакан болгон менен сексенден ашык улуттардын мекени болуп саналат.  Биз бир кезде (СССРдин тушунда) дал ушул тилдери ар башка болгон менен дили, максаты бир элдер бир үй-бүлөдөй ынтымактуу жашаган интернациналдуу республика болгондугубуз үчүн сыймыктанып, алыс, жакын өлкөлөргө биринчи байлыгыбыз катары айтып мактанчубуз. Тилекке каршы акыркы жылдары дүйнө жүзү Кыргызстанды пикет, митинг, этникалар жана улуттар аралык жаңжалдын өлкөсү катары таанып калышты...
 
 Эгемендүүлүккө ээ болгон акыркы 20 жылдан ашык мезгилдин аралыгында ынтымагыбыз менен достугубузга, меймандостугубуз менен кең пейилибизге  көз тийгендей, бир катар адам өмүрүнүн кыйылышы менен коштолгон улуттар  аралык кайгылуу окуялар болуп өттү. Башкасын айтпаганда да, туура 20 жылдан кийин кайталанган Ош окуясы бул маселенин себеби тереңде же саясый жана сырткы таасири бар экендигин каңкуулап турат. Ошол эле учурда 2010-жылдын май айындагы Маевка, өткөн жылдын декабрындагы Андарак, андан соң Жаңы-Жер  жаңжалдары да улуттук же этникалар аралык кагылышуунун чыгуу себеби кайсы бир саясый же чагымчыл күчтөрдүн өз максатына жетүүдөгү ыңгайлуу ыкмасы катары туюлуп турат.
 
 Ош окуясынан баштап, Андарак, Жаңы-Жер жаңжалдарына чейин өкмөттүк, парламенттик, ведомстволор аралык, ал тургай эл аралык комиссиялар түзүлүп, кандайдыр бир деңгээлде бүтүм чыгарышты. Бирок акыркы мезгилде бул жагдайга ооруунун диагнозун койгондой так баа берилди деп айтууга болбойт. Анткени  маселенин себеби тереңде жана коомубузда чейрек кылымга жакын өкүм сүрүп келаткан идеологиялык боштуктан тартып, адам укугу, мыйзам кагазда гана калып, иш жүзүндө анархия, сырткы күчтөрдүн таасири өкүм сүргөн баардык терс көрүнүштөрдүн “натыйжасы” болуп саналат. Ал тургай сөз эркиндиги менен демократиянын “аралчасы” аталган өлкөбүз сырткы күчтөрдүн ар кандай сасый долбоорун сыноочу “полигонуна” да айланып калгандай. Алар бул максатын ишке ашыруу үчүн улуттук же этникалык “картаны” пайдаланып жатышкандыгы деле жашыруун эмес. Ошондуктан республикабыздын жөнөкөй жаранынан тартып, мамлекетке чейин   улуттар аралык чыр-чатактарды жоюу, жол бербөө үчүн ракты айыктырган дарыгердей кылдат жана ар тараптуу мамиле жасалууга тийиш. Балким биздин бул чакан макалабызда   коомубуздагы  ошол “дарттын дабасын” табууга аз да болсо салым кошулуп калаар.
 
Жеке өзүм кырктын кырынан эми гана ашкан курагымда өлкөбүздүн тарыхындагы өтө кайгылуу эки ирет кайталанган Ош окуяларынын күбөсү болдум. Азыр да эсимде, 1990-жылы 4-июнда Оштогу кыргыздар менен өзбектердин ортосундагы улуттар аралык жаңжалдын чыккандыгы (тилекке каршы ошол учурда бул окуяга  саясый баа берилбей, кылымдар боюу ынтымактуу жашап келген эки элдин ортосуна ким от таштагандыгы, ортодогу чагымчалар кандай максатты көздөгөндүгү ачыкка чыккан эмес). Балким, ошондогу чала өлтүрүлгөн жыландай калып калган жагдай 20 жыл быкшып отуруп, 2010-жылы кайра дүрт этип жалындап кеткендир?
 
1990-жылдагы Ош окуясына күбө болгондордун айтуусунда, алаамат башталган 4-июнь күнү каш карайып калганда шаардын борбордук көчөсүнөн такси менен бир адам жылаңач болуп алып, эки элди бири-бирине тукуруп кыйкырып өткөн. Кийин тээ борбордон (Москва тараптан) келген тергөөчүлөр бул адамдын ким болгондугуна кызыгып да коюшкан эмес. Кайра бейкүнөө адамдар жоопко тартылып, эл арасында бир топ нааразылыктар жаралган. Андан ары учкун тутанып, заматта бир түндө эле жүздөгөн бейкүнөө адамдардын өмүрү кыйылып, ырыскысы төгүлүп-чачылган байыркы ордолуу Ош шаары канга боёлуп жатып калган.
 
Ал эми арадан туура жыйырма жыл өтүп (болгону бир жума кеч) 2010-жылдын 10-июнунда кайталанган экинчи Ош окуясы да дал эле биринчисиндей “сценарий” менен башталган. Бул ирет да каш карайган маалда Шейит-Дөбө көчөсү тараптан чыккан эки жүзгө жакын жаштар кандуу булоонду башташкан. Баса, раматылык атам (ал киши Жалал-Абаддагы педогогикалык училщида окуган) 1967-жылы да Жалал-Абадда улуттар аралык чоң кагылышуу болуп, студенттер бир нече күнгө өз айылына жөнөтүлгөндүгүн айтып калчу (Демек, акыркы кырк жылга жакын мезгилде үч ирет чоң этникалык кагылышуу болгон). Күндүн аптабы күч алган июнь айында адамдардын активдүүлүгү да жогорулай тургандыгын бул каргашаны уюштуруучулар дыкаттык менен эске алышса керек...
 
2010-жылдагы июнь коогалаңын мен ошол түнү  эле угуп, эртеси күнү таңга маал өзүм иштеген маалымат агенттиги аркылуу алгач кайгылуу кабар жазган журналисттердин бири болдум. Себеби ошол күндөрү балам каникулга чыгып, таэнеси менен Оштогу туугандардыкында конокто болушкан. “Биз кечинде чай ичип отурсак эле сырттан ызы-чуу башталып, куралдын атылганын угуп калдык. Аңгыча кошуналар качпасак өлтүрүп кетишет деп, түнү менен такси жалдап, Оштон Сүлүктүгө араң жеттик. Жолдо бизди бир нече колуна курал, арматура, ар кандай темирлерди кармаган жаштар токтотуп, “балдар менен кемпирлерге тийбейбиз” деп коё беришти”,- деп балам айтып берген эле. Ушул миң күнгө тете бир түндө жалгыз баламдын таэнеси менен отко, канга чулганган Оштон аман чыккандыгын телефондон билип,  жарык дүйнөгө кайра жаралгандай болгонмун.
 
Арадан бир жума өтпөй, 16-июнда иштеген жеримден “Оштук болгон соң Ошко сиз гана барганыңыз ылайыктуу болот. Биздин кабарчыларыбыздын үйлөрү өрттөлүп, өздөрү араң аман калышыптыр. Мамлекеттик маалымат агенттиги болуп туруп ал жактан маалымат ала албай жатабыз”,- деп, ошол кездеги жетекчибиз тапшырма бергендиктен, эртеси күнү таңга маал  согушка аттанган жоокердей Ошко учкан болчумун. Алгач аэропорттон түшкөндө эле аралыгы болгону үч километрдей облусттук администрацияга жете албай үч саат отуруп, акыры куралчан ОМОНдордун машинасына түшүп бардым. Ушул 5-10 минут аралыкта баратып качан капталдан атып жиберер экен деп, жүрөгүм оозума тыгылып кеткен. Себеби ошол учурда аэропорт менен шаардын аралыгындагы бири-бирине улаштырылып салынган үйлөрдөн партизанчасынан чыга калып ок аткандар, адамдарды тирүүлөй барымтага кармагандар күч алып турган болчу. Ал эми дайыма кучагын тосуп күтүп алчу берекелүү Ош кара түтүн менен күйүккө чулгангандыгына күбө болгонмун. Албетте, 15 күн аралыгында адамдар кантип жырткычка айлангандыгы, бейкүнөө өлтүрүлгөн адамдар тууралуу өз көзүм менен көргөн каргашалуу окуяларды кайра эстегим келбейт. Журналист катары бир гана укук коргоо органдарынын расмий маалыматы менен чектелип калбай, жеке адамдар менен да сүйлөшүп, тополоң башталган алгачкы күндөрү жергиликтүү жашоочуларга окшобогон белгисиз чагымчыл көзгө атарлар жүрүшкөндүгүн айтышкан эле.
 
Адамды мыкаачылык менен өлтүргөн учурда алар соо болбогондугун, баңгизатын колдонгондой түрүн көрүшкөндөр да болгон. Ал тургай ыйык Сулайман тоосунун чокусуна жайгашып алган көзгө атарлар бир нече күн улам бир тарапка ок атышып, кырдаалды курчутуп, бейкүнөө адамдардын өмүрүн кыйып, ортого от жагып турушкан. Бирок кийин “болоору болуп, боёсу канган” соң көздөн кайым болушкан. Ошол күндөрү карапайым кыргыздар, өзбектер менен да жолугуп, сүйлөшүп, алар эч качан өздөрү жашаган куттуу шаарында мындай тополоңго жол берүүнү каалабай тургандыктарына, кылымдар боюу куда-сөөк болуп ынтымактуу жашап келе жаткан турмушун мындан ары да улантуудан башка максаты жок экендигине көзүм жеткен. Ал тургай улутуна карабай бири-биринин өмүрүн сактап калышкандыгына да күбө болгонмун.
 
Албетте. Жараны тырмаган сайын ырбайт, биз мындан ары баарыбыз кантип  ошондой бейкүнөө адам өмүрү кыйылган улуттар аралык жаңжалдарга жол бербөөнүн жолдорун издешибиз керек. Ош шаарында эзелтен бери эле кыргыздар менен өзбектер сырттан караганда билинбегендей болуп көрүнгөн менен эки бөлүнүп жашап келишкен же мурда отурукташып калган өзбек калкынын өкүлдөрү бир көчөнү, кварталды же кичирайонду толук ээлеп, үйлөрүн сатса да өз улутуна гана сатып келген. Ал эми кыргыздар кийин отурукташып, жаңы өздөштүрүлгөн кичирайондор менен жаңы конуштарда жашап калышкан. Эки улут базардан деле бири-биринен оңой менен соода-сатык кылбайт. Менимче ушул жана башка социалдык көрүнүштөр акырындап күчүнө келген минадай чыңалып жүрүп отурган. Кыргызстандын түштүгүндөгү башка ири шаарлар менен райондордун борборлорунда да ушундай эле көрүнүш же эки негизги калк бири-биринен бөлүнүп калган. Кээ бир мечиттер да “өзбектердики”, “кыргыздардыкы” деп бөлүнөт. Ал тургай алар бири жалаң соода-сатык, тейлөө тармактарында алектенип, экинчиси дыйканчылык, мал чарбасында иштешет. Мындай бөлүнүүчүлүк акыры келип бири-бири тууралуу терс маанайды, пикирди жаратары психологиялык көз караш менен алганда деле түшүнүктүү. Пикир алышуу, аралашып жашоо адамдардын өз ара мамилесин чыңдап, дос, куда-сөөк болушуна шарт түзөт.
 
Ошто жүргөндө облус губернатору Сооронбай Жээнбековдон интервью алып жатып, “Мындан ары эки элдин өкүлдөрүнүн мурдагыдай махалла, кичирайон болуп бөлүнүп жашоосуна жол бербей, жаңы бүткөрүлө турган үйлөрдү ар кайсы улуттарга аралаштырып берсе, азыркыдай “анклавдар” болбосо керек?” деген суроо берсем, ал киши “Аябай жакшы идея айттыңыз, чын эле өткөн бийликтин бир кемчилиги ушул болгон. Мындан ары бул көрүнүштөргө жол бербешибиз керек”,- деп  ыраазы болгон эле. Сооронбай Шарипович кийин бул маселени ар кайсы жыйындарда айтып, эл аралык уюмдардын өкүлдөрү менен жолукканда да баса белгилеп жүрдү. Бирок иш жүзүндө идея толук ишке ашкан жок. Мындай келечекти көрө билген, этникалар аралык жаңжалдарды ооздуктай турган кадамдарды бир чети “адам укугу, эркиндик” деп кыйкыргандар да төө бастыга алышып, жаңы салынган үйлөр баягыдай эле тизме менен бөлүштүрүлүп жаткандай.
 
Баса, “анклав” демекчи, 2010-жылдагы июнь коогалаңында Ош шаарынын кичирайондору менен “махаллалары” өзүнчө эле партизандардын аймагына айланып, ал жакка эл аралык Кызыл чырым уюмунун гуманитардык азык-түлүк жана дары-дармек ташыган өкүлдөрүнөн башка эч ким, ал тургай аскерлер да  бир нече ай кире албай калган болчу. Натыйжада ушул аймакка кокусунан барган же калып калган адамдар жапа чегип, далайлары дайынсыз да жоголуп кетишти.
 
Мындай пикирибизди дагы бир ирет далилдөө үчүн 2010-жылдагы Маевка айылындагы, өткөн жылдын соңунда орун алган Лейлек районунун Андарак, Сокулук районунун Жаңы-Жер айылдарын эле алып көрөлү. Ушул үч айылда тең түрк-месхеттер, тажиктер жана кавказдыктар өз алдынча көчө, квартал же айыл болуп бөлүнүп жашашат. Натыйжада жогорудагыдай эле адамдардын аң-сезими менен күнүмдүк турмушунда ортодо көзгө көрүнбөгөн дубал орноп калган.
 
Ошол эле учурда ар кайсы улуттар аралашып жашаган аймактарда мындай этникалар аралык кагылышуулар жок же болсо да аз. Андыктан мамлекет тарабынан ар кайсы улуттун өкүлдөрүнүн бөлүнүп эмес, аралашып жашоосу үчүн шарт түзүлүш жана атайын идеолгия иштелип чыгырылышы керек. Себеби нааразычылыктар менен чыр-чатактар негизинен социалдык теңсиздиктен, түштүк аймагында болсо көпчүлүк учурда жер, суу талашуудан келип чыгат. Мисалы,  Андарак айылында беш миңге жакын тажик улутунун өкүлдөрү болсо, алар айылдын өйдө жагында отурукташып, айдоо жердин “майлуусун” жана сууну ээлеп алышкан. Ал эми жай мезгилинде огороду кургаган айылдын ылдый жагындагы кыргыздар нааразы болушуп, ортодо болор-болбос чыр чатак чыгып кетет. Эгер айыл же район жетекчилери жер бөлүштүрүүдө мындай бөлүнүүчүлүккө жол беришпесе, анда суу талаш маселеси мынчалык улуттук мүнөзгө ээ болмок эмес.
 
Ушул  көрүнүштү өз турмушумда күбө болуп жүргөн башка мисал аркылуу да айта кетейин. Кадамжай районунда жашаган бир кайнагамдын келинчегинин улуту өзбек, кесиби медик, кыргызча тап так сүйлөйт, каада-салттарды да мыкты билет. Ошол кайнагам  мындай деп айтып калган эле: “Июнь окуясынын учурунда Оштун өзүндө жашаган кайнатам менен кайненем курчоодо калышыптыр, мен тез арада жетип барып үйлөрү өрттөлүп, таланып-толсо да өздөрүн аман алып калып, кырдаал тынчыганча Кадамжайда жашап турушту. Жалаң кыргыздар жашаган биздин айылдын эли төрүнөн көрү жакын кемпир-чалдын бул абалын көрүшүп, жек көрмөк турсун кайра бирөөсү да жаман сөз айтышкан жок”. Көрдүңүзбү, улутчулдук илдетине кабылбаган айылдык карапайым адамдардын пакизалыгын (жан дүйнөсү тазалыгы). Кайнагам менен жеңебиздин беш баласы бар. Алардын аң-сезиминде улутка бөлүү түшүнүгү жок.
 
 Ошондой эле мен өзүм жашаган Бишкек шаарынын Эркиндик көчөсүндө кошуналарым ар кайсы улуттардын өкүлдөрү (кыргыз, орус, татар, өзбек, тажик, дунган, чечен ж.б.). Балдарыбыз бир көчөдө чогуу ойношуп, бир тилде (орусча) сүйлөшөт. Бирок алардын улутка бөлүнгөндүгүн, бири-бири менен чырлашкандыгын такыр көрө элекмин. Кайра менин уулумдан энеси чечен, атасы пакистандык Хасан, Хусан деген мектепте окуган балдары сабак даярдаганда кыргыз тилин,  уулум алардын тилин бири-биринен үйрөнүшөт. Ошол эле учурда айрым майрамдарды кошуналар чогуу белгилейбиз. Биздин мындай ынтымагыбызга балдардын салымы чоң деп ойлоймун. Анткени алардын балалык аруу дүйнөсүндө улутка бөлүнүү жок. Кайра бири-бири менен аң-сезими ажырагыстай жуурулушуп, советтик мезгилдеги интернационализм идеологиясы иш жүзүндө калыптанып калган жана чоңдорго да “жугууда”. Бул балдар келечекте  улутчулдук деген илдетке кабылбай, интернационалист болуп чоңоюшат деп бекем ишенем.
 
Эмне үчүн эбегейсиз СССР мамлекети кыйроо алдында турган 1990-жылдары айрым борбордук чагымчыл журналисттер тарабынан “уйкудагы республика” катары жазылып жүргөн Кыргызстанда эгемендүүлүккө ээ болгон 20 жылдан кийин улуутар, этникалар аралык чыр-чатактар улам көп кайталанууда? Деген суроонун айланасында даги бир ирет ой жүгүртүп көрөлү. Бизден башка чет мамлекеттерде деле этникалык чыр-чатакты тутантуу аркылуу өз максатына жетүү кайсы бир сырткы күчтөр үчүн өтө ыңгайлуу курал болуп жаткандыгын көрүп, угуп жүрөбүз. Ошондуктан мүмкүн чоң державалардын саясый жана географиялык полигонуна айланган, дүйнөнүн борборунда жайгашкан биздин өлкөбүз да бул  “бомбаны” сыноочу же өздөрүнө көз каранды кылуучу аймактыр.
 
Албетте, мындай кырдаалга жол бербөө үчүн жогоруда айтылгандай, ошол куралды “зыянсыздандырышыбыз” же ар кайсы улуттардын ортосундагы көзгө көрүнбөгөн дубалды бузушубуз зарыл. Менимче 20 жылдан бери мамлекеттик идеологияны издеп таппай келген идеологдорубуз ушул жагдайга көңүл бурушса, пайдалуу иш жасашкан болот эле. Башкача айтканда бала бакчадан тартып бөбөктөрдүн аң-сезими калыптанган студент куракка чейин интернационализм, улуттар аралык достук идеясы курулай сөз же декларация эмес, атайын предмет катары окутулуп, мээсине продукт болуп кыттай орношу зарыл.
 
КР Президенти Алмазбек Атамбаев өткөн жылы инаугурация аземинде сүйлөгөн сөзүндө мындан ары элди улутка, аймакка бөлгөндөр сот жоопкерчилигине тартылаарын, бул тууралуу тийиштүү мыйзам долбоорун иштеп чыгуу тапшырмасын Башкы прокуратурага бергендигин айткан эле. Эгер мамлекет башчыбыздын бул идеясы ишке ашса же тийиштүү мыйзам кабыл алынса,  ар кандай чагымчылар менен улутчулдардын тилеги таш каап, кара ниетин ишке ашырууну көздөгөн сырткы күчтөрдүн да оюу ойрон болмок.
 
Тилекке каршы өлкөбүздөгү географиялык жагдайдан улам  улуттук гана эмес, уруулук да илдетке кабылып, айыга албай келебиз. Анткен менен  сыртта адамзат цивлизация менен прогресске умталган XXI кылымда жашап жатабыз. Бир кезде Америкада деле түндүк-түштүккө бөлүнүү күч алып, ортодо бейкүнөө адамдардын өмүрү кыйылып, мамлекет депрессияга кабылганда ошол учурдагы Президент Авраам Линкольн мындай аймактык бөлүнүүчүлүктү жоюп, өз өлкөсүн өнүгүүнүн жолуна салган экен. Биз да азыр ошондой абалда тургандайбыз...
 
Эмилбек МОМУНОВ. (фотолору автордуку)
 
 

 

Подробности
Категория: Аналитика
Просмотров: 2196

Бишкек, “Саясат.kg”. Сот болуу азыр ардактуу деле эмес. Ошондой эле: кадыр-барк, өзүнүн жана  жакындарынын коопсуздугу, ден-соолугу үчүн да  коркунучтуу. Ата мекендик сот  системасында үч жылдан бери бүтпөй келе жаткан дагы бир ызы-чуулуу  иш бар. Мамлекеттин атынан чечим чыгарып жаткан Фемиданын өкүлдөрүнүн  даректерине карата болгон нааразычылыктарды биз сот процесстеринин катышуучуларынан гана  эмес,  Кыргызстандын биринчи адамдарынан дагы угуп келебиз.
 
Бул жолу борбор калаабыздын Ленин райондук сотунун кээ бир судьялары ушундай  көрүнүшкө дуушар болушту. Бирок кайсыл бир “ак ниеттер” бүтүндөй сот системасын  реформалоодо бул ызы-чууга тиешеси жок деле сот кызматкерлерин аралышыргылары келип жатышат. Мисалы,  Ленин райондук сотунун төрагасы Оморова Максуданы. Анын кол алдындагылар жөнөкөй гана граждандык иштен 2008-жылдын башында эле  көп нерселерди жасап жибергенге үлгүрүшкөн.     
           
 “Сводка”  сайтында  өтө  таң  калыштуу билдирүүлөр пайда болду. “Право.kg”  коомдук бирикмесинин  юристи Данияр Мейманбаев жана “Ларк”  ассоциациясынын аткаруучу директору Айбек Мейманбаев  Ленин райондук сотунун судьяларын жана Молдова өлкөсүнүн Кыргызстандагы ардактуу консулун кызматтык жасалмачылык  жасашты,  чектен чыгып кетишкендигин билдиришкен.
 
Бул жерде эң башкы “мокочо”  кылып  “ленинчилердин”  төрагасы Максуда Оморованы көрсөтүшкөн. Ал болсо көптөгөн жылдар бою мамлекетке ак ниет кызмат кылып келе жатканы чындык.
 
Анын  себеби бар,  анткени Оморованын кадыр баркы күчтүү. Бул судьянын кесиптик эң жогорку  деңгээли кайсыл бир атка минээрлерге жага бербейт. Аларга болсо сот системасындагы реформаны жактырышпайт,  телефон  аркылуу жумуш бүтүргөн Фемида кызматкерлери аларга өтө керек.
 
Эске сала кетсек,  экс-президент Роза Отунбаева коррупциялашкан мамлекеттик органды реформалай алган жок. Канчалаган сынактар,  мыйзамсыздыктан запкы көргөн жабырлануучулардын арыздары жардам берген жок.
 
Максуда Оморовага каршы жүргүзүлүп жаткан иштерге кайрылалы.        
 
2008-жылдын башында Мейманбаевдер Кыргызстандагы Молдованын консулу Д. аттуу  жаранга чоң суммадагы чет өлкөлүк валютаны карызга беришет. Тил кат жазылып,  Бишкектин борбордук бөлүгүндөгү кыймылсыз мүлк күрөөгө коюлат. Юрист  Мейманбаевдер  жеке  адам катары эмес,  юридикалык каттоодон өткөн контордун атынан иш алып барып жатышып эмнени байкабай калышканы бизге белгисиз. Ал боюнча прокуратура жана укук коргоо органдары кызыгышса болот.
 
Эң башкысы карызкордун өз убагында төлөгөнгө акчасы жок болуп калат. Башкача айтканда сот  органдары тарабынан  граждандык тартипте чечүүгө укук бере турган себеп пайда болот.
 
Аймактык  тиешеси бар болгондуктан бул иш борбор калаабыздын Ленин райондук сотунун кызматкерлери карамак болот. Соттун төрагасы бул ишти кароону судья М.Мельниковага  тапшырат.
 
Оморова бул ишти кароого кийлигишкен эмес, кийлигишкенге  негиз дагы болгон эмес. Ал соттун  төрагасы катары судьяга ишти тапшырат, ошо менен анын жумушу бүтөт.
 
Бирок,  соттун имаратында кандайдыр бир сырдуу көрүнүштөр башталат.
 
Таң калыштуусу,  катуу тартиптеги документтердин арасынан эң башкы кагаз жоголуп кетет. Ал кагаз  карызкордун жазып берген тил катынын түп нускасы эле. (Граждандык иштин № ГД-2703/09 г.Б1) Анын ордуна “Д”  шашып жазган тил каттын көчүрмөсү пайда болот. Ал биринчи тил катка такыр окшобойт эле.
 
Бул иш жаманынан “сасый”  баштайт. Режимдик обьектинин ичинен,  документтерди сактоо  боюнча көптөгөн көрсөтмөлөргө карабастан,  ишти карай турган судьянын жеке жоопкерчилигиндеги  маанилүү документ “качып кеткени”  оюнчук эмес го.
Кийинчерээк Судья М.Мельникова кызматтык жасалмачылык фактысы бар экенин айтып, бирок өзүнүн бул ишке тийешеси бар экенин мойнуна албайт. Мейманбаевдер бул судьядан баш тартышканына байланыштуу төрагадан бул ишти башка судьяга берүүсүн өтүнөт. Оморова Максуда ишти судья А.Сейдакматовага тапшырат. Бул ишке  эми жаңы дайындалган судья кирише баштайт.
 
Бишкек шаардык ички иштер башкы башкармалыгы тарабынан Мельникованын үстүнөн  териштирүү жүрүп жатканда карыз бергендер кайрадан арыз жазышат. Бирок, Мельникованын үстүнөн кылмыш  иш козголбойт. Ал гана эмес созула баштайт. Созулуп отуруп  ушул күнгө  чейин жетти. Бул аралыкта дагы эки судьяны алмаштырышты. Мейманбаевдер бул боюнча Максуда Оморованын кызыкчылыгы  бар деген маселени айтып жатышат. Ал эмне себептен прокуратура жана тергөө органдарынын ишине кийлигишип жатканын түшүндүрүп бере алышпайт? Соттор тергөөнүн ишине таасир бере алышпасын юристтер эң сонун билишет. Алардын ортосунда чыр-чатактуу маселелер эң эле көп.
 
Андан ары баш тартуулар жөнүндө өтүнүчтөр, сот процессине катышуучулардын эки тараптан тең келбей койуусу,  иши кылып окурмандарга кызыксыз болгон граждандык-процессуалдык мүнөздөгү иштер жүрүп келе жатат.
 
Интернет аркылуу Оморованы шыбаардан мурда эки тараптар тең тааныштары аркылуу ишти карап жаткан судьяларга өздөрүнүн пайдасына чечип берүүлөрүн өтөнүп кайрыла башташат. Аларга  баардыгы мыйзам чегинде гана чечиле тургандыгын түшүндүрүшөт.
Мына ошондо Мейманбаевдер Ленин райондук сотунун төрагасын күнөөлөй башташат. Бирок Максуда Оморованын  кесиптештери өздөрүнүн жетекчиси тарабынан эч кандай кийлигишүү же болбосо кысым көрсөтүү болбогонун өз түшүнүктөрүндө көрсөтүшөт.
 
Алар Мейманбаевдер өздөрүнүн туугандарын жиберишип, чыр маселени алардын пайдасына чечип берүү өтүнүчтөрү менен кайрылып жатышканын айтып беришти. Муну Мейманбаевдер деле танбайт, бирок алар юрист катары мындай кылбашы керек эле. Алар буга “мыйзам”  чегинде биздин пайдабызга чечилиши керек эле деп түшүндүрүшөт. Бир туугандар Дудин төлөп бере турган акчаны алгылары келишпейт,  өздөрүнө жагып калган,  күрөө катары коюлган,  баасы алынган акчадан жогору  болгон кыймылсыз мүлктү алабыз дешет.
 
Бүт баары тескерисинен болуп жатат. “Билимдүү”  юрист  Мейманбаевдер Молдованын атуулуна карыз берип жатышып өтө эле көп каталарды кетиришкени аз келгенсип, эми Ленин райондук сотунун төрагасы Оморованы жана Кыргызстандын бүтүндөй сот системасын күнөөлөп жатышат. Чындыгында,  бүгүнкү күндө  сотторго  “жалкоолор  менен  келесоолор”  гана  асылышпайт.
 
Ооба,  бул система жетилген эмес,  корупцияланган,  ошондой эле дайым эле кесипкөй  эмес.  Ошентсе  да  баардыгын эле булгай бербеш керек да. Биздин  сот системасында  да   тартиптүү  кызматкерлер  бар. Алардын тажрыйбасысыз  сапаттуу  сот  системасын  түзүү  мүмкүн эмес. Кылыч шилтегенди баарыбыз  билебиз. Бирок,  анчалык  кесилген баштардын  баарын  кайда кетиребиз?
 
АКШнын Жогорку сотунун төрагасы Джон Гловер Робертс жакында эле Россия телевидениесине берген интервьюсунда бир жылда 8000  ишти карай турганын билдирди (жумасына 150 гө чукул). Аларда президентке же  парламентке көз карандылык  болбойт. Биринчи орунда – мыйзам  турат. Ошентсе да Американын жогорку сотунун  жакын арага чейин 144 жыл бою өз  имараты болгон эмес!
 
Бизде болсо  тескерисинче. Баары болуп туруп,  соттор  ар  кандай  деңгээлдеги атка  минээрлердин  телефондук  укугуна  көз  каранды  болуп  олтурушат. Ал  эми  Оморовага  окшошогон  баш  бербегендерин  кандай  гана болбосун жаманатты  кылып,  каралап  туруп  соттук  практикадан  четтетүүнү каалашат. Себеби,  ондогон жылдар бою калыптанып калган коррупциялык  системаны  бузбай,  “чөнтөк”  сотторду  кармап туруу  керек болуп жатат.
 
Мындай  абалда Оморовага  окшогон соттор Ак  үйгө,  азыркы  Жогорку Кеңештин имаратынын  жанына  митинг-пикеттерди  уюштургандардан мамлекет тарабынан коргоого  алынышы керек.
 
Айла  жоктон  күлкүң  келет. Жөнөкөй  гана  граждандык  иш  өздөрүн  кыйын  юристпиз  деген адамдардын  алып сатарлыгынын  курмандыгы болуп калды.
 
Мырза  Мейманбаевдер  муну  бул  окуяда  кызыктар  болгон  жактардын  айтуусу боюнча  жасап жатышат. Алардын кадыр баркы  өздөрү  жашаган,  клиенттерин  колдон  келишинче  алдап  көнгөн Токмокто  анчалык  деле эмес.
 
Астыда сот реформалары болгон турат. Кырдаалдын  курчугуна караганда,  ал  каттуу   болгон  турат  окшойт. Өзүнүн  жашоосун  бүтүргөн сот  бийлиги  дагы бир топко чейин  керексиз болсо да сакталып тура берет. Мына ушундай кырдаалда өз  ишин  билген  кесипкөй  Оморова Максудага окшогон судьяларды  сактап турубуз керек.
 
Судья М.Оморованын кесипкөйлүгү туууралуу белгилүү  укук коргоочу-адвокат Акин Токталиев : “Эгерде  бийлик  алдамчылардын колу менен өз ишин так аткара билген Оморовага окшогон соттор менен күрөшүүнү чечсе, анда мындай мамлекетти  юридикалык жана моралдык кудуретсиз деп жарыялаш керек. Мен  андан башка эчнерсе деп айта албайм” – деп өз оюн билдирди.
 
Мейманбаевдер өз  арыздарын эмне себептен өздөрүнүн  атынан эмес, “Право kg”  коомдук бирикмесинин жетекчилеринин  атынан жазып  жатшкандыктары түшүнүксүз.  Бул  факт боюнча  ушул убакытка чейин эч кимдин  кызыкпагандыгы  таң калыштуу. Бул  болсо  Мейманбаевдер тарабынан  кетирилген  процессуалдык  эң  чоң катачылык. Ал  боюнча кылмыш-жаза кодексинин  тиешелүү  статьялары  бар,   ал  статьялар менен  эркинен  ажыратып койсо  болот. Ошол  жөнүндө  тийиштүү  прокурорлор  ойлонушат болду бекен,  аны  убакыт  көрсөтөт...
 
А.Баратбаев
Подробности
Категория: Аналитика
Просмотров: 2672

Бишкек, “Саясат.kg”. Кыргыздын бир уулу элинин узак жылдар бою жакырчылыктан бели ийилип, мүңкүрөп, өз жеринде башын өйдө көтөрүп, байгерчиликтүү өмүр сүрө албай, укугу, кадыр-баркы тепселенгенине кейип, “өйдө тартса, өгүз өлбө, ылдый тартса, араба сынба” деген өп-чап мамлекеттин жүгүн тартымыш эткен, мансап үчүн, байлык үчүн энесин сатууга даяр турган бийликтеги бир ууч топтун көзүн ачып, акыйкат сөздү, ырас, акыйкат сөздү, болгондо да кыргыз үчүн күйгөн нукура кыргыздын тынчын алдырбай, уйгу-туйгу кылып келген сөздү кыргыздын мүнөзүнө таандык чогоол мүнөз менен балп эттире айтып койду.
 
Ал арада ортодогу бөйрөктөн шыйрак чыгарган чагымчылардын, кыргызды көрө албаган, жумурткадан кыр таппай, Кыргызстанды экиге бөлүп-жарганга далалат кылган кыргыздын душмандарынын табасы отко май тамызгандай куп гана кана түштү. Жашырганда эмне, ал ортодогу сөздү уу-дуу кылгандар көчөдө денесин саткан сойкулардай дилин, тилин сатып көнгөн киргиз-манкурттар кой терисин жамынган карышкырдай кыргыздын атын сатып, ичтен ириткен Абыке, Көбөштөй дил бузарлар. Башкасын айтпайлы, бир ууч улутту ууландырып, жок кылууну көздөп, тонналаган көмүрдү өлкөгө кийирип, акыры көздөн далдалап, аялуу катмар элдин, балдар, карылар үйлөрүнө ташытып, былыгы чыкканда бет тырмарлык кылган кимдер? Мамлекеттин, элдин жалпы коопсуздугуна залал келүү коркунучу турганда эмнеге ошолор жабыла кыйкырып, азыркыдай айтып чыккан жок. Анткени, анын башында эл башына жүк түшкөндө түйүнчөгүн түйүп качууга камы даяр, мансабына чиренген, мамлекеттин, өкмөттүн эсебинен ичип-жеген бийликтеги бир ууч топ турат. Ар-намысты унутуп койгондойбуз. Өз мекенибизде, өз ата журтубузда жашап, кыргыздын намысына шек келтиргендерге жол берип, жарымыбыз көр тириликтин айынан көрүнгөндүн жеринде темселеп, бийликтеги ичип-жегичтердин айынан өлкөбүз өргө эмес, көргө тартылып баратканы чындык эмей эмне!
 
2010-жылы түштүктө эки улутту араздаштырып, ага күнөөлүүлөр жазасын тартпай, эч нерсе болбогондой азыркы тапта да бийликте папка талашып, чоң-чоң креслолорду ээлеп олтурушат. Чымындан пил жасаган ушу бир ууч саткындар эмне үчүн ошол эки бир тууган элди араздаштырган эки жүздүү, миң кубулма анткорлордун бетине айта албайт. Бир ууч кыргыз биригип, өз улутубузду өзүбүз сактап калбасак, биз айтпасак, биз күйбөсөк, ким айтат да, ким күйөт. Улутчул болуудан уялып, ким эмне дейт деп жүрүп төбөбүз көккө жеттиби?
 
 “Бөлүнсөң бөрү жеп кетет,
бөлүнүп кетти кыргыз деп,
бөлөк элге кеп кетет” деп кыргызда бекер айтылбаган. Акын Байдылда:
“Улутчул” дешет билбеген,
 Улутун кимдер сүйбөгөн
“Кыргыз” деп келем дүйнөгө,
“Кыргыз” деп өтөм дүйнөдөн” – деп бекер чыркырабаган экен. Ар бирибиздин көкүрөгүбүздө Манастын, Чынгыздын, Байдылданын, ошол эле Камчыбек Ташиевтин кыргыз деген өчпөс духу жашаса гана адашкан көчүбүз түзөлөт, ооматыбыз келет, коломтобузга кут түшөт. Арабызда жашап жүргөн ошол эле дунган жалкоо баласын “кыргыз бол” деп тилдейт имиш. Ага эмнеге арданбайбыз? Өзүбүздү өзүбүз кордоп, бечара кыргызды көрсөк, колдон алып, жөлөк-таягандын ордуна, бөлөк-бөтөндөргө кошулуп, аны кайра шылдыңдап, жер-жеберине жеткире жемелегенибиз жалганбы. Айта берсек, арманыбыз аттын башындай эмеспи. Калмактар: “өзүң билбе, билгендин тилин алба” деп каргайт экен. “Кыргыздын түндүгү түшсүн” деп эңсегендер тымызын кайраштырып, мыйыгынан күлүп турганын кантип түшүнбөйбүз. Эрксизден баягы эле кыргыздын абийирине шек келтирген такмаза кеп эске түшпөй койбойт. “Чыныгы дүйнөдө ар бир улутту ар башка орго салып, чыгып кетпесин деп ооздорун капкап менен жаап коюшат. Кыргыздыкына келгенде кайтарып да убара болушпайт. Көрсө, кыргыздар бирин бири буттан тартып жатып, баары бир ордон чыга алышпайт” дейт имиш. Анын сыңарындай, азыркы арышыбыз менен алдыга жылбай эле, артка кете берет окшойбуз. Кантсе да, депутат Камчыбек Ташиевтин айтканы, ар бир кыргыздын жүрөгүн ойготуп, ойлонтушу зарыл. Бир ууч чагымчылдардын кебине кирбей, акыры ар-намысыбызга келсек болгону.    
    
Жакшылык Курманов,
Ак-Талаа району.

Подробности
Категория: Аналитика
Просмотров: 2106

Ырынан чыры көп "Кумтөр" ишканасына байланышкан комиссиялар кайра-кайра түзүлүп, бирок андан маселе оң жагына чечилбей келет. ЖКнын кечээги жыйынында да жергиликтүү жашоочулардын нааразылыктарына байланыштуу түзүлгөн ведомстволор аралык комиссия "Кумтөр" боюнча отчетун угузду. Башында депутат Эркингүл Иманкожоева турган комиссиянын иши эл өкүлдөрүн канааттандырган жок. Комиссиянын иши көп суроолорго жооп таппаптыр. Кайрадан 15-майга чейин ишин жүргүзүүчү, ар бир фракциядан 2ден депутат киргизилген жаны комиссия түзүлдү. 


Жогорку Кеңештин ушул жыйынында айтылгандай, "Кумтөр Оперейтинг Компани" 1992-жылы түзүлгөн. Долбоор боюнча 276 млн. 600 миң долларга курулмак. Бирок иш жүзүндө компания 452 млн. 200 миң сарптадык деп, ортодо 175 млн. 200 миң доллар ашыкча чыгым болгон. Келишимге ылайык, Канада тарап өздөрү инвестиция алып келиши керек болсо, алар Кумтөрдүн алтынын, лицензиясын чет элдик банктарга күрөөгө коюп кредит алышкан. Кыргызстанга тиешелүү алтындын эсебинен 456 млн. долларды үстөгү менен берип кутулушкан. Алтынды өндүрүү 1997-жылы башталып, ошондон ушул күнгө карай 250 тоннага жакын алтын өндүрүлгөн. Анын баасы болжол менен 10 млрд. долларды түзөт. Кыргызстанга берген үлүшү 1 млрд. 468 млн. доллар. Эмне үчүн дээрлик 90 % алтын Канадага өтүп кеткен деген суроо туулбай койбойт. Келишим 10 жылга түзүлүп, 2007-жылы "Кумтөр" толугу менен Кыргызстанга өтмөк экен. Бул убакытта 70 % үлүшкө кыргыз тарап ээлик кылса, калган 30 %ы канадалыктарга тиешелүү болгон. Бирок 2003-жылы Акаев менен Танаев жең ичинен келишим түзүп, ЖКнын ратификациясыз Канадага 68 %ын, Кыргызстанга 32 %ы гана тийип калган. Ошондон бери "Кумтөр" алтын кени кыргыз эмес, канадалыктар үчүн иштеп келатат.


"Кумтөрдүн" экологияга тийгизген таасири жөнүндө айтсак, астында алтынды каткан мөңгү, тоолор атайын заттар менен ачык эле жардырылып-бузулууда. Мындай жардыруулардан тараган зыяндуу чаңдар мөңгүлөрдүн эришин тездетип, натыйжада мөңгүлөрдүн жок болуу коркунучу пайда болууда. "Кумтөр" калдык сактагычынын көлөмү 36 млн. доллардан ашса, анын долбоордук көлөмү 100 млн. кубометрди түзөт. Салыштыра келсек, 45 кен сактагычынын көлөмү болгону 70 млн. кубометр. Мындан сырткары Балыкчы шаарындагы цианид, күйүүчү майларды сактоочу склад да чоң коркунучту жаратып келет. Анткени алар өрт жана техникалык коопсуздугу сакталбастан ачык асманда турат. Бул өз кезегинде жергиликтүү элге терс таасирлерин тийгизүүдө. 


Депутат Садыр Жапаров баса белгилегендей, "Кумтөргө" байланыштуу көп маселени сөзсүз оң жагына чечүү зарыл. Алардын бири калдык сактоочу жайларды каржылоо. Сейсмикалык шарттарга жана мөңгүлөрдүн күтүүсүз эрип аткандыгына байланыштуу бүгүн калдык сактоочтор бузулбайт, суулар агызып кетпейт дегенге эч кандай кепилдик жок. Бул боюнча кайрылган кыргыз тарапка "Кумтөр" компаниясынын жетекчилиги терс жоопторду узатып келатышат. Эл аралык кен иштетүү тажрыйбасында айлана чөйрөгө, жергиликтүү элге болгон терс таасирлер ишкана тарабынан ашыгы менен компенсацияланат. Тилекке каршы, "Кумтөр Оперейтинг Компани" ар кандай шылтоолорду айтып, бул нерсени аткаруудан качууда. Садыр Жапаров мындай көрүнүштөр Кыргызстандын тиешелүү министрлик, ведомстволордун тиешелүү деңгээлде иш жүргүзбөгөндүгүнүн натыйжасы деп эсептейт. 


Ушул эле күнү өкмөттүн биринчи вице-премьери Аалы Карашев атайын жыйында "Кумтөр Оперейинг Компани" ишканасына 4 миң 280 га аянттагы жерди концессияга берди. Ошо менен бирге Геология жана минералдык ресурстар агенттигине Сары-Төр, Муздуу-Суу жерин жана Сарычат-Эрташ коругун концессияга берүүнүн максаттуулугун текшерүү тапшырмасын берди. Агенттик өз бүтүмүн 15 күндөн кийин билдириши керек. Ошентип, ЖКда депутаттар "Кумтөрдөн" тарткан зыяндарыбызды аныктап, кунубузду өндүрөбүз деп атышса, өкмөттө "Кумтөрдүн" пайдасына чечилген чечимдер дале уланууда.

 

Мирлан Дүйшөнбаев,

"Де-факто"

Подробности
Категория: Аналитика
Просмотров: 3263

"Эгемендүү мамлекет болуп өзүбүздүн тагдырыбызды өзүбүз чечип, мыйзамдуу мамлекет курабыз!"-деп калп эле көкурөгүбүздү чааптырбыз. Душман алыстан эмес, өзүбүздүн арабыздан эле чыкпадыбы. Элибизди тентитип, таштандыга аралаштырып, интеллигенциябыз дүжүр сойкуга айланып же адилеттүү мамлекет башчыга ээ боло албай өлө кыйналдык. Элибиз кан жутуп, саясаттын туткуну болуп жапа чегип күн көрүүдө.


Ушундай жашоого ким алып келди деген ойго келет экенсиң. А балким биздин мыйзамды көзөмөл кылган кыргыз прокуратурасы болуп жүрбөсүн! Дал ошондой! Прокуратура милдеттүү кызматын аткарбай, коррупциянын апогейине жетип, Кыргызстанды локалдык чыр чатактардын детонаторуна айлантты. Бул кейпибиз менен граждандык согушка жакындап калдык көрүнөт.

 

Акыркы күндөрдөгү окуяларга көз салсак 2010-жылкы апрель ыңкылабы 98 адамдын өмүрүн алып кетти, 1500 миң жаранды майып кылды. Оштогу июнь когалаңы 469 адамды набыт кылганы айтылып келгени менен али дагы так саны айтыла элек. Канчасы набыт кеткенин, канчасы жарадар болгонун, канчасынын үйлөрү өрттөнүп, канчасынын мүлкү жоголгону белгисиз. Жарандык коомдун арасында нааразы болгондордун саны көбөйүп, алар пикет, митингге чыгышып, Баткендеги, Сокулуктагы улут аралык чыр чатактар жана түрмөдө жаткан кылмышкерлердин ачкачылык жарыялашып ооздорун тигүүсү-өлкө бетине сүйкөлгөн көө болду. Банктагы акчаны тоногонго жол берген, коррупциянын өнүгүшүнө жолду кенен ачып берген да так ушул прокуратура эмей ким?! Ооба, түздөн-түз прокуратура гана күнөөлүү. Ал эми мүнөт сайын айдоочулардан пара алган МАИ кызматкерлерине жол берген дагы ушу прокуратура. Yч жылдын ичинде 48 кылмышкерге издөө салынды, буга дагы жол берген прокуратура эмеспи.

 

Эмне үчүн прокуратура көзөмөлдүгүнөн алыстаган? Же баягы эле көр азабы акчага барып такалабы? Себеби, бардык мыйзамдын аткарылышына прокурор көзөмөл жүргүзөт. Мындайча айтканда мамлекет башчысынан баштап жөнөкөй жарандардын мыйзамдын чегинен чыкпай милдет аткаруусунун сакчысы. Прокуратура, тергөөнүн көзөмөлү жана мыйзамдуулугун көзөмөлдөп турат. Ошондуктан тергөөчүлөр прокуратуранын айтканы менен болуп, керек болсо жата калып кошоматын кылып, ар бир тергөө процессинде прокурордун "отметкасын" (пара) берип турат. Ошондуктан тергөөчү күнөөлүүлөрдөн акча алып кылмышкердин күнөөсүн актап, жаза чарасынан кутултуп, нааразычылыкты пайда кылууда. Ошондой эле прокуратуранын паракорлугунан мамлекеттик админстрациясынан баштап фискалдык органдардын кызматкерлери мыйзамды тебелешип, бардык тармак коррупцияга айланып, мамлекеттин өнүгүү факторуна тоскоол болушуп, мамлекеттин казынасына кол салышып, анын айынан ушу күнгө чейин кедейчиликтин сазына батып турабыз. Ал эми прокуратураны ким гана башкарбады? "Оңойт!"-деген А. Бекназаров бир дагы жылыш кылбай акчанын артынан жүрүп, Жайсаңбаевди, Э.Пакты кутултуп, раматылык Р. Акматбаевди актап, Аксы окуясынын кылмыш ишин аягына жеткирбей "Капчыгын кампыйтты да, көчүккө Бакиевден жеп алып" кызматтан кетти, "Оңойт!"-деген К.Байболов прокуратурага башчы боло калды эле кудай уруп бул дагы "ууру" экени коомчулукка билинип калып, аялы менен пара ала коюп ал дагы Роза эжебизден "көчүккө жеп" кызматынан айрылды. "Жыгылган күрөшкө тойбойт"-болуп, кызматтан түшкөндөн кийин "патриот" болуп чыга калды эле арызы шоона эшпей калды. Мындайды-"после драки кулаками не машут" дечү беле?.. 


Аялдардан мыкты күйүмдүү мыйзамчы чыгат дедик эле, Ч. Баекова эжебиз Кыргызстандын башкы прокурору болду, башкы соту болду, констутциялык сот болуп кылгылыктын барын кылып Акаевди "кутуртуп" жиберди. Натыйжада Аксы эли канга боёлсо да Баекова кылмыш жообуна тартылган жок. Негизи эле аялдардан көрмөй болдук тозокту. Бүткүл дүйнөгө жар салып жөн эле шоу жасап: "Роза эжебиз тынчтык жол менен бийлигин өткөрүп берди"-дешет. Бирок, бийликке Роза эжебиз калам десе, ошол жанында жүргөн эргулдар тактыдан бир секундага калтырбай шыпырып түшүп, эжекебизди акыры-ын жетелеп чыгып коюшмак. Анын бийликке калууга бир дагы шарты жок болчу. Дагы жакшы түз эле түрмөгө камалган жок. Ал эми азыркы башкы прокурорубуз А. Салянова болсо прокуратуранын ишин алып барганга жөндөмсүз экендигин көргөзө алды. Элди таң калтырган бир дагы коррупциянын бетин ачкан жок. Прокуратура тармагына нааразы болгондордун саны көбөйгөндөн-көбөйүүдө. Күйүүчү майлар контробандалык жол менен тажиктерге кетип жатканы күнү бүгүн болуп жаткан кылмыш иш. Бир дагы кылмыш ишинин акырына чыгара алган жок. Бир дагы чоң коррупционер жазасын алган жок. Ошол эле баткендик карапайым калк күйүүчү май контробандалык жол менен тажиктерге күнүгө өтүп жатканына күбө болушууда. 


Ал эми жакындагы камактагы нааразычылык дагы прокуратуранын ишинин түз таасирин берет. Камактагы наразычылыкка бирден бир күнөлүү спец. прокуратуранын милдеттүү иши. Прокуратура көзөмөл жүргүзүүнүн ордуна паранын айынан камактагылардын кулу болушуп, акчанын артынан камактагы "положенецтердин", уруулардын айтканынан чыга албай, алардын буйругун аткарып калышкан. Камактагылар менен спец.прокуратуранын адамдары акча табуу механизми жана инструментин ойлоп таап, аны акча жасоочу булак катары колдонуп алышкан. Ошондуктан криминалдар саясаттын курмандыгы болуп, саясый заказдарды аткарышып, кээ бир саясатчы түрмөгө камалып калса, кыйноого алып мойнуна акча салып айлаларын кетиришчү. Прокуратуранын макулдугу менен кылмыш чөйрөсүндөгү лидерлер зонага атуучу куралдарды алып кирген фактылар бар. Мисалы, "вор в законе" А. Батукаевдин жанынан пулемет жана кылычтар чыкканын жана ошондой эле эки "Жип" автомашинасы зонанын ичинде турганын көргөзгөн эмес беле. Демек, камактагылар түнкүсүн сыртка ээн-эркин кирип-чыгышып, "разборкасын" кылып, "отметкасын" алып турушчу. Мындай жат көрүнүштөрдөн, Бакиевдин убагында болгон фактылардан, азыр деле зона айдыңы оңолуп кеткен жок. Камак жайларында баш аламандык орун алгандыгы чындык. Мыйзам бузуулар аябай өнүккөн. Нарко заттар, алкоголдук ичимдиктер, түрмөгө кадимкидей эле кирип турат. Буларды тартип сакчы кызматкерлери өзүлөрү ташып киргизип кадыресе "бизнес" кылып алышкан. Мындайда прокурордун көзү "сокур" болуп калат.
Прокуратуранын эчак эле мамлекеттин мыйзамын так аткарып, эл аралык мыйзамга ылайык мыйзамдарды колдонуп, керек болсо, мамлекет башчысы дагы мыйзам бузса коомчулукка алып чыгып жоопко тартууга мүмкүнчүлүктөрү бар эле. Тилекке каршы бир дагы прокурор бетке таамай айтууга чамасы дагы келген жок. "Кылмышты жашырганы үчүн"- деген дагы берене бар. Демек, мурдагы прокурорлордун баарын камакка алып, кылмыш жообуна тартыш керек. 


Ал эми азыркы КР башпрокурору А. Салянова деле мурдагы арык менен агып баратат. Эгер кадр алмаштырууда Аида кызыбыз дагы тууганчылдык, жердешчилдик, дос-жоро "оорусунан" алыс болуп, прокуратура системасын таза жолго салса, коррупциянын анабашчыларын жоопкерчиликке тартса - эл колдоосуна ээ болмок. Кызыгы, оозеки эле бир далай прокуратуранын кызматкерлерин бошотуп жиберсе, көбү сотко берип кайра ордунда иштөөгө чечимди колго алышкан. Мындай "беспределге" ким колдоо берип жатканы табышмактуу? Мыйзамды тебелеген ишти уланта беришсе, анда, прокуратура жана соттор мурункудай эле төңкөрүштүн дүрмөтү болуп беришет. "Жаз алды менен эл кайра көтөрүлөт"-деген шыбыш бар. Кашайып, дагы бир революциянын күбөсү болуп калсак - албетте, таң калыштуу деле эмес.

 

Качкынбек 
БУЛАТОВ, 
укук коргоочу

 

P.S.: Жакында коопсуздук кызматынын катчысы Бусурманкул Табалдиев жылына 30 миллиард сом уурдалат деп тастыктады. Ушул маалыматка улай: "Прокуратуранын "көмүскө капчыгы" канча өлчөмгө барарын бажы, чек арачылар, салык инспекциясы, эсептөө палатасы, билим берүү, электр, газ, темир жол, кен өндүрүү, экология, автомобиль, жолдор тармактары ж.б. болжоп баксак болот. Деги прокуратуранын көзөмөл жүргүзгөн тармагы көп. Чындап келгенде алкымдарын тыйышса Кыргызстанды прокуратура эле гүлдөтүп иймек" деп, жаноту менен күйүп-бышкан укук коргоочу Качкынбек агабыздын үнү кандай чыкса ошондой жарыяладык.

Подробности
Категория: Аналитика
Просмотров: 9006

 
 
Бишкек, “Саясат.kg”. Бу бийликте олтургандар өздөрү ушундай команда береби, же кол астындагы чаласабат кызматкерлеринин жеке демилгесиби, айтор, алардын чындыкты айткан саясатчыларга Бакиев доорунан бетер асыла баштаганы өнөкөткө айланып баратат.

Подробности
Категория: Аналитика
Просмотров: 2630

Кыргызстанда былтыркы жылда 9 айдын ичинде миңден ашуун митинг жана пикет болуп өткөндүгүн Ички иштер министрлигинин басма сөз кызматы билдирген. Ал эми булардын көпчүлүгү атайын сценарий жана буйрутманын негизинде өтөрү жашыруун эмес. Жалданма “пикетчилердин” пайда болушунунун башкы себеби өлкөдөгү жумушсуздукка барып такалат. Арийне, эмгек биржаларынын катарын толуктаган ишсиздер армиясына ким кандай иш сунуш кылса да, баары бир. Алар үчүн бала-чакасын, үй-бүлөсүн бакканы олжо.
 
Кыргызстандын жашоочуларынын турмушуна 90-жылдары кирип, кулакка жат болгон митинг эмне экенин бүгүнкү күндө бешиктеги баладан бекчейген чалга чейин жакшы билет. Митингдердин арты менен республикада эки жолу революция болуп, президенттер кулатылган. Кыргызстан “митингдердин мекени” аталып, коңшулаш өлкөлөрдүн маалымат каражаттарында “Не буди во мне кыргыза” деп такмазага салынып, бир нече курдай жазылды. Көчө демократиясы жолун тандап алган нааразыланган тараптын мүдөөсү кайсы бир деңгээлде ишке ашып, талаптары аткарылып келгендигине баары күбө. Нааразычылыкка чыгып, жолдорду тосуп, күндүн ысык-суугунда Ак үйдүн алдын сагалап, анын жетинчи кабатындагы аткаминерлерге ач-айкырык салып, үнүн угузуп көйгөйлөрдү чечүү жолу, арийне, мамлекетке аброй алып келбейт.   
 
Ошентсе да, Бишкекте митингдерди натыйжалуу өткөрүүчү атайын “адистер” бар. Алар катышуучуларды топтоп келип, убактысын жана баасын алдын ала бычып алышат. Митингчилерден сүйлөп жана кыйкырып туруу талап кылынат. Алдыңкы катарга ажаан аялдар, жоон үндүү эркектер чыгарылат. Отко май тамызып, топту кызытып турган дал ушулар жооп кайтарууга чыккан адамдарга чагымчыл суроолорду узатып, жолго салышы абзел. Митингге чыгып, утурумдук кесипке айланткандардын бири Азиздин айтымында, алар кимге болбосун каршы чыга беришет. Акчасын жакшы төлөсө, суткалап деле турганга даяр. Түштөнүүгө тамак берилбесе, бир күнгө 800 сом. Үч саатка 400 сом. Буйрутма берүүчүлөр негизинен бийликтин өкүлдөрү менен саясатчылар. Арасында акчасын төлөбөй койгондор да кездешет. Акчаларын төлөтүп алуу үчүн кайрадан нааразылык акцияларын уюштурушат.
 
“Аял - үйдүн куту” деп абалтан айтылган кеп өз касиетин жоготуп, аялзаты назиктигинен, жумшактыгынан айрылып бараткандай. Анткени, аял бүгүнкү күндө эркек менен катар иштеп, үй-бүлөсүн багып, коомдун түйшүктүү жүгүн мойнуна көтөрүп келет. Замандын ыплас агымы менен “пикетчи” деген кесипке тартылган аялдар тууралуу Согушту жана тынчтыкты чагылдыруу институту тарабынан жүргүзгөн журналисттик иликтөөгө таянсак, «өзгөчө дайындоодогу аялдардын отрядын» колдонуу саясатчылардын прерогативи эмес. Маселен, Борбордук Азия өлкөлөрүнүн атайын кызматтары аялдарды контр-революцияларды жүргүзүү үчүн колдонушат”.
 
“Пикетчи” кесибин аркалоо Кыргызстандын жана Өзбекстандын аялдарынын арасында кеңири тараган. Укук коргоо органдары жана саясатчылар жалданма пикетчилерди шайлоо кампанияларын өткөрүү жана тынчтыкты атайын бузуу мүдөөсүнө пайдаланат. Мисалы, Кыргызстанда нааразы болгон тараптын оюн билдирүү үчүн жалдангандар көчөгө чыгып, кайсы бир адамдардын кызыкчылыгы үчүн коомдук пикир келишпестиктерди билдирет. Мындай демонстрацияларга кыз-келиндерди тартуунун себеби - массалык мүнөздө өткөн акцияда милициянын катаал чараларды колдонуу мүмкүнчүлүгүн азайтуу. Коңшулаш Өзбекстанда ири мүнөздөгү коомдук каршылык акциялары болбойт, мамлекет жалданма топту катаал максатта – диссиденттерди дискредитация кылуу үчүн колдонот. Согушту жана тынчтыкты чагылдыруу боюнча институттун маалыматы боюнча, Өзбекстанда өз жарандарын коркутуп-үркүтүүлөргө жана башкалардын артынан түшүүгө мажбурлоо стандарттуу практика. Арзан акчага аялдар күчүн колдонуу толкундоолорду уюштуруунун эң таасирдүү ыкмасы.  
 
Сурамжыласак, Кыргызстанда митингчилердин акысы 500 сомдон 1000 сомго чейин. Нааразылык акциясына он адамды тартып, аларды жетектеп берүүгө 2000 сом төлөнөт. Ачкачылык жарыялоонун акысы өзүнчө бааланат. Ал эми талапкерге оңтойсуз суроолорду узатып, чагым кылуу үчүн 3 миң сомго чейин төлөнөт экен. Шайлоо кампанияларынын учурунда митингге катышкан бир адам айына 200 доллардан ашык каражат таба алат жана карама-каршы тараптарга бирдей иштегенге макул. Мисалы, бир эле убакта бийлик үчүн, бийликкге каршы, оппозицияны колдоо жана ага каршы митингдерине чыгып жүргөндөр бар. 
 
Саясий ишмердүүлүк бийликтин колуна топтолгон Өзбекстанда жалданма топ жаманчылык кылуу үчүн колдонулат. Согуш жана тынчтыкты чагылдыруу институтунун маалыматында, кеминде он жылдын аралыгында милиция менен улуттук коопсуздук кызматы аларды диссиденттерди кемсинтүүгө жана демонстрациялардын жүрүшүн бузууга мажбурлап келген. Алар демейде шарттуу соттолгон жарандарды, соттолгондорду, секс-индустриясынын кызматкерлерин же базарда соода-сатык кылгандарды, кыскасы, милициядан көз карандылардын баарын алардан талап кылынган нерселерди аткарууга түртөт. Өзбекстандын укук коргоо альянсынын башчысы Елена Урлаева мындай кырдаалга бир нече жолу кабылган. Алты жыл мурун ал Бухарага Юсуф Жуманын сот ишине катышуу үчүн баратып, белгисиз аялдардын тобуна учураган. Таяктар, арматуралар менен куралданган аялдар укук коргоочуну сабаганга чейин барган. Кызыгы, укук коргоочунун айтымында, “аялдар батальону Советтер союзунун тушунда эле колдонулган. Мындай топтор болжол менен 30 чакты аялдан турат. Эгерде кимдир бирөөнү сабап, ур-токмокко алыш керек болсо, 20-25 жаштардагы жаш кыз-келиндер, ал эми коркутуп, кордош керек болсо, улгайган алдар колдонулат”. Ташкенттеги секс-индустрия кызматкери Махабаттын маегинде, ал мындай акцияга милиция мажбурлаган үчүн катышкан.
 
«Бизге негизинен эркектерге кол салууну буйрук кылышкан. Биз аларга чагым кылып, тиштегилеп, кийимдерин жулуп, тытмалап, бетке чаап,  аялдарды чачтарынан жулуп, кайра бизге каршылык көрсөткүдөй кылышыбыз керек эле. Андан кийин аларды “аялга кол көтөргөндүгү үчүн” камашмак. Ал эми базарда соода кылган Наргиздин айтымында, ар бир акция үчүн 50 миң сумдан (1 миң сомдон ашык) төлөнүп берилген. Ошондой эле базарда соода кылууга жолтоо кылбаганга кепилдик беришкен. Кээде такыр эле төлөбөй коюшат, коркутуп-үркүтүшөт. Мындай акцияларга мурда айына эки-үч жолудан чакырып турушкан.
 
Айкен Байсариева, “Майдан.kg” гезити 
Подробности
Категория: Аналитика
Просмотров: 3172

Коррупция деген балакет Кыргызстандын коён жатагынан өйдө ээлеп алгандыгы дагы бир жолу тастыкталып отурат. Бул “каапыр” жадакалса адамдардын эс алып жаткан жерине да жете барып, алардын ичип жаткан тамагына “жардамдашып”, салынып жаткан шейшебин, аарчынган сүлгүсүн да булгап жиберет экен. Буга далилдүү мисал катары “Ысык-Көл Аврора санаториясы” мамлекеттик пансионатынын өтүп кеткен 2011-жылдагы 9 айлык ишмердүүлүгүн айтсак болот. Аталган пансионаттын экс-директору Т.Ногойбаев кызмат абалынан кыйла пайдаланып, официалдуу чакырылбаган конокторду өз үйүндө тосуп жаткансып, мыйзамдуу жол менен келген эс алуучулардын тамагынан үнөмдөп, аларды жарым курсак кылып калтырып, өз конокторуна меймандостугун көрсөтүп турган.
 
Сөздү башынан баштай турган болсок, санаториянын негизги киреше бөлүгү – путевкаларды сатуу менен байланыштуу. Жалпы кирешенин 82 пайызы дал ушул жол менен толтурулат. 2011-жылдын 9 айлык жыйынтыгы боюнча путевкаларды реализация кылуудан 35613  миң сом киреше түшкөн. Жыйынтыгында 2771 миң сомго план аткарылган эмес. Булардын бардыгы жайкы сезон алдында санаториялардын кызмат көрсөтүү акыларынын төмөндөп кеткендиги менен байланыштуу экендигин аталган пансионаттын башкы экономисти билдирген. Бирок, ошол эле учурда санаторияда атайын каттоодон өтпөгөн эс алуучулардын саны өтө эле көп болуп кеткендигин, анын айынан план аткарылбай кала тургандыгын бир гана башкы экономист эмес, аталган пансионаттын бир нече кызматкерлери Ногойбаевге эскертип турушкан. Алардын мындай кайрылууларынан улам Ногойбаев каттоодон өтпөгөн эс алуучулар жогору жактагылардын көрсөтмөсү менен болуп жаткандыгын жана пландын аткарылышына өзү жооп бере тургандыгын билдирип келген. Кыязы эми жооп бере турган учуру келди окшойт.
 
“Чү” дегенде эле пансионатты таза жана сапаттуу шейшептер менен камсыз кылып туруу максатында жарыяланган тендердин жыйынтыгында утуп алган түрк фирмасы “ONDER HAVLU KONFEKSYON” менен иш алып баруусу Ногойбаевдин мыйзамды уруп да ойнобой тургандыгын көрсөткөн. Мыйзамга ылайык, түрк фирмасы келишимде көрсөтүлгөн милдеттерди аткаруусу үчүн алдын-ала күрөө катары 20.941,3 сом коюушу керек болгон. Бирок, Ногойбаевдин өзүм билемдиги чектен ашып, өзүнүн орун басары, башкы бухгалтер, юрист жана сатып алуу боюнча адистердин макулдугусуз эле келишим даярдап, ага өзү кол коюп, аталган фирманын өкүлү Хамит Акча менен макулдашууга барган.
 
Сатып алуу боюнча адис Т.Сулайманов өзүнүн түшүнүк катында директор Ногойбаевге бир эмес, бир нече ирээт товар берүүчүлөр менен түзүлгөн келишимде милдеттерди аткаруусу үчүн кепилдик акысы сөзсүз төлөнүш керек экендигин билдиргендигин жазган. Тилекке каршы мындай акыл-насааттар Ногойбаевдин кулагынын сыртынан кетип турган. Ушундай чалагайым башталган (балким Ногойбаевдин жеке кызыкчылыгы үчүн бышып жетилген болушу мүмкүн) иш андан ары да көз боемочулук менен уланган. Эки тараптын колу коюлган эч кандай товардык-транспорттук баракчасы жок туруп эле директор Ногойбаев башкы бухгалтер Ж.Абдыкадырованы түрк фирмасынын эсебине 3 ирээт акча которууга мажбур кылган. Натыйжада жалпы суммасы 46.500 АКШ доллары которулган. Акча июль айында которулганына карабастан, түрк фирмасынан товарлар сентябрь айынын орто ченинде гана эч кандай коштогон документтери жок жеткирилген. Келген товарды текшерүүдө саны да, сапаты да тендер убагында көрсөтүлгөндөй эмес экендиги байкалган. Натыйжада 7 кишиден турган комиссия келген товарлардын санын эсептеп, 154.670 сомдук товардын жок экендигин көрсөтүшкөн. Ошондой эле 1.529.980 сомдук товар тендер убагында көрсөтүлгөн товардын сапатына таптакыр дал келбей тургандыгынан улам, кайра аркага кайтарылган. Андан сон “Ысык-Көл Аврора санаториясы” мамлекеттик пансионатынын атынан “ONDER HAVLU KONFEKSYON” фирмасына жана анын өкүлү Хамит Акчага доомат каты жөнөтүлгөн.
 
Ж.Абдыкадырованын түшүнүк катына таяна турган болсок, аталган фирма менен бардык сүйлөшүүлөр бир гана Ногойбаев аркылуу жүргүзүлгөн. Ал эми калган кзматкерлердин оозеки да, жазуу түрүндөгү да кайрылууларына Ногойбаев тарабынан эч кандай чара көрүлгөн эмес. Түрк фирмасынан келген товардын жогорудагы көйгөйлөрүнөн улам азыркы күнгө чейин товар кабыл алына элек жана бардык сумма аталган фирманын моюнунда карыз катары илинип турат. Товардын сапаты да, саны да келишимге ылайык келбей турса да, Ногойбаев мырзанын үн чыгарбагандыгынан улам, мунун баары алдын-ала эле пландаштырылганбы деген да ой келет.
 
Мындан тышкары пансионатта чардап эс алып, бирок күнү бүгүнкүгө чейин эс алуу акысын төлөбөй келаткан мекемелер дагы, жеке адамдар дагы бар. Маселен, мекемелердин карызы 2011-жылдын 1-октябрына карата жалпы жонунан 470.812 сом. Ал эми жеке адамдардын карызы 125.650 сомду чапчыйт. Бул көйгөйлөрдү чечүү максатында бухгалтерия пансионатта ошол мезгилде каттоо кызматын аркалаган Т. Эсеналиевге, У. Байтулаковго, С. Шадыкановго бир нече ирет кайрылышкан. Бирок, бир да жолу алар тарабынан эч кандай чара көрүлгөн эмес.
 
Айтор КР президентинин иш башкармалыгынын атайын иликтөөсү аталган пансионаттын ичинде катылып жаткан бир топ былыктардын башын ачып берди. Жайкы сезон маалында бул пансионатка барып, эс албай эле кыжаалат болуп келген адамдардын нааразычылыктарын да бир эмес, бир нече жолу уккан элек. Атайын акчасын төлөгөндөн кийин ошого жараша курсагы тое тамак ичип, эс алууну көздөндөрдүн тилектери таш капкан эле. Көрсө, мунун баары Ногойбаев мырзанын көмүскөдөгү иш-аракеттери экендиги минтип ачыкка чыгып отурат. Пансионаттын ашканасында иштеген ашпозчулардын айтымында күнүнө эки жүз киши тамак иче турган болсо, анын элүүдөн жетимишке чейинкиси Ногойбаевдин “коноктору” болгон. Ошондо официалдуу каттоодон өткөн ар бир эс алуучу өзүнүн тамагынын үчтөн бирин чакырылбаган коноктор менен бөлүшүп жаткандыгын түшүнүшкөн эмес. Себеби, каттоого турбаган конокторго складдан атайын азык-түлүк бөлүнгөн эмес. Ашпозчулар эс алуучуларга тамак куюп берип жатып өздөрү да ынгайсыз болушкандыгын жашырышкан эмес. Алардын бир адамга ылайыктап куюп берген тамагына толук кандуу адам эч качан тоймок эмес. Андыктан эс алуучулар нааразы болушуп, экинчи бул пансионатка кайрылып келбей тургандыктарын билдиришкен.
 
Чалмакейди катуу чалып алган Ногойбаев, өзүнүн артын жабуу үчүн кызматынан кетер маалда санаториянын башкы медайымын чакырып, андан бардык кабинеттердин каттоого алчу журналдарын алдырып, жанысын ачууну буйрук кылган. Ошентип өзү менен кошо эски журналдарды да ала кеткен. Санаториянын тазалыгын караган кызматкерлер жай мезгилинде эс алуучулардын саны өтө көп болгондугун, бардык номурлар толук кандуу иштеп жаткандыгын айтышат. Бардык кабаттарда бош калган номурлар болбогондугун белгилешет. Ошого карабастан алардын алган маяналары күнүмдүк турмушка да өп-чап жетип турган. Жогору жактагыларды шылтоолоп, сол чөнтөгүн кампайткысы келген Ногойбаев жадакалса шейшептерди да жаныртуу керек экендигин эстен чыгарган. Ал жердеги кызматкерлердин айтымында 1999-жылдан колдонулуп келген шейшептер дагы деле кызмат кылып келет.
 
Айтор Ногойбаевдин чубактын кунундай чубалган чуусун жазып отурсан, гезит бети түт келбейт. Ал эми ушундай кадрларды кызматка коюп, контролдоону эсинен чыгарган КР Президентинин иш башкаруучусу Т.Коеналиевге жол болсун. Бул мырзанын атына аталган санаториянын кызматкерлеринен байма-бай жазылган түшүнүк каттардын саны толтура. Бирок, коррупциянын тамырын кыркабыз деген азыркы бийлик мамлекеттик кызматты өзүнүн бизнесиндей пайдаланган чиновниктерди болушунча тайрандап, сол чөнтөгүн толтуруп алгандан кийин баса калбай, колун сунуп баратканда эле башка чаап турушу керек эле да. Коеналиев мырза туурасында жакшылап иликтеп, гезитибиздин кийинки сандарында кенен кеп кылабыз.
 
Д.Байаман, “Саясат.kg”
 

 

Подробности
Категория: Аналитика
Просмотров: 4507

12-декабрь – кыргыздын эки залкар уулдары: Чыңгыз Айтматовдун туулган жана Алыкул Осмоновдун көзү өткөн күнү биринчи ирет Улуттук адабият күнү белгиленди. Бул салтанатка байланыштуу 2011-жылы 12-декабрда Бишкектеги Т.Сатылганов атындагы Улуттук филармонияда өткөн жыйынга Президенттин Аппарат башчысы Жантөрө Сатыбалдиев, акын, жазуучулар катышып, учурдагы кыргыз адабиятынын  маселелери тууралуу айтышкан болчу. Биз белгилүү публицист, жазуучу Кален Сыдыкованын кыргыз адабиятынын көйгөйлүү маселелерине арналган төмөндөгү сөзүнө орун бермекчибиз.
 
КМШ өлкөлөрүнүн баары жазуучуларды мамлекеттик камкордукка алып, китептерин чыгарып берүүдө. Жалгыз гана Кыргызстан “колдо бар алтындын баркы жок” дегендей, жазуучуларын көчөгө калтырды. Кыргыз китебин чыгарууну мамлекеттик бюджетке киргизүүнү ойлогон жетекчи эми гана бийликке келди деп ойлойбуз жана чоң үмүт менен жакшылык күтөбүз.
 
Улуттук идеологиянын башатында, өзөгүндө жазуучулар отурат. Улуттун эс-тутумун сактап калуу учун кыргыз жазуучулары аба,суудай зарыл. Азыркы тапта профессионал кыргыз адабияты бар жана келечекте да өнүп-өсө бермекчи. 2010-жылы Кыргызстанда чыккан сегиз жүз аталыштагы китептин үч жүзү гана кыргыз тилинде. Мындан бир жүз кырк бир көркөм китеп чыкса, мунун бир жүз ону кыргызча. Балдар үчүн элүү үч аталыштагы китеп чыкса, анын отуз төртү кыргыз тилинде чыкты.210 аталыштагы гезиттер чыкты. Бирок, Чыңгыз Айтматов, Алыкул Осмонов, “Манас” эпосу менен ааламга таанылып, дүйнөлүк адабияттын катарында турган кыргыз адабиятынын бүгүнкү ахывалы – өтө оор. Коом руханий интеллектуалдык кризисте турат. Буга чечкиндүү аракеттер көрүлүп, кризистен чыкпасак, мунун арты жакшылыкка алып келбейт. 
 
Кыргыз коомунун жалпы билим деңгээли жыл сайын төмөндөп баратат. Буга отуз миңге жакын баланын мектепте окубай көчөдө жүргөнү эле мисал. Улуттук илим-билимди, адабият-маданиятты, каада-салт, наркты кийинки муунга калтыруу үчүн мамлекеттик деңгээлде стартегиялык аракеттер көрүлбөй жатат. Мамлекет адабиятты, маданиятты сактоого жана анын өсүшүнө кам көрүүгө милдеттүү эле. Жаратман жазуучу мамлекеттик камкорго муктаж. Таланттуу адамдарга шарт түзүп иштетүү, элге руханий пайдасын тийгиздирип алуу – учурдагы бийликтин орчундуу милдеттеринин бири.
 
Бир кезде легендарлуу парламент “ар бир уюм өзү ээлеген имаратына ээ болуп калсын” деген токтом чыгарганына карабай, мурунку бийликтегилер жазуучулардын төрткө бөлүнгөнүнөн пайдаланып Жазуучулар союзунун отурган имаратын тартып алды да Америка университетине берип койду. Улуттук Жазуучулар союзу 1934-жылы түзүлгөн Жазуучулар союзунун мураскери. Демек, кечээ түзүлгөн Америка университетинин имаратын кайра кайрып алыш үчүн соттошууга туура келет. Анткени, азыр Жазуучулар имараты жок, өздөрү арендада отурат. Кыргызстан жазуучулардын органы болгон адабий гезити, кыргызча, орусча адабий журналдары акча жоктугунан чыкпай калды.
 
Ушул жылы Жогорку Кеңештин төрагасы жазуучулар менен атайын жолугушуп, жазуучулардын китебин чыгарууга мамлекеттин бюджетинен 10 млн. сом бөлүнөт дегенде, төбөлөрү көккө жетип сүйүнүштү эле. Көрсө, мунун баары куру убада, кургак сөз экен. Эмдигиче Жогорку Кеңеш 10 млн. сом бөлүү жөнүндө токтом чыгарган жок. Аткарылбаган куру убаданын пайдасынан зыяны көп тийип, чанда боло калчу демөөрчүлөр карабай, ушу тапта жазуучулар отурган имараттын карызы 500 миң сомго өстү. “Жазуучулар аренда акысын төлөбөсө чыгып кетсин” деген талап коюлууда.
 
Мамлекет чындап жазуучуларды мамлекеттик колдоого алабыз десе экс-президент Акаев салган “Президенттик китепкана болот” деген имаратты эмнеге жазуучуларга бергенге болбосун?! Төрт жүздөн ашык мүчөсү бар Улуттук Жазуучулар союзуна табылбаган 10 млн. сом жок, депутаттарга бир жылга идиш-аяк алыш үчүн эле бюджеттен 40 млн. сом бөлүнүптүр. Жалпы кыргыз элинин идиш-аягы деле 40 млн. сом болобу, жокпу билбейм, бирок, ошо 40 млн. сомго жазуучулар, композиторлор, сүрөтчүлөр, архитекторлор союзун беш-алты жыл кенен-чонон камсыз кылганга жетмек.
 
Мамлекет жаш муундарды тарбиялоодогу руханий өзөктү унутуп коюшту. Мекенди сүйүү, адеп, абийирдүүлүк, чынчылдык, ынтымак, улуттук нарк-насил, каада-салт деген уңгулуу, чуулуу түшүнүктөрдү толук кандуу кабыл алууга шарттары болбогон жаш муундан келечекте кандай тагдыр күтсө болот? Адамзат жакырчылыктан эмес, руханий маданиятын жоготкон кризистен чоң жабыр тартууда. Улуттук уңгуну, көрөңгөнү, кыргыздын каны, жанына сиңген көөнөрбөс асылдыктарды, баалуулуктарды акча менен сатып алууга эч мүмкүн эмес. 


Элдин жалпы руханий жана билим деңгээлин төмөндөтпөй кармап туруш үчүн улуттук китепке, китепканаларга өзгөчө мамиле, камкордук зарыл. Китеп фондуларын жаңыртууга, басма сөзгө жазылууга китепканалардын экономикалык  шарттары жок.Ведомостволордо 3000, мамлекеттик структурада  1032 китепкана бар болгон. Жыйырма жылда төрт жүз жыйырмадан ашык китепкана кыскарды. Бул адабият, маданият үчүн чоң жоготуу. Отуз китепкана авариялык абалда.Үч жүз элүү китепкана капиталдык ремонтко муктаж. Кышында китепканалардын 80% жылытылбагандыгына байланыштуу китепканалар күндө иштебейт. Айлыктын аздыгынан 20 жыл ичинде квалификациялуу адистердин дээрлик көбү иштерин таштап кетип калышкан. XX кылымдын 50-60 - жылдары салынган айылдык китепканалардын 70% клубдун бир – эки комнатасында, маданият үйүнүн бир бурчунда же окуу жайларда, мектептерде жайгашкан. 43 китепкана гана атайын курулган имараттарга жайгашкан.


Элеттеги китепканаларда чейрек кылым жаңы китептер болбогону кризистин башкы себеби. Кыргыз китебине мамилени өзгөртпөй туруп мамлекеттик тилди да жолго коюуга эч мүмкүн эмес. Анткени, китепканалар интеллектуалдык эмгектин, тилдин, өнүгүүнүн, маданияттын борборуна айланыш керек. Эмнеге арак менен тамеки саткан жерде китеп сатканга жер жок?


Авторлор гонорар албайт, китебин чыгарса же сатып өткөрө албайт, китеп таркатуу системасы толук кыйраган. Китеп дүкөндөрү баары менчиктештирилип кеткен. Кыргызстан эч нерсе өндүрүп чыгарбаган алып- сатарлардын, базардын өлкөсү го. Анда эмнеге Кыргызстанда кыргыздын китебин сата турган китеп дүкөн жок?  Китеп жазган авторлорго мамлекеттик гранттарды бөлдүрүү мыйзамдык негизде ишке ашууга тийиш.


Китеп чыгаруу, таркатуу ишин мамлекет колго алып, китеп дүкөндөрүн ачканга орчундуу жерлерден бекер жер бөлүп бериши керек. Кээде мамлекет чыгармачыл интеллегенцияга атайын каршы иштеп жаткандай туюм калтырат. Мисалы, 2009-жылы Китеп палатасынан “Улуттук” деген статус себепсиз алынып салынды. Муну кайра токтоосуз калыбына келтирүү зарыл. Китеп палатасын жоюп, анын имаратын менчиктештирип алам деген мурунку бийликтин арам оюу революциянын шарапаты менен таш капкан. Ага көзү кызаргандар азыр дагы жок эместиги жалпы элдик нааразычылыкты туудуруда. 1997-жылы кабыл алынган “Документтердин милдеттүү нускасы жөнүндө” мыйзамдын негизинде китепканаларга бөлүштүрүү үчүн акысыз он нуска гезит, жыйырма нуска китеп таратыла турган болсо, Жогорку Кеңеш эч ким менен кеңешпей туруп, 2011-жылы 23-октябрда “Басма иши боюнча” жаңы мыйзам кабыл алды, анын негизинде бардыгынан үч нускадан эле берилсин деп жеке менчиктин кызыкчылыгын коргоду. Улуттук китепканалардын фондун таш жалак калтырды. Китепканалардын бүгүнкү оор ахывалын эске алганда, бул шашылыш жашырып-жаап кабыл алган жаӊы мыйзам мамлекетке чыккынчылык кылганга тете иш. Бул кайра оӊдолууга тийиш.Жалпы адамзаттык асылдыктарды, баалуулуктарды жараткан улуттук адабиятка мындай өгөй, басынткан мамиленин түбү эмнеде?


Балдар адабиятын, сейрек кездешчү адабияттарды кайра басып чыгаруу жокко эсе. Китеп чыгаруу ишинин коммерцияланышы улуттук адабияттын таңсактыгын жаратты. Тез пайда бербеген кыргызча балдар адабияты, көркөм чыгармалар, окуу, илимий, илимий-популярдуу, техникалык адабияттар аренадан сүрүлүп калууда. Кыргызстандын китеп рыногун тыштан келген басылмалар ээлеп, китеп базарында товарлардын толук экенин көрсөткөн жалган көрүнүштөр пайда болду. Улуттук уңгуга, баалуулуктарга келгенде жарды эл китепти күргүштөтүп албайт деп пайда эле көздөп, улуттук китептерди чыгарбай таштасак, эртең кыргыздын тагдыры, таалайы кандай болоор экен?


Дайым иштей турган кыргыз жазуучуларынын китептеринин көргөзмө-жарманкесин өткөрө турган галереясы бар Китеп борборун түзүү зарыл. Мамлекет китепканалар үчүн жазуучунун китебин сатып алуу механизмин түзүүсү керек. Мамлекет театрга, опера-балетке, киного тартыш үчүн жазуучуларга кызыктуу драма, пьеса, кинодраматургияга мамлекеттик заказ берүүсү кажет. Эне тилди өнүктүрүү максатында кыргыз адабиятынын классиктерин, тирүү жазуучулардын чыгармаларын чыгарып, эл аны үзгүлтүксүз окушу керек.


Жеке басмаканаларда китеп жасалгалоо, сабаттуу дизайн менен китеп чыгаруу иши начар өнүккөн. Китеп чыгаруу ишинде профессионалдардын көбү карыды, пенсияга чыгып кетишти, бир тобу жан багыш үчүн базарга кетишти. Даяр жаш кадрлар жок. Кыргыз китебин сапаттуу чыгарыш үчүн журналистика жана филология факультеттеринде басма кызматкерлерин, адабий, техникалык редакторлорду даярдоо үчүн атайын бөлүмдөрдү ачып, китеп чыгаруу ишин дүйнөлүк деңгээлге алып чыгыш керек.

 

 

Кален Сыдыкова,

жазуучу,

КР маданиятына эмгек синирген ишмер.

 

 
 
 
 

 

 

 

Подробности
Категория: Аналитика
Просмотров: 3150

7-апрелден кийин банк уячаларынан алынган миллиондордун тагдырын иликтөө боюнча парламенттик оппозиция атайын комиссия түздү. Мурдагы бийликке жакын адамдарга таандык деген шек менен жабылган банк эсептерин мыйзамсыз ачкан деген айып менен суракка тартылган Бишкек шаардык прокуратурасынын кызматкерлери соттон актала башташты.

Банк уячаларынан алынган 21 миллион доллар боюнча козголгон кылмыш иши Курманбек Бакиев режимине байланышкан экономикалык кылмыш иштерге бириктирилген. Башкы прокуратура банк уячаларынан табылган акчанын сыры создугуп жаткан соттук териштирүүлөргө жараша ачылаарын эскертти.

Аралашты делгендер актала баштады

7-апрелдеги элдик козголоңдон кийин келген Убактылуу өкмөт АУБ, “Манас Банк”, “КыргызКредитБанк”, “Ысык-Көл Инвестбанк” сыяктуу банктардагы күмөндүү эсептерди камакка алган болчу. Кийинчерээк Бишкек шаар прокурору Кубанычбек Абыловдун уруксаты менен атайын тергөө тобу ондон ашуун банк кутучаларын ачып, Бакиевдин жакындарына таандык делген 21 миллион доллар таап чыгып, Улуттук банкка сактоого жөнөткөн.

Бирок 2010-жылы күзүндө баш прокурор болуп келген Кубатбек Байболов аталган банк уячалары мыйзамсыз ачылган деген негиз менен кылмыш ишин козгоп, ага катышкан прокуратура кызматкерлерин жумуштан четтеткен.

 

​​Бир жылга жакын созулган тергөөдөн кийин мурдагы Бишкек шаар прокурору Кубанычбек Абыловду, анын орун басары Манас Нышановду, тергөөчүлөр Анатолий Хегай менен Алтынбек Намазалиевди шаардын Биринчи май райондук соту актап чыкты. Бирок сот жараяны качан жана кандайча өткөнү кеңири коомчулукка белгисиз бойдон калган. Иликтөөнүн жүрүшүндө бул боюнча апелляциялык даттануу андан жогорку - Бишкек шаардык сотуна берилгендиги аныкталган жок.

Мурдагы башкы прокурор Кубатбек Байболов жетиштүү материалдар жана күмөндүү жагдайлар болгонуна карабастан актоо чечими чыкканына анча деле таң калбаганын айтууда:

- Бул иш боюнча Бишкек шаардык прокуратурасынын жооптуу кызматкерлери жана айрым тергөөчүлөрү жоопкерчиликке тартылып жатышкан. Алар мына ошондой жол менен банк кутучаларын ачууга Башкы прокуратуранын жана Бишкек шаардык прокуратурасынын жетекчилери көрсөтмө беришкенин айтышкан эле. Бирок азыр ага карабастан бардык жагдайларды көз жаздымда калтырышкан. Ошонун натыйжасында мына ошолордун бардыгы акталып чыгып, чогулуп алып эми “сен бизди отургузам дегенсиң” деп өч алуу максатында мага каршы чабуулга өтүштү. Банк кутучалары кандай мыйзамсыз жолдор менен ачылганы жана кандайча болуп оңду-солду сарпталганы боюнча тиешелүү материалдар мына ошол кылмыш ишинде бар болчу. Бирок биз кызматтан кеткенден кийин алар мына ошонун бардыгын жашырып-жаап жатышпайбы.

Жоголгон дисктин жообу жок

Банк кутучаларындагы миллиондорго байланышкан ызы-чуу ошол кездеги Убактылуу өкмөт мүчөлөрү Азимбек Бекназаров менен Темир Сариевдин телефондук сүйлөшүүлөрү жарыяланып кеткенден кийин башталган. Анда уячалардан алынган акчанын эсебинен эки миллион долларды алып, кайсы бир иштерге чыгымдоо тууралуу сөз болгон.

 

​​Кийин Бекназаров менен Сариев жазылып алынган сүйлөшүүлөр аудио монтаждын жардамы менен бурмаланган деп чыгышкан болчу. Бирок ага удаа эле "банк уячаларынан табылган акча жүз миллиондун тегерегинде болгон" деген сыяктуу такталбаган маалыматтар тараган.

Кубатбек Байболовдун ою боюнча, банк кутучаларын ачуу учурун жазып алган видеобайкагычтын эс-тутуму сакталган катуу дисктин жоголушу күмөн саноого негиз болуп жатат:

- Эми аны атайлап жок кылышкан. Болбосо алар мыйзамдуу жана таза жолдор менен иштешсе, мына ошол банк кутучаларын ачуу учурун тартып алган камералардагы жазуулар сакталып турат эле. Алар бардыгын билгизбей жасаганга аракет кылабыз деп, анан ошол катуу дискти жок кылып жатышпайбы. Ошонун айынан чынында канча акча алынганы белгисиз болуп жатат. Бакиевдерге жакын адамдардын бири чет өлкөдө берген маегинде “АУБдун өзүндө эле жүз миллион доллар акча болгон" деп билдирбеди беле. Ошон үчүн мында күмөн саноого негиз бере турган жагдайлар өтө эле көп болчу. Иш жүзүндө акча мыйзамсыз алынган. Мыйзамга таянганда жөн гана банк кутучалары бекитилип, мөөр басылып, анан тергөөдөн кийин гана соттун чечими менен конфискациялап, мамлекетке өткөрүш керек эле. Иш жүзүндө банктардагы кутучаларды аңтарууда 17-жылдагы большевиктердей иш алып барышканы көрүнүп турат.

Банктардын акча сактоочу жайларын тарткан видеонун катуу дискинин жоголушу жана ага кызыкдар адамдар туурасында тергөө материалдарында расмий маалымат жок. Ошондуктан жоголгон диск кылмыш ишиндеги өзөктүү жагдай экендигине карабастан, банктын күзөт кызматынын жоопкерчилиги тууралуу маселе да көтөрүлгөн эмес.

Бекназаров: Карандай каралоо

Ошол эле кезде Убактылуу өкмөттүн мүчөлөрү Бекназаров менен Сариев аталган коммерциялык банктар аркылуу 6-7-8-апрель күндөрү эле 200 миллион доллардан ашуун каражат чыгарылып кеткенин айрым маалымат агенттиктери аркылуу жарыялашкан. Ошондон улам алар банк кутучаларында катылган миллиондордун кайсы бир бөлүгүн таап чыгып, мамлекетке өткөргөн прокуратура кызматкерлерине айып тагуу аркылуу убактылуу бийликти каралоо аракети болуп жатат деген жүйөлөрдү келтиришет.

Ошол кездеги Убактылуу өкмөттө коопсуздук жана укук коргоо органдарын тескегенАзимбек Бекназаров банк уячаларын ачууга байланыштуу айыптоону жасалма токулган кылмыш иши катары баалады:

 

​​- Байболов баш прокурор болору менен бакиевчилердин акчасы сыртка чыгып кеткендигинин бетин ачабыз деп кыйкырып чыкпады беле. Бир жылга жакын отуруп, мына ошону аягына чыга алган жок. Анан шаардык прокурорлордо эмне айып? Алар мына ошол акчаны таап чыкканда рахмат айткандын ордуна “кызматты бошоткула, болбосо иш козгойм” деп коркутуп, жумуштан четтетип атпайбы. Байболов өзү канча акча тапты? ИИМ, УКМК канча акча тапты? Алар таба алышкан жок. Мына эми азыр ак жеринен айыпталган шаардын прокурорлору акталып жатышат. Аларда оперативдик мүмкүнчүлүктөрү аз экендигине карабастан мына ошол жашырылган акчанын кандайдыр бир бөлүгүн таап чыгышпадыбы.

Ошол учурда башкы прокурордун милдетин аткарып турган Байтемир Ибраевдин айтымында, банк кутучаларын ачуунун мыйзамдык тартиби бузулган эмес. Ошол себептен ал бул ишке тартылган прокуратура кызматкерлеринин аракеттеринде кылмыштын курамы болушу мүмкүн эмес деген ойдо.

Учурда башкы прокурордун тергөө иштери боюнча орун басары болуп иштеп жаткан Байтемир Ибраев күмөндүү банк кутучалары мыйзамдын чегинде ачылганын тастыктай турган жагдайлар сотто далили менен келтирилгенин белгиледи:


- Бизге бул боюнча маалымат берип турган адамдар болгон. Алардын аты-жөнүн ачыкка чыгара албайбыз. Эгерде коомчулукка белгилүү болуп калса, аларды өлтүрүп кетиши мүмкүн. "Мына бул банк кутучасы тигиге тиешелүү, ал болсо буга таандык" деп берилген маалыматтын негизинде гана биз ошол банк кутучаларындагы акчаны таап чыктык.

Анан аларды ачуу тартиби кандай? Биздин кызматкерлер жөн эле бастырып барышып, талап-тоноп алгыдай баштары экөө эмес. Ошондуктан сырттан калыс адамдар, банк кызматкерлери, финполиция, тергөө тобунун мүчөлөрү чакырылып, бирге акт түзүп, кутуларды ачып, акчаны мамлекетке өткөрүп беришкен. Мунун бардыгы тастыкталып, бул боюнча иште тиркелип турат.

7-апрелдеги элдик толкундоолордон кийин Убактылуу өкмөттүн атынан Бишкек шаарынын коменданты болуп дайындалган Туратбек Мадылбеков күмөндүү деп жабылган банк кутучаларын шашылыш ачып, андагы миллиондорду алууга негиз жок болчу деп эсептейт.
 

​​Чынында эле банк адистери камак салынган банк эсептерин башка жакка которуп, же мүлктөрдү чыгарып кетүү коркунучу болгон учурда да аны токтотуп калууга мыйзамдуу мүмкүнчүлүктөр бар экенин  белгилеп келишет.

Жогорку Кеңештин депутаты Туратбек Мадылбеков козголгон кылмыш ишине чекит коюлбай жатканы иштин бара-бара бас-бас болуп жабылып кетишине кызыкдар күчтөрдөн кабар берет деп эсептейт:

- Ага чейин эле бардык шектүү банк эсептери жана мүлк камоого алынган. Анан ага бара калып эле тергөө бүткөнчө эле мына ошол банк эсептерин камоодон чыгарууга эч кимдин акысы жок болчу. Бирок Бишкек шаарынын прокурорунун санкциясы менен барган тергөө тобу банк кутучаларын ачып, андагы акчаны чыгарып алып жатпайбы. Буга жогору жактан кимдир бирөөлөр буйрук бербесе, катардагы прокуратура кызматкерлери ага бара алмак эмес. Барган учурда да азыр алар жооп берип отурушмак. Алар акталып чыгып  жатышкандан кийин демек бул иш атайын сүйлөшүлүп, жогору жактан колдоо болгондугун түшүнсө болот.

Иштин кечеңдешинин ири себептери

Банк кутучаларынан табылган миллиондордун мыйзамдуулугу боюнча иш алгач өзүнчө кылмыш иши катары козголгон болчу. Бирок кийин ал Кылмыш-жаза процессуалдык кодексинин талабына ылайык, Бакиев режимине байланышкан экономикалык кылмыш иштери менен чогуу тиркелип, сотко өткөрүлгөн.

Ушуга чейин ачылган банк кутучаларынын ичинен бирөөнүн ээси гана аныкталган. 7-апрель окуясы боюнча соттолуп жаткан мурдагы коргоо министри Бактыбек Калыев мамлекеттин пайдасы үчүн өз эсебиндеги алты миллион доллардан баш тартаарын билдирген. Калган миллиондордун тагдыры эмне болгону азырынча белгисиз.

Байтемир Ибраев бул ишке чекит коюлбай жатышын аны менен бирге карала турган кылмыш иштеринин сотто кармалып жатышы менен байланыштырды:

 

​​- Андан башка дагы эки банк кутучасынан алынган акча Максим Бакиевдин айыбына угузулуп, иш жанагы каралбай жаткан “Мегакомдун” иши менен бирге сотто жатпайбы. Аны эми сот чечиш керек. Андан башка банк кутучаларынан алынган акча башка бир эки кылмыш иши боюнча сотто турат. Талапка ылайык ар бир иш боюнча бөлүнүп-бөлүнүп тергелип, чекесинен сотко өткөрүлүп жаткандары бар. Калган акчалардын тагдырын ишти караганда сот чечиш керек да. Анан азыр Максим менен анын айланасындагыларды соттото албай кыйналып жатпайбызбы. Анан ошол себептен берки алынган акчалардын тагдыры да чечилбей  турат.

Анткен менен банк кутучаларынан коопсуздук чараларына деп ырасмийлештирилип алынган акчанын чыгымдалышы боюнча кыйла мыйзам бузуулар катталганын 2011-жылы атайын депутаттык топ иликтеп чыккан.

Жогорку Кеңештин депутаты Өмүрбек Абдрахманов 2010-жылы май-июнь айларындагы Ош менен Жалал-Абаддагы кырдаалды турукташтырууга жумшалган каражаттан сырткары алынган акчалардын эсеп-кысабын берүүдөн тиешелүү жетекчилер качып жатканын айтты:

- Мына ошол акчанын кайсы бир бөлүгү башаламандыктарды басууга, коопсуздукту бекемдөөгө кетти дейли. Бирок андан бир канча убакыт өтүп, тынчып калган учурда деле, шайлоонун алдында 700 миңден ашуун долларды алып жатышпайбы. ИИМге 300 миң, УКМКга 400 миң доллар берилген. Алар биз сурасак “чарбалык керектөөлөргө жана башка чыгымдарга жумшалды" деп так жооп бербей жүрүшөт. Биз мына ошол фактылардын баарын Башкы прокуратурага берип, укук жактан баа бергиле деген элек. Мына ошондон бери бир жылдан бери бул суроого эч кандай жооп жок.

 

​​Жакында парламенттин Бюджет жана каржы комитетинин алдында банк кутучаларынан алынган миллиондор боюнча депутаттык комиссия ишке киришти. Парламенттик оппозициянын демилгеси менен түзүлгөн ал комиссияга беш фракциянын ар биринен өкүлдөр кирди.

Бюджет жана каржы комитетинин төрагасы Акматбек Келдибеков комиссия бир айдын ичинде ишин жыйынтыктап, топтолгон материалдарды коомчулукка жарыялай тургандыгын белгиледи:

- Каржы министри Акылбек Жапаров “ошол акчанын тагдырын чечип берсеңер” дегенинен жана буга байланыштуу чуулгандуу маалыматтардын жыйынтыгы жок болуп жаткандыгынан улам мына ушул комиссияны түздүк. Себеби ошол акчанын кайсы бир бөлүгү Улуттук банкта жатат. Банк кутучаларын ачууга байланыштуу бир катар табышмактуу жагдайлардын бети ачылбай келе жатат. Биз топтолгон маалыматтарды тактап, иликтеп чыгабыз.

Буга чейин банк уячаларынан алынган миллиондорго байланыштуу видеотасма “Ата Журт” партиясынын жетекчилеринин биринин колуна түшкөндүгү тууралуу маалымат тараган болчу. Бирок Акматбек Келдибеков ал кабарды жокко чыгарды.

Буга чейин кайсы бир банктын сактоочу жайындагы иш-аракеттерди тартып алган видео тасманын күңүрт үзүндүсү интернетке жарыяланып кеткен эле. Айрымдар анда банк уячаларынан акча алуу аракети болгон деген жүйөлөрүн жарыялашкан. Ал эми прокуратура органдары тасманын аныктыгын далилдебей туруп, ага комментарий бере алышпастыгын айтуу менен чектелишкен.

Мына ошондон бери аталган видео тасма саясий күчтөр ортосундагы өз ара соодалашуунун предметине айланып жатабы? - деген суроо кабыргасынан коюлуп келет.


"Азаттык"

Подробности
Категория: Аналитика
Просмотров: 7717

 
 
Бишкек, “Саясат.kg”. Кандай болгон күндө да, энергетикалык кризис жетер чегине жетип, бүт кыргыз эли анын туткунунда калып олтурат. Бийликтин алмашканына канча убакыт болду, а бирок, энергетикадагы көйгөйлөр эски бойдон калып, аткаминерлер куру убада менен курсак тойгузганын коюшпады.
 

Подробности
Категория: Аналитика
Просмотров: 3386

Бишкек, “Саясат.kg” – Г.Турдалиева. Жаза аткаруу кызматынын башчысы Шейшенбек Байзаков мекеменин штабынын мурдагы жетекчиси абакта каза тапкандардын өлүк денелерин айтылуу анатом Гюнтер фон Хагенге сатууну уюштургандыгын билдирди.

 
Шейшенбек Калильбекович маалым кылгандай, Тургунбек Токтосунов №27 кургак учук колониясынан 59 адамдын жана 31 колониядан 70 адамдын денесин ташып кетүүгө түздөн-түз катышкан. Атайын жайлардын экөө тең Чүй облусундагы Молдовановка айылында жайгашкан. Бечара абактагылардын денелери жана органдары Бишкектен Германияга жөнөтүлгөн. Ал жактан белгилүү профессор Хаген алардан илимий-коммерциялык максаттагы анатомиялык скульптураларды жасаган. Ал эми буга чейин 2004-жылы Токтосунов кызмат абалынан пайдалангандыгы үчүн жана медициналык корутундуларды жасалмалагандыгы үчүн соттолгон.
 
“Мурда соттолгон офицер Жаза-аткаруу штабынын жетекчиси өңдүү жоопкерчиликтүү кызматты ээлей албайт жана ээлөөгө да тийиш эмес, ошондуктан, ал кызмат абалынан четтетилген”,- деп билдирген генерал-майор Байзаков.
 
Эске салсак, бул окуянын таржымалы 1997-жылдарга такалат. Дал ушул жылы Кыргызстанда доктор Гюнтер фон Хагендин ортомчулугу менен Кыргыз мамлекеттик медициналык академиясынын алдында Пластинация борбору ачылган. Айтмакчы, бул КМШ өлкөлөрүндөгү жападан жалгыз борбор болгон. Немис тарап долбоорду каржылап, ал эми биздин өнөктөштөр анын ордуна сырт жактагы Хагендин институту үчүн өлгөн кыргызстандыктардын денелерин жөнөтүп турушкан.
 
2003-жылы денелер мыйзамсыз чыгарылып жаткандыгы капыстан белгилүү болгон. Процесстин бүтүндөй коррупциялангандыгы, бузук жыттангандыгы билинип, жогорку кызматтагы көптөгөн фигуранттардын төбөлөрү көрүнгөн. Иш депутаттык иликтөөгө чейин жеткен. Жогорку Кеңештин экономикалык саясат жана ишкердүүлүк боюнча комитетинин мүчөлөрү бир нече жылдын ичинде Гейдельберг шаарындагы пластинация институтуна 35 тонна өлүк дене жана адамдын органдары жөнөтүлгөндүгүн жар салган! Булардын ичинде жаш балдар менен карыган адамдардын денелери болгон. Кыргызстан Германия Федеративдик республикасына адамзаттын денесин ташуу менен шугулданган негизги өлкө болуп саналган.
 
Ал гана эмес Бишкектеги парламенттик кыл чайнашууларга чет өлкөдөн герр Хаген жеке өзү келген. Ал пресс-конференция өткөрүп, 1983-жылдан бери иштеп келаткан донорлордун программасына ылайык денелерди дүйнө жүзүнүн кайсы булуңунан болбосун алып ала тургандыгын айтып чыккан. Бирок, иликтөөлөрдүн материалдары боюнча, ташылгандардын арасында өз эрки менен денелерин курмандыкка багыштагандардын эмес, өз сүлдөрү менен кийин эмне кылыша тургандыгынан эч шеги жоктордун: ооруканалардын, психикалык ооруканалардын мурдагы бейтаптары, аты-жыты жок тентимиштердин жана денелери таанылбай калган курмандыктардын денелери болгон. Мунун ичине Кыргызстандын зоналарын жана түрмөлөрүн байырлагандар да кирген.
 
Дал ушул тууралуу Жаза аткаруу кызматынын башчысы Байзаков эске салды. Анын токтоосуз иштен кетүүсүн талап кылган мурда кол алдында иштегендердин бүтүн бир тобу тарабынан жүргүзүлгөн маалыматтык прессингине карата жообу болду. Генералдын каршылаштарынын арасында полковник Токтосунов да бар.
 
Гюнтер фон Хаген 1945-жылы Польшада туулган, өлгөн дененин бардык суусун латекске, полиэстерге, резинага алмаштырууга мүмкүнчүлүк берген пластинация ыкмасынын белгилүү ойлоп табуучусу. Мындан тышкары, өлүк денеге ар түрдүү температуралар менен таасир этилет, ошондой эле ткандарды өзгөчө химикаттар менен менен иштетишет. Натыйжада ткандар бузулбайт, тирүү кезиндегидей сакталат. Ошол эле учурда өлгөн үлгүлөрдүн өлүк жыты толугу менен жок болот. Ал эми биоматериалдар тулуп бойдон эч кандай бөлүп-жарылбастан 500 000 жылдан ашык сакталат! Новатор эсепсиз интервьюларында: “Менин колумда дээрлик өлбөстөр бар”, - деп айтуудан такыр чарчабай келет. Ал бара-бара Гейдельбергдеги менчик институтун ачкан. Эч убакта башынан кара шляпасы түшпөгөн, эксцентрлүү окумуштуунун Кайра жаралуу доорундагы  анатом-кесиптештеринен айырмасы дүйнө жүзүнө Денелер дүйнөсү көргөзмөсүн азыркы тапка чейин көрсөтүп келаткандыгында. Бул жерде адамдын үрөйүн учурган нерселер бар. Мисалы, денеси жети айлык баласы ичинен көрүнүп тургудай тилинген боюнда бар аялдын денеси же колуна төбөсүнөн бутунун манжаларына чейин сыйрылып алынган өзүнүн терисин өзү кармап турган эркектин денеси. Денелер дүйнөсүнүн башкы каарманы Апокалипсис чабандеси: териси сыйрылган чабарман колуна өзүнүн баш сөөгүн кармап териси сыйрылган атка минип атканы...
 
Окумуштууунун гениалдуу эксперименттери экинчи он жылдыгында коомчулуктун, илимдин, юристтердин, дин өкүлдөрүнүн бүтпөгөн талаш-тартыштарын жаратып келет. Алар бир канчалаган соттук талаштарга алып келген. Мисалы, 2004-жылы Новосибирскте соттук медициналык экспертизанын жергиликтүү бюросунун жетекчиси В.Новоселовду денелери таанылбаган өлүктөрдү Германиядагы Хагендин лабораториясына ташып өткөндүгү үчүн күнөөлүп чыгышкан. Анткени менен мындай жаңжалдардын баардыгы профессорго жана анын прозектордук скульптуралары коюлган көргөзмөлөргө кызыгууну гана жаратат. Көргөндө көңүлдү айныткан көчмө вернисажды Азиядагы, Европадагы жана Америкадагы 30 миллиондон ашык адамдын буту баш багып, Ажал докторун жомоктогудай байыткан. ХХI кылымдын Фаустунун чыгармачылыгы тууралуу бардык китептери, дисктери сыяктуу эле бул сүлдөрдүн кээлерин сатып ала алышат. 
 
Герман генийинин дареги интернеттен оңой эле табылат. Расмий сайты аркылуу Гюнтер фон Хагендин ФРГдагы штаб-квартирасынын жетекчилиги менен байланышып, өлгөндөн кийин заманбап Кунсткамерага өз денесин калтыргысы келсе, билдирүү жөнөтүшөт. Элдин буга көз карашы ар кыл: бири илимге пайда келтиргиси келсе, экинчиси түбөлүк тирүү бойдон калууну каалайт, дагы биринин өлгөндөн кийин койгонго каражаты жок, башкасы өлгөндөн кийин кремациялангысы келбейт же курттарга жем болууну каалабайт ж.б. Ал эми донорлор канча жашта экендигине карабайт, оорусу барбы, буту-колу кесилгенби айырмасы жок экен. Айткандай, пластикалык консервациянын түптөөчүсү герр Хаген жана анын жубайы да өлгөндөн кийин табигый скульптураларга айланууну каалашат.
 
Подробности
Категория: Аналитика
Просмотров: 3577

Бишкек, “Саясат.kg”. Лейлек районунун Андарак айылында 2011-жылдын 29-октябрында орун алган окуянын чоо-жайын өкмөттүк, парламенттик комиссиялар иликтеп, адатынча, “анчалык деле кооптоно тургудай абал жок”,- дегени менен, эл ичиндеги көз караш башка. Андарактыктар бул кагылышуунун кайра кайталанышынан чочулагансып турушканы эч кимге жашыруун эмес. Ошондуктан, өкмөттүн ортодо пайда болгон тирешүү отун өчүрүү жаатында так аракети керек болуп турат. Себеби, жаздын келиши менен суу, жайыт талаш маселеси кайра күн тартибине коюлат. Ансыз деле ызырынып турган калкты андайда эч ким токтото албай калат. Демек, суу, жайыт маселесин бийлик тез арада жөнгө салышы абзел.

 
Андарактагы окуя эмнеден башталганын негизги каармандардын оозунан уксак.
   
Нурмухамед Ташбеков, Манас атындагы орто мектебинин 10-классынын окуучусу:
 
- 29-декабрь күнү Андарак айылындагы тажик улутундагылардын сүрөтканасына сүрөт чыгарууга барганбыз. Биздин дагы үч досубуз ошол жактагы дүкөнгө барган. Алар бизди көрүп, токтоп туруубузду суранган. Ошол учурда бир машинада өтүп бараткан тажик туугандар «Силер не  керсейип басасыңар?» - деп сөз баштады. Биз да унчукпай койбостон «Биз өзүбүз билебиз, кантип бассак, силерден сурабайбыз» дедик. «Силердин тилиңер чыгып калганбы?» - деп, ортого алып токмоктой баштады. Алар 20дан көп болчу, биз 6 бала элек. Тепкилеп, таштар менен ургулап, эки тараптуу болуп кетти. Менин башыма таш тийген соң эсимди жоготуп койдум. Оозу-мурдуман кан токтобогондуктан ооруканага келип жаттым.  Азыр жакшымын, негизгиси эки элдин тынчтыгын, ынтымактуулугун тилейм!
   
Матияс Асан уулу, Манас атындагы орто мектебинин 10-классынын окуучусу:
 
- Мен да Нурмухамеддин жанында болчумун. Ошол күнү сүрөтканага барганбыз. Алар тараптан ур-токмок, сокку болгондуктан, биз жараат алып  ооруканада  дарыланып чыктык. Келишпестик биринчи алардан келип чыкканына мен күбөмүн.  Эми азыр жарашып, жакшы мамиледебиз деп ойлойм.
    
Баймурат Бекмуратов, Искра айылынын тургуну:
 
- Мындай тирешүүлөр социалдык маселелердин тең чечилбегендигинен чыгып жатат. Андарак айылында 2 стандарттуу тажик улутундагы  мектеп бар.  Бизде бүтпөгөн Манас атындагы мектеби бар.  Экинчиден идеологиянын начардыгы себепкер, Кыргызстандын мыйзамы Андаракта иштебейт. Ага жер жетишсиздиги кошумча.  Азыркы күндө абал стабилдешип калды. ЖК депутаттары, КР өкмөтү түзүп жөнөткөн комиссиянын төрагасы Алик Мамыркулов баш болгон мүчөлөрү тажик туугандар тарапка «Силер жабыр тартканыңарды өндүрүп беребиз» деп бир тараптуу сүйлөшкөн. Бул жагдай элдин кыжырдануусун жараткан. Булардын арасынан Баткен облустук ички иштер башкармалыгынын начальниги, полковник Раззаков эки тарапка тең бирдей ынтымактуулук, биримдүүлүк багытында түшүндүрүү иштерин жүргүзүп, жаңжалды баскан. Ыраазычылык билдирем.
      
9-январда Лейлек райондук кеңешинин кезексиз сессиясында болуп өткөн окуяга саясий, административдик баа берүү жөнүндө маселе каралды.  Анда 2011-жылдын 29-декабрында Андарак айылында жаштар арасында болуп өткөн окуя улуттар аралык коопсуздукка коркунуч келтирүүчү өз ара келишпестик, бири-бирин басмырлоо, атайын белгилүү экстремисттик топтордун уюштуруусу болгон эмес экендиги белгиленди. Жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдары, райондук ички иштер бөлүмү жаштар арасындагы башаламандыкка жол бергендиги, аймактык идеологиялык иштерди начар жүргүзгөндүгү үчүн саясий жоопкерчилик тарта тургандыгы белгиленип, тиешелүүлүгүнө жараша административдик кечиктирилгис чара көрүү жагы акимдин милдетин аткаруучу Н.Сайдуллаевге тапшырылды.
 
Лейлек районунун Сумбула айыл округунда статистикалык маалыматка таянсак, учурда 13932  киши жашайт. Алардын ичинен 6500 тажик, 2230 кыргыз улутундагылар Андарак айылынын тургундары. Илгертен бир жерде, бир сууну ичип, кудалашып, кыз берип, келин алып ынтымакта, биримдикте жашап келишкен.  Сумбула айыл округунун айрым тургундары бул окуяга байланыштырып, өкмөт башчыны иштен четтетүү, аны сессияга, андан координациялык кеңешмеге салгандыгы туура эмес экендигин айтып, негизгиси башка күнөөлүүлөрдү таап, жоопкерчиликке тартууну суранышууда. 
 
    
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
Подробности
Категория: Аналитика
Просмотров: 7185

 
 
 
Бишкек, “Саясат.kg”. Атамбаевдин президенттикти шайлоодо ыплас технологияларды колдонуу жолу менен багындырганы баарына белгилүү. Тарых тастыктагандай, адилетсиздикти башкы планга коюп, бийликти багындырган жетекчилердин Кыргызстандагы жашоосу көпкө деле созулбайт. 
 
 
 

Подробности
Категория: Аналитика
Просмотров: 2656

Өткөн жумада башкаруучу коалицияны куроо, өкмөт башчылык менен спикерлик кызматтар үчүн жумшак рейтинг өткөрүү менен алпурушкан Жогорку Кеңештин (ЖК) депутаттары, бул жумада спикерди шайлоо, өкмөттүн программасын, структурасын, курамын, өкмөт башчысынын өзүн бекитүү менен алек. КСДП фракциясынын депутаты Д.Ниязалиеванын сунушу менен кечээ спикерди шайлашып, мына бүгүн өкмөт маселесин чечкени жатышат. “Спикерлик менен өкмөт башчыны эки бөлүп, ар башка күндө кароодо “бир балээ бар”, КСДПчы Асылбек Жээнбековду шайлап алышкандан кийин, канагаттанган социал-демократтардын башка маселелерге келгенде кол-жолу байлоодон бош болот, өкмөт маселеси боюнча пикирлер кескин өзгөрүшү мүмкүн, азыр, тек гана маселебиз чечилгенче “республикачыларды” үркүтүп албайлы”, деген ойлор үстөмдүк кылып бараткандай. Мындай пикир асмандан түшкөн жок. Бул курулай сөз эмес экендиги жумшак рейтинг өткөрүү маалында ачык байкалып, “өкмөт башчы болом” деп турган Өмүрбек Бабановдун муундары бир топ дирилдегени байкалды.


Ошентип, Чыныбай Турсунбеков жаңы шайланган президент Алмазбек Атамбаевдин тапшырмасын ийгиликтүү аткарганга жетишип, КСДП, “Ар-намыс”, “Ата Мекен”, “Республика” фракцияларынан башкаруучу коалиция түзүлүп, өкмөт башчылыкка Өмүрбек Бабановдун, спикерликке Асылбек Жээнбековдун талапкерлиги сунушталды. Курама ичинде, спикер боюнча талаш жок болгон менен өкмөт башчылык тууралуу ар кандай кептер чыгып, туруктуу позиция жок экени ачык байкалууда. Ал абал, жумшак рейтинг өткөрүү кезинде ачыкка чыгып, курамага кошулган фракциялардын абийирин да төгүп кеткенсиди.

Ө.Бабанов боюнча маселеде “Ар-намыс” фракциясынын демарш жасаганына, анча деле маани бербей, “сойкуланып көнүп алган немелер да, бирдемке үмүт кылып, талапкерди “раскощеливать” эттириш үчүн оюн салышты” дешип, андан көрө, берки “атамекенчилердин” жоругун тамшанып, талкууга алышууда.
Төбөлсүздүк менен бирге жаралып, жалпы журтка адилеттүүлүк үчүн талбас күрөшүүчү катары таанылган “Ата Мекен” партиясын дагы саясый сойкулуктун эпидемиясы каптаганын, алгачкылардан болуп Өмүрбек Абдырахманов жар салды. “Ак карга” аталган апенди чалыш “атамекенчи” депутат, бас-канга жараша ажыдаардын куйругун басайын дегенби (?), айтор, тикелей эле лидерине кол салып, “Өмүрбек Текебаев Бабановго сатылды” деп балп эттирип, “атамекенчилер” эле эмес, бүткүл кыргыз журтчулугун ШОК кылды. Кызыгы, андан кийин болду. “Ак карга” каркылдап “текеге” жугундуну аябай куюп жатканда, өзүнүн көчүгү да “кызыл жаян” болгону тууралуу маалымат сайттарга таркатылып, “ак карганын” жаагы жап болуп, океандын ары жагына уча качты.
Адегенде, “республикачыларга”, анан Р.Жээнбеков чуу салгандан кийин, КСДПнын лидери Ч.Турсунбековго ишеним кат менен добушун өткөрүп (же сатыппы?) бергенин талдоого алган партиялаштары “ак карганы”: “сатылды, саясый сойкуларга кошулду” деп бир беткей эле баалашууда. Натыйжада, кимиси, Тулеевге, кимиси Бабановго сатылганын тактай алганга чамалары жетпеген “атамекенчилер” чак-челекей түшүп, саясый сойкулукка кабылгандарын кантип танаарын билбей дендароо абалда.

Ошентип, “парламенттик системага өтүп, ачык айкындуулукту, саясый атаандаштыкты камсыздадык, оңолоор жагына түштүк” деген кыкеңдер, ойго кирбеген балээгэ, саясый сойкулуктун эпидемиясына кабылып, четинен көрүнө да, көмүскө да сатылып, моралдык-нравалык нормалар тепсендиде калууда.

Адеп-ахлак көзгө илинбей калгандан эмне деген империялар кыйраганын эске салган коомдогу аттуу баштуулар, “балык башынан сасыйт” дегендей, коомдун ичтен ирүүсү бийлик башынан ЖКдан башталганын өтө иренжүү менен кабыл алып, “бул дарттын эпидемиясы чукул арада, министрликтерден, регионалдык башкаруу органдарынан, ылдыйкы деңгээлге чейин тарап, мамлекеттин кыйрашына алып келет” деп кабатырлана баштады.

А кеп чынында, буга ким күнөөлүү? Серепчилер бир ооздон: “адеп, “Ар-намыс” фракциясындагы он депутаттан турган өзгөчө топ Атамбаевге керек болгондон улам түзүлгөн. Үч буттуу “табуреткада” отуруу өтө опурталдуу болгондуктан, бийликтен ыргып кетпөө амалын кылып, Рим цивилизациясы жараткан, “разделяй и властвуй” деген принцип менен оппозицияны бөлүп-жарып, саясый сойкуларды жандандырган, ошо кездеги премьер-министр, азыркы президент күнөөлүү” дешүүдө.

Азыр болсо, сойкулардын болушу маселе чечкеңге өтө ыңгайлуу экенин бийлик башындагылардын баары эле сезип жактырышып жаткандай. Чын да. Акчаң болсо “илибою” жатып берип жатса жаманбы? Мына, “Ө.Бабанов да, ошолорго ишеним артып, калтасын ачты” деген кеп тароодо. Эми, бүгүн өкмөт башчылыкты Ө.Бабановго сатышса, эртең дагы башка кызматтарды сата башташса, акыры барып, кен-байлыктарды, жер сууну, акырында мамлекетибизди түп орду менен сатып жиберсе кантебиз? Же эмне, акчага абийирин сатуу көнүмүшкө айланган жагдайда, “андай болбойт” дегенге кепилдик барбы? Анан ошол мамлекеттүүлүгүбүзгө олуттуу коркунуч туудура турган кесел, “эл багат” деп “ишенген кожобуз” тарабынан болуп жатса, өмүр бою “Бабанов коррупционер” деп айгай салып келген “атамекенчилерибиз” бор сугунуп алганы аз келгенсип, сойкуларга кошулуп кетип жатканы кандай ыя? Эмне кылышыбыз керек эми?

Бийлик башындагылар болсо табына келип, күндөн-күнгө алган багыты боюнча арымын артырууда. Ушу тапта, саясый сойкулардын эмгеги бааланып, бийликке (башкаруучу коалицияга) тартылууда. Ал үчүн мыйзамга туураламыш болуп, Феликс Кулов менен элдештирип, “ЖКдагы моссовет атыккан” “арнамысчылардын” сойкуканасын жаап (себеби, коалицияга группа боюнча кабыл алууга мыйзам жол бербейт эмеспи), бирок сойкуканасыз “иш чатак” экенин сезип калган сутенорлор саясый сойкулуктун вирусун “Ата Журт” фракциясына көчүрүп тынышты. Ал жакта да өтө ыңтайлуу кыртыш бар бейм, Коркмазов баштаган сегиз-тогузу тизиле калышты, “коалицияга киребиз” дешип. Саясый сойкулардын зарылчылыгын ушундан билиңиз, мыйзамга каршы келерине карабай, үч күн, үч түн Ө.Текебаевдин колун бурап, акыры тажашканда, атайын келишим дегенди ойлоп табышып, ошого кол койдуруп тынышты окшойт.

Жаңы коалициянын түзүлгөнүнө байланыштуу фракция лидерлеринин кол коюу аземинде саясый сойкулардын (төрт эркек, бир ургаачысы, башкалары уялганбы?) “Биримдик” башкаруучу коалициясынын лидерлер менен бирге сахнага чыгарылып, алар менен тең-ата болуп, бир катарга тизилип турушу, “жаңы коалиция – Кыргызстандын жаңы бийлиги, саясый сойкулукту колдойт” дегендей эле элес калтырды. Б.а. жаңы бийлик сойкулукту мыйзамдаштыруу процессин баштады десек деле болчудай.

Эки ортодо, Камчыбек Ташиев “Ата Журт” фракциясынын оппозициялык аракеттерин баштагандыгын расмий жарыялады. “Атажуртчулар” башкаруучу коалициянын алгачкы кадамдарын кескин сынга алып, алардын коалициялык келишиминин алты беренеси Конституцияга, мыйзамдарга каршы келерин кан какшоодо. Беркилер болсо моюн толгоп, өз билгендерин улантышууда.

Оппозициялык маанайдагы ЖМКлар көнүмүш оппозиция бийликтин короосуна көчүп кетип, ордуна “атажуртчулардын” көчүп келип жатышын кандай кабылдаарын биле албагандай болуп (азырынча кеңири талкууга ала элегинен улам болсо керек), жаңы оппозиция тууралуу тигиндей-мындай деген кепти баштай элек. Айрымдар гана, “көрө жатарбыз, жасаган иштерине карата мамиле кылабыз, татыктуу кадамдарга бара алышса колдойбуз” деген сөздөрдү айтышууда.

Регионалдык платформага таянуу менен бийлик сересине көтөрүлгөн “Ата Журт” фракциясынын жалпы улуттук деңгээлдеги оппозицияга айланып, түштүк эле эмес, түндүктүктөрдүн да колдоосуна ээ болуу шансы жок эмес. Бакиевдердин кланына текөөр көрсөтүп, министрлик кызматты өткөрүп берип, акыркы президенттик шайлоодо карапайым калктын колдоосун (негизинен түштүктөн) таба алган Камчы мырза, “атажуртчулардын” катарындагы, алты айда бир сүйлөсө да саз сүйлөп, принципиалдуулугунан кайтпаган Мыктыбек Абдылдаев, Садыр Жапаровдор менен бирге, эл талабын ылгай билип, саясат жүргүзүп, бийликтин кетирген каталыктарын талдап, сынга алып, туруктуу саясат жүргүзүп, парламенттен сырткаркы оппозиция менен бириге алса, жалпы элдик колдоого ээ болору ажеп эмес.

Анүстүнө, бийлик да эмитен эле минтип моралдык-нравалык жактан аксап жатканда, ал колдон келчү эле иш. Тек гана талбай аракеттенүү керек. Ал үчүн толук шарттар бар. Баягыдай ач-жылаңач көчөдө жүрүү кажет эмес, жетинчи кабатта кабинетиң, маянаң, унааң бар. Мындай жагдайда эл таламын талаша албай, жалпы элдик оппозицияга айлана албай калуунун өзү уят иш.

Эгер “мындай иш колдон келбейт” дешсе, азыртадан эле моюнга алып, башкаруучу коалициянын талапкери Ө.Бабановдун колтугуна кеткен оң эмеспи? Жок дегенде, элибиз да эртерээк эсине келип, парламенттик оппозицияга ишенип отурганча, көнгөн адатынча көчө оппозициясын курап алсын да…
 
Сабыр МУКАНБЕТОВ,
"Учур" гезити
Подробности
Категория: Аналитика
Просмотров: 2831

Кошуна Тажикстандын жарандарына мыйзамсыз сатылып кеткен үйлөрдү кайра сатып алууга мамлекет каражат бөлүп, иш башталды.

 
Мындай иштер алгач кошуна өлкө жарандарына үй жай көп сатылып жаткан Баткендин чек арадагы Таш-Тумшук айылында башталып, беш үй мамлекет эсебине кайтарылды. Бул үйлөр эми социалдык мекемелерге айландырылууда.

Жылжыган жылма миграция

Баткендин кыргыз-тажик чек арасында жайгашкан айылдарында үйлөр кошуна өлкө жарандарына тынымсыз сатылып келгени көптөн бери эле айтылып келет. Мындай жараян айрыкча 2000-жылдары күч алып, азыр деле токтой элек.

Алсак Лейлек районунун Жаңы-Жер айыл өкмөтүндө мурда 60 үй сатылган болсо, 2007-жылы 7, 2008-жылы 8 үй тажикстандыктарга соодаланып кеткен.

Баткен районундагы чар тарабы тажик конуштары менен курчалган Таш-Тумшук айылында турмуш тиричилик кыйынчылыктан, анан да кошуна өлкө тургундарынын кысымчылыгынан үй-жайлар чет өлкө жарандарына көп сатылган . “Чек аралаш айылдарда кошуналардын кысымчылыктары күчөп, үй-жайыбызды сатууга мажбур болуудабыз, эгер мамлекет алчу болсо сатып алсын”, - деп аталган  айылдын 7 тургуну бийликке кайрылып келген. 

Өткөн жылы облустук акимчиликтин демилгеси менен чек ара маселеси оор, жашоочулардын абалы кыйын бул айылды өнүктүрүүнүн стратегиялык планы иштелип, ага ылайык мамлекет тарабынан кошуналарга сатылып кеткен үйлөрдү кайтаруу үчүн 10 млн. сом каражат бөлүнүп, башталгыч мектеп ашар ыкмасы менен курулган. Тажикстан атуулуна сатылып кеткен үйлөрдүн бири кыргыз өкмөтүнүн эсебине кайрылып, милиция бөлүмчөсү ачылган. Бүгүнкү күндө ошол бөлүнгөн каражатка 5 кишинин сатылып кетээр алдында турган үй-жайлары кайтарылып, акчасы төлөндү.

Бул маселе боюнча түзүлгөн комиссиянын төрагасы Салижан Хамрабаев Кыргызстанда буга чейин мындай тажрыйба болбогондуктан кантип кайтаруу маселеси кыйла убакытты алганын айтат:

- Он жылдан бери ушул аймактагы жергиликтүү калк шартыбыз оор деп райондук, облустук бийликке жана өкмөткө кайрылып келишет. Ушул маселени чечүү үчүн өкмөт чараларды көрүп, 10 млн. сом акча бөлдү. Акчасы мурдараак эле чечилген. Бирок ушу тапта берилди. Анткени буга чейин практикада мындай иш чара жүргөн эмес экен. Кантип мыйзамдуу жолдо муну ишке ашыруу деген маселеде бир аз кармалып калды да.

Азга көнбөй, көпкө көнүп...

Чек аралаш айылдагы сатылып алынган үй-жайлар эми социалдык мекемелерге айланат. Балдар бакчасы, спорттук мекеме, милицянын кызматтык үйү болот. Бирок буга чейин сатылып кеткен үй-жайларды кайтарып алуу маселеси оор бойдон калууда. Анткени Тажик атуулдарына сатылган тамаркалар эч жерден каттоодон өтүп, кагаз иштери жүргүзүлбөгөн. Кыргызстандын эсебинде турганы менен ээси Тажикстандын атуулдары.

Жергиликтүү тургундардын пикиринде, эгер мамлекет учурунда ушундай чара көрсө азыркыдай көпкө түшмөк эмес. Эми ал сатылган үйлөрдү кайра алуу да бир топ кыйын.

Азыр кошуна тараптан чек арадагы кыргыз үйлөрүнө талап күч болгондуктан анын баасы да кыйла жогорулап кеткен. Маселен, эч кандай шарты жок делген ушул Таш-Тумшук айылында бир үйдүн баасы орто эсеп менен бир миллион сомдон (25 миң доллардын тегегерегинде) жогору экен. А ошол эле учурда облус борбору - Баткен шаарындагы сатыкка коюлган үйдүн орто баасы андан эки эседей төмөн, 500 миң сомдун атарабында. Чек арадагы тургундар тажик кошунасына кымбат баага үйүн сатып жиберип, өзү облус борборуна, же башка жакка баса беришине ушул акча маселеси да себеп болууда.

Канткен менен бири үйүн сатып, бир алып жаткан эки өлкө жарандарынын ортосунда эч кандай юридикалык документ түзүлбөйт, ага мыйзам да жол бербейт. Андыктан үй кыргыз жаранынын атында эле кала берип, анда жашап жаткан тажик жарандары кокус бийлик тараптан текшерүүлөр болуп калса "ижарада турабыз" деп коюшат экен.

Облустук бийликтин өкүлү Салижан Хамрабаев эмки маселе ошол үйлөрдү кайтаруу үчүн өкмөттүк деңгээлде, мыйзам чегинде сүйлөшүүлөрдүн жыйынтыгында гана ишке ашчудай деп белгилейт:

- Мурда Тажикстан жарандарына сатылып калган үйлөрдү сатып алуу маселесинде оор маселеге туш келдик. Анткени, алар каттоого алынбаган жана Кыргыз Респубикасынын жарандарынын атында эле турат. Бирок кошуналар жашап жатканын көрдүк. Бүгүн облус жетекчилигинин демилгеси менен кошуна мамлекеттин тийиштүү министрликтерине кат жөнөттүк. Бул маселе боюнча эки өлкөнүн тийиштүү кызматтары бир пикирге келгенден кийин чогуу маселе чечишибиш керек. Мыйзам чегинде иш жүргүзүшүбүз керек.

Айылдагы абалдын оордугунан ушинтип үй-жайын тажик атуулуна сатып жиберген тургундардын бири - Самидин Каримовдун үйүн 1 млн. 350 миң сомго мамлекет кайра сатып алып, милиция бөлүмчөсүнө берген. Ал көнгөн турагын сатпай коюуга айла калбаганын айтат:

- Канча арызданып бийликке кайрылганбыз. Маселе чечилбегенден кийин анан айла жок биз да үйдү Тажикстан атуулуна сатканбыз. Эми мына, өкмөт аракети башталды. Ушундай кылса Таш-Тумшукту сактап калып, элге да дем болот. Калгандар да эми сатпайт ушундай кылса. Мурда эле ушинтиш керек болчу.

Баткен облусунда жалпысынан 150дөй там Тажикстан атуулдарына соодаланып кеткен. Азыркыдай аракеттен улам аймак тургундары эми мурдакы сатылган тамдардын да кайра кайтарылышынан үмүттөнүп турушат.

Мындай көйгөй Баткендин чек арадагы бир топ айылдарында бар. Айрым байкоочулар Кыргызстан бул маселеге эчак эле чекит койсо болмоктугун, эми да эртелеп чечпесе кийин чоң проблемага айланаарын айтууда. Алардын пикиринде, азыр бул үйлөр Кыргызстандын эсебинде болгону менен ушинтип отурса кийинчерээк  бул жерлер да талаштуу деген аймактардын катарын толукташы мүмкүн.

Кыргызстан менен Тажикстандын чек арасын тактоо иштери болсо созулгандан созулууда. Маселе талаштуу делген жерлерге келгени такалып, ордунан жылбай турат.
 
«Азаттык»
Подробности
Категория: Аналитика
Просмотров: 2779

Чыгыштын ойчулдардын биринен “жер бетиндеги жашообуз качан оңолот”,- деп сурап калышса, ал эч бир кебелбестен, “жердеги акыркы саясатчы өлгөндө турмушубуз өйдөлөйт” таризинде жообун берген экен. Ошол сыңары, Кыргызстандагы да адам өмүрлөрүн алган тополоңдордун айынан ташбака минген боюнча 20 жылдан бери келатабыз. Буга албетте, ойчул айткандай, мупрдунун учунан алысты көрө билбеген кыргыздын саясатчы сөрөйлөрү күнөөлүү. Маселен, былтыртан бери эки шайлоо өткөздүк, анын ортосунда парламентте не деген гана талаш-тартыштар болду. Буга референдумда элди мажбурлап жатып кабыл алдырышкан баш мыйзамдын төп келишпестиктери себепкер. А анын автору – Текебаев Өмүрбек Чиркешович. Негизи, ар бир сөзгө басым жасап, тандап, тактап сүйлөп, ар баскан кадамынан жаза кетирбей жүргөнгө канча кылдат аракет кылганы менен «Конституциянын атасы» сактыгынан эмес, суктугунан, ары айлана-тегерегиндеги адамдардын айынан ар балээге кабылып жүргөнү байкалат. Бул сыяктуу бир катар жагдайлар Текебаевтин саясаттагы рейтингин ошого жараша улам төмөндөтүп, адамдык сапаттарын да даана ашкерелебей койбойт. Өмүрбек Чиркешовичтин бет кабын сыйрып, анын саясаттагы чыныгы жүзүн көрүү үчүн ишмердүүлүгүндөгү анын ары жеке инсандыгына, ары партиясына кымындай да кадыр-барк алып келбеген фактыларды келтирүү эле жетиштүү.

 
Кызматтык машина үчүн жарым миллион сом
 
KG сериясындагы мамлекеттик номурларды берүү жөнүндөгү чуудан улам анын демилгечиси Текебаевке байланышкан жагымсыз окуянын жиги чыкты. Арийне, парламентарийлер көтөрүп чыккан KG сериясындагы мамномурларды жүйөсүз берүүгө байланыштуу маселе кеңири иликтеп-жиликтөөнү талап кылбай койгон жок. Номурларды жана парламенттин автопаркына мамлекеттик чыгымдарды обу жок таратууга баарысынан көбүрөөк күйгөндүгүн көрсөтүп, нааразылыгын билдирген Өмүрбек Текебаевке да тийиштүү бир катар жагдайлардын бети ачылды. Айткандай, адалсынган молдонун үйүнөн алты камандын башы чыгыптыр дегендей эле кеп.  
 
Биздин колубузга алчы-таасын жеп, мыйзамдын атасын окуткан саясатчынын жана анын кызматкеринин мыйзам алдында жоопкерсиздигин күбөлөгөн документтер тийди.
 
2006-жылы Бишкек шаардык ички иштер башкармалыгы Тергөө башкармалыгы тарабынан ЖКнын депутаты Өмүрбек Текебаевтин коомдук жардамчысы - KG 0030 мамлекеттик номурлуу «Мерседес-Бенс S-500» үлгүсүндөгү автоунаада баратып жол кырсыгына кабылган Ядигоржан Абдрамановго карата кылмыш иши козголгон. Айтмакчы, автоунаа кырсык катталган он үч күн мурун эле 637 926 сомго сатылып алынган. Бишкектеги Свердлов райондук соту КРнын Жогорку Кеңешинин Иш башкармалыгынын Автотранспорт ишканасынын арызы менен иликтөө иштеринин жүрүшүндө Ядигоржан Абдырамановдон 455 524 сом өлчөмүндө келтирилген зыяндын ордун толуктоо чечими кабыл алынган.  
 
Аталган ишкананын директору А.Камбаров «Ата-Мекен» партиясынын лидери Өмүрбек Текебаевге кат жүзүндө да кайрылып, анын жардамчысы тарабынан келтирилген зыяндын ордун толуктоо үчүн мыйзамдын алкагында бул маселени чечүүнү өтүнгөн. Бирок, Текебаевтен эч кандай жооп болгон эмес.
 
Андан ары Г.Саргалдакова төрагалык кылган соттун чечиминде, Бишкек шаардык ИИБнын тергөө башкармалыгынын тергөөчүсүнүн токтому менен Абдрамановго карата козголгон кылмыш иши токтотулган. Буга анын иши азыркы тапта коомго коркунуч жаратпагандыгын жана ал адам коомго коркунуч келтирбей тургандыгын себеп кылышкан. Ошентсе да, сот доогердин – КРнын Жогорку Кеңешинин иш башкармалыгынын автотранспорт ишканасына жогоруда аталган сумманы жана ошондой эле 45 552 сом өлчөмүндө мамлекеттик пошлинаны мамлекеттин пайдасына төлөөнү чегерген. Мындан тышкары, 2009-жылы ЖКнын төрагасынын орун басары А.Турсунбаев зыяндын ордун толуктоо жөнүндө комиссия түзүү тууралуу буйрук чыгарган. Ошону менен бирге кырсыктын күнөөкөрү болгон адамдын өз колу менен аталган иш башкармалыктын наамына дээрлик жарым миллион сомду кайтаруу жөнүндө милдеттенме жазылган.
 
Ал аралыкта 2007-жылы Өмүрбек Чиркешович ошол кездеги ЖК төрагасына автотранспорт бөлүп берүүнү, 2006-жылы автокырсыктан натыйжасында автоунаасыз калып, жөө жүргөнгө аргасыз болгондугун айтып, жазуу жүзүндө кайрылат. Бир нече айдан кийин Текебаев кат жүзүндө шаардын райондук сотуна кайрылып, анын жардамчысы Ядигоржан Абдрамановго карата соттук отурумду кийинки айга жылдырууну суранат. Себеби, Абдраманов депутаттын коопсуздук кызматынын кызматкери болгондуктан аны кызматтык иш сапарында коштоп жүрүшү керек имиш.
 
Белгилеп кете турган жагдай, азыркы тапта Өмүрбек Текебаев анын өтүнүчү менен бөлүнүп берилген KG мамлекеттик номурлуу автоунааны пайдаланат, бирок, анын мурдагы жардамчысы келтирген материалдык чыгым али күнчө толуктала элек.
 
«Ата-Мекендин» үгүт иштери «Манас» аэропортунун эсебинен каржыланганбы?
 
2010-жылдын апрелинен кийинки мамлекеттик башкаруу системасында кандай окуялар болгондугун карап көрөлү. Эки партиянын лидерлеринин - Текебаев менен Бабанов кармашы мамлекеттик мүлктү бөлүштүрүүдөн улам келип чыккан. Текебаевтин вице-премьер министрге катаал чабуулу эл аралык «Манас» аэропортунун башкармалыгынын төрагалыгынын кызматынан «Ата-Мекендин» өз «кишиси» - Абдрахманов Болот Борисовичти (ал «Ата-Мекендин» экинчи лидери Эркин Алымбековдун жээни) алып ыргыткандан кийин башталды.
 
Муну демейдеги саясий күрөшкө же башка нерсеге байланыштырууга болбойт эле. Көрсө, «Ата-Мекен» партиясы өз «кишисинин» кызматтан кетиши менен президенттик шайлоого үгүт иштери үчүн каржы каражаттарынан кол жууган экен. 2010-жылдагы «Ата-Мекендин» шайлоо компаниясына «Манас» эл аралык аэропортунун башкармалыгынын төрагасы Болот Абдырахманов 3.500.000 АКШ долларын бергендигин азыркы күнгө чейин айрым билермендар сөз кылып журүшөт. “Ата-­Мекен” мындай майлуу-сүттүү жерден айрылгандан кийин, өзүнүн шайлоо компаниясын каржылай албайт эле да, Текебаевдин президент болуу кыялын ишке ашыра алмак эмес.
 
Абдрахманов Болот Борисовичтин «Манас» аэропортундагы ишмердүүлүгүн иликтөөдө кийинкидей жагдайлар ачылган.
 
Биринчиден, Болот Абдрахманов «Манас» аэропортуна таандык 5 гектар аянтты бетон түйүнүнүн курулушуна (кубаттуулугу транзиттик жүк ташуулар борбору үчүн учуп-конууларга мүмкүндүк берген бетон өндүрүштүк ишканасы) бөлүп берүү үчүн келишим түзгөн. Мамлекеттик ишкана үчүн бул эч кандай пайда алып келүүчү курулуш эмес экендиги айкын эле. Бирок, ошол эле учурда Эл аралык «Манас» аэропорту мамлекеттик ишканасынын жеке бетон түйүнү бар болчу. Мамлекет үчүн пайда көздөө аракети болбогондугуна Борис Абдрахмановтун ишкана куруу үчүн чет өлкөлүк жаранга ижарага берип, Абдрахманов өзү жетектеген мамлекеттик ишкананын буйрутмаларын алып, атаандашууга түрткөндүгү айныксыз күбө. Бул маселени чечүү үчүн Абдрахманов 500 000 доллар өлчөмүндө сый пул алган имиш. Мындай имиштер тегин жерден айтылбайт, анткен менен, колунан кармап албагандан кийин так даана айтуу кыйын.
 
Экинчиден, Транзиттик жүк ташуулар борборунун самолетторун Текебаевтин адамдары тейлешкендиги билинген. Буга 2 компания тартылган: «Handling.kg» жана «HS&BA» ЖЧКлары Транзиттик жүк ташуулар борборуна хендлингдик (авиасуддарды борттук тейлөө) кызмат көрсөткөн. Калган компаниялар четтетилип, натыйжада бул фирмалар монополдошкон тейлөө укугунан колдонушкан. Бир америкалык борту тейлөөнүн баасы бир айга 10 миң АКШ долларын түзөт. Аталган эки компаниянын тең иш жүзүндөгү кожоюну «Манас» эл аралык аэропортунун башкармалыгынын экс-төрагасы Абдрахманов Борис Иванович жана «Манас» ЖАКнын директорлор кеңешинин мүчөсү Грязнов Геннадий Владимирович. Киреше теңме-тең бөлүнүп алынган. Абдрахманов иштеп аткан учурда Жүк ташуучу транзиттик борборду тейлөө боюнча иштин наркы 1,5 миллион долларга бааланган.
 
Үчүнчүдөн, жүктөрдү таңуу кызматы. Эл аралык рейстин учуу залында жүк таңуу кылуучулардын жеке командасы түзүлүп, алар аэропорттун залынан атайын аянтты ижарага алып турушкан, алар Абдрахмановдун сол чөнтөгүнө ай сайын 30 миң доллар өлчөмүндө сый пул берип турушкандыгы имиш болуп айтылууда. Ошондой эле Абдрахманов жетектеген аэропорттун бул секторунан айына 550 доллар жеке капчыгына киреше түшүп турган.
 
Төртүнчүдөн, эл аралык «Манас» аэропортунун Оштогу филиалынын директорлугуна 2010-жылдын апрелиндеги окуялардан кийин Өмүрбек Текебаевтин карачечекей жээни – Каратаев Сулайман Садыкович келген. Ал дагы өз кезегинде мамлекеттик ишкананын менчигиндеги жерди ижарага берип, жеке кызыкчылыгын көздөгөн бир катар алдамчылык иштерин жүргүзгөндүгү айтылууда. Мунун негизинде «Манас» аэропорту өз кардарларын жоготкондугу аныкталган.
 
Бешинчиден, «Ата-Мекен» кызматка алып келген дагы бир адам Ысык-Көлгө эс алуу жолдомолорун өз кишилерине суткасына 70 сомдон саткандыгы айтылууда. «Манас» эл аралык аэропоротунун алдындагы«Асыл-Таш» пансионаты Ысык-Көл облусунун Бостери айылында жайгашкан. Алдын ала жең ичинен сүйлөшүүлөрдүн негизинде 2010-жылдын 15-июлунда пансионаттагы жайлар жеке адамга ижарага бир суткага 70 сомдон берилген. Рыноктук басы суткасына миң сом экендигин эске салсак, мамлекетке 3 700 000 сом өлчөмүндө зыян келтирилген.
Алтынчыдан, Кыргы
зстан эч качан Евробиримдиктин кара тизмесинен чыкпайт. Жогоруда ысымы аталган Борис Абдрахманов «Манас» аэроптортунун башкармалыгынын төрагасы кызматын ээлеп турганда «Транс Аэро» техникалык компаниясы менен жең ичинен сүйлөшүүлөргө барган. «Транс Аэронун» иш жүзүндөгү кожоюну – «Манас» аэропортунун директорлор кеңешинин мүчөсү Грязнов Г.Н. ага таандык ИЛ-18 самолетун эксплуатациядан чыккандыгы боюнча чечим чыгарган. Анткени менен бул самолетко ЕХ-18005 деген жараксызга чыгарылган идентификациялык номур тагылып, натыйжада, бүгүнкү күндө Түндүк Африкага Кыргызстанга таандык идентификациялык номур менен эки самолет каттап жүрөт. Грязновдун мыйзамсыз аракетинен улам Кыргызстан Евросоюздун кара тизмесине киргизилген.
 
Айтылып бүтпөгөн «Кыргызнефтегаз» чатагы
 
Асылбек Текебаевтин июнь окуяларынын башкы күнөкөрү Кадыржан Батыров менен байланышы бар экендиги тууралуу массалык маалымат каражаттарынын бири калбай басып чыкты. Ал агездеги Жалал-Абад облусунун губернатору Бектур Асанов менен биргеликте Сузак районундагы Бакиведердин үйүн өрттөөгө катышып, бирок, суудан кургак чыга келген. Ошондой эле түштүктөгү бир катар мамлекеттик ишканаларды өзүнүн «калкалоосуна» алган.
 
Бирок, оппозицияда жүргөн учурунда Өмүрбек Текебаев мурдагы президенттердин үй-бүлөлөрүн мамлекеттик башкарууга катышы бар экендигине айыптап чыккан эмес беле. Айрыкча, Акмат Бакиевти Жалал-Абад облусунун «көмүскө» кожоюну экендигин, анын майлуу-сүттүү бизнес орундарын «крышовать» эте тургандыгына күнөөлөгөн. Анткени менен, апрель окуяларынан кийин саясатчы мурдагы жетекчилердин жолуна түшүп, өз иниси Асылбек Текебаевти ооздуктай албай калды. Депутат И.Пирматов бир тууган Текебаевтер “Кыргызнефтегаз” ишканасынын ишмердүүлүгүнө кийлигишкендиги жөнүндө коркутуп-үркүтүүлөргө карабастан айтып чыккан. Анын айтымында, революционер аталган жетекчилердин кийлигишүүсү менен жетекчилик алмашылганда, жүздөгөн миллион сомдор кумга сиңген суудай изсиз жок болгон. Буга анын фактылары жетиштүү.
 
«Ата-Мекен» шайлоо алдындагы программасын «уурдап» алган
 
Эң кызыгы, «Ата-Мекен» шайлоо программасынын тезистерин украиналык социал-демократтардан уурдап алгандыгын социалдык түйүндөрдүн колдонуучулары айтып чыкты. Ал гана эмес партиянын тезистери сөзмө-сөз көчүрүлгөн. Виктор Медвечук жетектеген партия менен Текебаевтин партиясынын программасынын окшоштугу тууралуу «Украинская правда» жазып чыккан.
 
Ошондой эле, 2010-жылдагы парламенттик шайлоо өнөктүгүндө Ө.Текебаев башында турган «Ата-Мекен» партиясы карапайым калкка ооз толо убадаларды беришкен. Булардын ичинде экс-президентттер өлкөдөн чыгарып кеткен алтындарды кайтаруу убадасы да бар болчу. Бирок, ата-мекенчилер бир дагы убадасынын өтөсүнө чыккан жок. Бир гана жеке кызыкчылыктары, керт башынын мүдөөлөрү үчүн бийликке умтулгандыктарын далилдешти.
 
Соңку сөз ордуна
 
Биз бул жерде Текебаевдин кыргыз элине жасаган кыянатчылыгынын бир четин гана иликтедик. Мына ушундай адам учурда парламент спикерлигине жулунууда. Бийлик берсек, “ат көрбөгөн минип өлтүрөт” болбостугуна эч ким кепил боло албайт.
 
Булак: "Майдан.kg" гезит
 
Подробности
Категория: Аналитика
Просмотров: 6711

 

 

Сөөгү Ата-Бейитке коюлган ар бир азаматтын аты-жөнү, элестери кара мраморго түшүрүлгөн. Ал жерди көрүү үчүн баргандар алдыңкы катарда кара мраморго жазылган “Белгисиз жаран” деген жазууну окушат. Бул “Белгисиз жаран” ошол 7-апрель күнү каза болуп, ушул кезге чейин аты такталбай жаткан киши.

 
Ал алгач Максымбеков Маралбек Сатылганович деп эсептелинип келген. Маралбектин тирүү экенин, Россиянын Екатеринбург шаарында иштеп жүргөнүн “Азат.kg” гезитинин журналисттери тактабаганда, бүгүнкү күнгө чейин “Белгисиз жаран” Максымбеков Маралбек Сатылганович болуп кала бермек. Кара мраморго да Маралбектин ысмы жазылмак. Ак үйдүн алдындагы мемориалдык тактага жазылгандай болуп. Ал жазуу азыр да эч өзгөрбөстөн ошол бойдон турат.
 
Кандуу жол менен бийлик алмашуу болгон күнгө бир жылдан ашык убакыт өтсө да кимдер күнөөлүү экени тактала элек. Убактылуу бийликке келгендер “күнөөлүүлөр сөзсүз жазасын алышат” деп айтканы менен анысын иш жүзүндө көрсөтүшкөн жок. Болгону өз милдетин аткарган аскер кызматкерлерин сот жообуна тартуу менен алек. Акаев учурунда Аксыда 6 азамат окко учканда дагы ушундай көрүнүш болгон. Ал окуяга дагы деле чекит коюлбай, күнөөлүүлөр жазалана элек. 7-апрель окуясы дагы ошол эле жол менен баратат. Бакиев бийликке келгенде Убактылуу бийликтин мүчөсү болгон Азимбек Бекназаров Башкы прокурор болуп турганда Бакиевге Аксы окуясы боюнча сурак жүргүзүү керектигин айтып, ал тургай Бакиев алгач макул болгонун, кийин баш тартканын да билдирген. Туура Аксы окуясы болгон кезде Курманбек Бакиев Өкмөт башчысы болчу. 7-апрель дагы саясий окуя болуп жатат. Тактысын бошотууга даярданып жаткан президент, жаңыдан ишке киришүүгө шашып жаткан президент дагы өткөн жылдагы окуяга жооп бериши керек. Анткени, эл арасында ушулар уюштурган деген сөздөр азыркы күндө да айтылып жүрбөйбү. Жооп бериши керек дегеним буларды дагы суракка алуу зарыл. Болгондо дагы Эл аралык комиссия сурашы керек. Мүмкүн ошондо чечилбей жаткан түйүндүн бир учу чубалжып чыкмак. Мындай ойду кээ бирлер Бакиевди жактаган деп түшүнүшү ыктымал. Чындыгында андай эмес. Бакиевдин күнөөсү болсо алып келип сот жообуна тарта беришсин. Бирок, бийликти колдорунан чыгаргысы келбей жаткандар аны өлкөгө алып келүүдөн желмогуз көргөндөй эле коркушат. Анткени, өздөрүнүн да кыл жип менен бууп койгон (азырынча, учуру келгенде алар да өзүнөн-өзү чыгат) кылыктары ачыкка чыгып калбайбы деп коркушууда.
 
Сөздү көбөйтө бербестен “Белгисиз баатырга” келсек. Аты-жөнү дайынсыз болгон 50-55 жаштагы азият улутундагы адамдын денеси 7-апрель күнү кечинде саат 23:00 чамасында моргго келип түшөт. Бул тууралуу соттук-медициналык экспертизада:
 
“В представленном постановлении изложено, что 07.04. 2010г. примерно в 23:00 часов в морг РБСМЭ МЗ КР с площади “Ала-Тоо ” доставлен труп неустановленного мужчины азиатской национальности 50-55 лет с признаками насильственной смерти (огнестрельное ранение) за №56.
Опознан родственниками как Максымбеков Маралбек Сатылганович 1963 г.р.”- деп жазылып турат.
Түнкү саат 23:00 чамасында белгисиз адамдын денеси моргго “Ала-Тоо” аянтынан түшүп жатканы да ар кандай ойго түртүп жатат. Себеби, кечки саат сегизден кийин ок атуу токтогондой болбоду беле. Мурунку бийликте олтургандар менен Убактылуу бийликтин мүчөлөрү сүйлөшүүлөрдү баштаган. Сүйлөшүүлөрдү жүргүзгөнүн убактылуучулардын айрым мүчөлөрү өздөрү айтып жүрүшпөйбү. Анан кайдан таанылбай жаткан жарандын өлүү денеси “Ала-Тоо” аянтынан чыгып жатат?
 
“Белгисиз баатырдын” материалдарын дыкат караган адам баш оорутчу суроолорго кабылат. Соттук-медициналык экспертизада 32 жыл иштеген Шарипов А.С. менен 15 жылдык стажы бар Асылбекова А.С. чыгарган жыйынтыгында “При судебно-химическом исследовании в крови из трупа гр-на Максымбекова Маралбека Сатылгановича 1963 г.р. обнаружен этиловый спирт в конц. 1,68 % , что при жизни соответствовало средней степени алкогольного опьянения. Не обнаружены алкалоиды опия.”- деп жазышат.
 
Өлүктү экспертизадан өткөрүп жаткан кезде спирт ичимдигин ичкендиги такталып жатса, эл арасында “Убактылуу бийликтегилер аянттагы адамдарга арак менен сууга кишини акылынан адаштырып койчу дарыларды кошуп беришкен” деген сөздөрдүн чындыгы бар окшойт деген ойго жетеленип да кетет экенсиң. “Калк айтса калп айтпайт” деп да коёт эмеспи. Чындап эле ошондой болгон эмеспи?
 
Түш көрсө түшүндө, ойгонсо оюнда бийликте олтурганда ойлогондор бийликке жетүү үчүн мындай тирукмуш көрүнүштү ойлоп чыгышпады бекен? Бере берчү суроолор абдан эле көп. 
 
Суроо демекчи, өлдү делген Максымбековдун тирүү жүргөндүгүн тастыктаган “Азат.kg” гезитинде азыркы убакка чейин ошол кезде баарына жооп беребиз дегендерге берилчү суроолор “Суроо көп. Жообу качан болот?” деген аталыштагы макалада берилген болчу. Ошондогу суроолор учурда дагы олуттуу бойдон калууда. Гезиттеги суроолорго үңүлсөк ашыкча болбос:    
 
“2010-жылдын 7-апрелинде Ак үйдүн алдынан “каза болду” деп эсептелинип келген 48 жаштагы Максымбеков Маралбек Сатылгановичтин тирүү жүргөндүгү (өзү айткандай өмүрү узун болот экен) айныгыс чындык катары далилденип олтурат. Бул фактыны укук коргоо органдары кандайча мыйзамдаштырат, алардын укук-милдеттерине тиешелүү нерсе. Албетте, бул жерден “М. Максымбековдун өмүрүнө коркунуч келбейби?” – деген суроо коомчулуктун көмөкөйүндө турганын да айта кетишибиз керек. Биз өзүбүздүн журналисттик жана жарандык милдеттерибизди мыйзам чегинде аткардык. Эл алдында, тарых алдында жүзүбүз жарык. Ал эми “өмүргө коркунуч жагы” Маралбектин өзүнө “жана башкалардын” ыйманына жараша болоор...
 
А биз чыныгы журналисттик көз караштан пайда болгон ойлор менен суроолорду тиешелүү бийлик өкүлдөрүнө, укук коргоо органдарынын жетекчилерине узатмакчыбых.
 
7-апрель Аза күнү болобу же майрам күнү болобу?- деп талашкандын ордуна (аны келечек өзү аныктап алат) ошол күнү курман болгондор менен жаракат алгандардын тизмесине дагы бир жолу үңүлүп, тактап албасак болбойт окшойт?! Арадан бир жыл өтсө да “7-апрелде үйдөн кеткен бойдон дайынсыз” жана “7-апрелде мен дагы жабыркагам” деген адамдар аз эмес экен. Алардын баарын бүгүн өз ордуна койбосок, эртең кеч болот. Мыйзам алдында, тарых алдында бүгүнкүлөрдүн чоң жоопкерчилиги турат. Кийин дагы Маралбектин мисалындагыдай уят болуп жүрбөйлү!.
 
Эми М. Максымбековдун өзүнө келели. Анын бүгүнкүдөй ызы-чууга айлануусуна биринчи кезекте апрель окуясын тергеген прокуратура кызматкерлеринин өз ишине жасаган шалаакылыгы себеп болгон,- деп айтсак чычалабаса керек. Себеби, жабырлануучу катары Маралбектин баласы Эрланбекти Генпрокуратуранын тергөө тобунун тергөөчүсү Расулов жүргүзгөн сурак протоколунда “... Атабыз менен мен көп көрүшчү деле эмесмин”- деп жазылып турат. Тергөөчү Расулов “сен атаңды көп көрбөсөң анда башка дагы тууган-уруктарыңан чакыр, атаңдын документтерин, сүрөттөрүн алып кел”,- деген талапты коюш керек беле!? Негизи “менин атам” деп оозеки тааныган учурда дагы тергөөчү КРнын Жазык-процесстик кодексинин талаптарына ылайык тиешелүү паспорттук бөлүмдөн М. Максымбековдун “Форма-1” карточкасын расмий суратып алып, андагы сүрөт менен каза болгон адамды салыштырып текшерүүгө милдеттүү болчу. М. Максымбеков бүгүнкү күнгө чейин Ала-Бука районунда каттоодо (тергөөчү “аныктагандай” Аксыда эмес) тургандыгын өзү айтып жатат. Анда неге Бишкектеги дарек тактоо бюросу бизге “не значится” деп маалымат берип жатат? Мындан бир жыл мурда баатырларча “курман” болгон М. Максымбековдун  өлгөндүгү жөнүндө билдирүү кандайча аларга жетпей калган? Айтмакчы, Бишкек шаардык Жарандык абалдын актыларын каттоо (ЗАГС) бөлүмүнүн башчысы кантип М. Максымбековдун паспортун көрбөй туруп “Өлгөндүгү жөнүндө күбөлүк” жазып берди?...
 
Эң кызыгы М. Максымбековдун Апрель окуясынын Баатыры катары саналып жаткандыгында жатат (Биз апрель окуясында каза болгон канча адамга кандай наам берилгендигин сүрүштүрүп, бирок ал боюнча атайын Буйрукту жана адамдар тизмесин, дегеле аларга эмне деген наам берилгендигин так аныктай албай койдук). Генпрокуратура өкүлдөрү өкмөт тараптан каза болгондордун жакындарына берилген 1 млн сомду Маралбектин уулу Эрланбек Максымбеков алгандыгын айтып жатышат. Мамлекеттик бюджеттен (демек, элдин акчасы) берилген 1 млн сомдун ордун эми кимдин эсебинен толуктайбыз? Генпрокуратуранын өзгөчө оор кылмыштар боюнча тергөө башкармалыгынын начальниги Учкун Каримов М. Максымбековдун баласы атайылап жалган көрсөтмө берсе алдамчылык кылмышы үчүн жоопко тартылат,- маанисинде маалымат каражаттарына билдирүү жасады. Мейли, ал калп айтса, мыйзамга туура келсе Эрланды соттой беришсин. Бирок, 25 жаштагы Эрланбек 1 млн сом акчаны кайтарып бере алабы?
Экинчи жагынан, Екатеринбургдагы М. Максымбеков эртең Бишкекке келип өзүн “өлтүрүп” койгон адамдарды сотко берип, моралдык-материалдык доого жыкса кантебиз? Албетте, доого жыгылган чиновниктер өз чөнтөгүнөн төлөбөстүгү түшүнүктүү. Анда дагы элдин акчасына күч келеби?
 
Өкмөттүк жардамдан башка дагы жергиликтүү бийлик өкүлдөрү апрелде каза болгондор менен жабыркагандарга материалдык жардам көрсөтүп келгенин билебиз. Эгер Ала-Бука райондук мамлекеттик администрациясы жана башка мамлекеттик органдары М. Максымбековдун тууган-уруктарына мамлекеттик казынадан жардам берген болсо аны чөнтөгүнөн кайтарабы? Же алар дагы акчаны алган адамды сотко береби? Кандайча? Кантип? Өз ыктыяры менен берген акчаны кайра доолай алабы?
 
Айрыкча Ак үйдүн алдындагы мемориалдык тактада каза болгондордун катарында турган тизмеден М. Максымбековду алып салбасак уят го?! Анын фамилиясын сырдап же чукуп салабызбы? Жок, кайра баштан кара мраморго жазып чыгууга туура келет. Бул да тийиштүү каражатты талап кылат.
 
Анан дагы “7-апрель каармандары” китебинин түзүүчүлөрү китепке түзөтүүлөрдү киргизүү керек. Антпесе эл алдында, тарых алдында жоопкер болуп калаары турган иш. Ал эми элге таркап кеткен китептерди кантип чогултуп алат? Аларды М. Максымбеков сотко берсе кандай кылышат?- өздөрү чечишип алышсын.
 
Негизги суроо:
 
Маралбек тирүү болгондон кийин анын аты менен айтылуу Ата-Бейит көрүстөнүндө көмүлүп жаткан шордуу мекендешибиз ким? Аны издеген, сурамжылаган адам барбы?- деген чоң суроо дале ачык бойдон калууда.
 
Биз бактыга жараша М. Максымбеков катары таанылып-көмүлгөн ал адамдын моргдогу сүрөтүн таап чыктык. Өз кезегинде республикалык соттук-медициналык экспертиза бюросунун кызматкерлеринин өтүнүчү боюнча коомдук телеканалдын “Кайдасың” программасы аныкталбай жаткан 2 адамдын өздүгүн тактоо үчүн көрөрмандарга кайрылган экен. Анын бирин азыр сиздер гезит бетинен көрүп турасыздар. Маралбек менен алмашып калган адамды таанып билгендер болсо гезиттин дарегине кайрылгыла!”
 
Оозеки түрдө “менин атам” деп тааныган учурда өлүктү унчукпай берип жиберген тергөөчүлөр мүмкүн жогорку жактагылардын “баарын тез жоготуш керек” деген тапшырмасын аткарып жүрбөсүн? Балким Убактылуу Өкмөт мүчөлөрүнө өлгөн адамдардын саны көп болушу гана керек болгондур? Ким билет ай ким билет?
 
Чындыгында ошол кезде баарын аз убакыттын ичинде жайгаруу Убактылуу бийликтегилер үчүн утушту алып келе турган. Күн өткөн сайын ар кандай сөздөр күчөп, жарадар болгондор менен каза болгондордун жакындары да бийликке олтургандарды кысымга алып, шаштысын алмак. Шашылышта кандай болоорун баарыбыз жакшы билет эмеспизби. Тирүү жүргөн Маралбектин каза болгондордун тизмесине кирип калышы да шашылыштан улам. Шашкалактаган бийликтин айынан азыр бир жердешибиз өз аты менен жерге берилбестен Ата-Бейитте “Белгисиз жаран” болуп муздак жер астында жатат.
 
Журналисттер өлдү деген адамды таап чыгып, жер алдында кайсыл кандашыбыз жатат?- деген суроону берип жатса да, бийлик тараптан үн -сөз жок. Өздүгү тактала элек адамдын тергөөчүлөр таппаган сүрөтү гезит бетинде турса да бүгүнкү күнгө дейре аны иликтеген адам же орган жок. Ошол сүрөт менен ушул кезге чейин анын ким экенин бийлик иликтемек турсун жиликтеп койсо болмок. Ишенген бийлигибиз аты-жөнүн тактай албай жатканына караганда бул баатыр эл арасындагы “үйүнөн биротоло безип кеткендер болушу мүмкүн” деп айтылган сөздөргө туш келип жүрбөсүн? Деги ал Кыргызстандын жараныбы?
 
Мамлекеттин эки тизгин бир чылбырын кармап тургандар жабылуу аяк ошол бойдон калсын деген түрдү карманып турушат. Тескерисинче, кээ бир чиновниктер “көмүлгөн жерди казууга негиз жок” деген пикирлерин айтышууда. Кимдер экенин окурман өзү жакшы билсе керек. Бийликте тургандар буга кол шилтеп жаткан соң “Белгисиз жаран” белгисиз бойдон калабы?
 
Наралы Асанбаев,
“Жаңы Ордо” гезитинин журналисти,
атайын “Саясат.kg” сайты үчүн