«Фабула» гезитинин 3-майда чыккан санында Жогорку Кеңештин «Ата Мекен» фракциясынын депутаты Өмүрбек Абдрахманов коалиция, өлкөнүн башкаруу системасы тууралуу маек курду.
- Кыргыз эли үй-бүлөлүк жана кландык жол менен башкарууга каршы чыгышып, өлкөдө эки ирет төңкөрүш болуп өттү. Ушул төңкөрүштүн жыйынтыктары канааттандырарлык деп эсептейсизби?
- Эң алгач революция менен көңтөрүш (бийликти алмаштыруу) маанисин чечип алсак. Революция бул бүтүндөй коомдук түзүлүштү төңкөрүп салуу менен өзгөчөлөнгөн жаңы коомдук түзүлүшкө өтүү. Ушундан улам, элибиз муну төңкөрүш деп, тээ өткөн кылымдын 1917-жылы атап алышкан. Демек, төңкөрүш бүтүндөй терс көрүнүштөрдү астын-үстүн кылуу деп түшүнсөк болот.
Көңтөрүштү төңкөрүштүн синоними катары караганга макул эмесмин. Көңтөрүш бул бийликтегилерди гана алмаштыруу же маанилик жактан жөн эле бунт деп түшүнөм. Ошол себептен, 1917-жылдагы Орусиядагы 1991-жылдагы кыргыз элинин эгемендүүлүгүнө ээ болушу революция (төңкөрүш), 2005-жылдагы жана 2010-жылдагы элдин бийликти кулатышы революциялык (төңкөрүштүк) мазмунга ээ болгону менен, аягында элдин ишеними орундалбай калып, алар жөн эле көңтөрүш (бийликти гана алмаштыруу) мазмунуна ээ болуп калды.
Дагы белгилеп өтөйүн, сиз да, биз да социалисттик системада жашап, анын идеологиясында тарбияланганыбызды танбайлы. Биз чанган марксизм-ленинизм идеологиясы революция бул массалык кыймылдын нааразылыгы менен бүтүндөй коомдук түзүлүштү өзгөртүү деп аныктайт. Бизде болсо реформалар же болбосо бийлик тарабынан айрым өзгөртүүлөр гана киргизилип жатат. Демек, биздеги элдин эки жолку бийликти кулатышын революция же төңкөрүш деп айтуу кыйын.
- Эл ишке ашырган революциянын багытын жана маңызын сактап калууга революцияны толук ишке ашырууга бизде мүмкүнчүлүк бар беле?
- Ооба, бизде революциянын жеңишин толук ишке ашырууга ыңгайлуу шарт түзүлгөн. Ушул максатта мен люстрация маселесин киргизгем. Эгерде ошол учурда люстрация мыйзамын Убактылуу өкмөт колдоого алганда коррупцияга белинен баткандарга, бардыгын мансапка жана бийликке алмаштыргандарга, принциптери жок, идеялык багыты жок эпчилдерге бийликтин бутактарына кайрылып келишине бөгөт коюлмак. өлкөдө элди алдаган реформалар эмес, революциялык орун которуштуруулар ишке ашырылып, бардыгыбыз тазалануу жолуна өтмөкпүз. Албетте, эски бийликтердин өкүлдөрү тарабынан күчтүү каршылык жаралмак, бирок биз мыйзам жолу менен алардын жолун бөгөп, элдин ишенимине гана ээ болгон инсандарды бийликке алып келмекпиз. Тилекке каршы, люстрация (тазалануу) мыйзамы колдоого алынган жок да, мурдагы бийликтегилердин тиреги болгон негизги күчтөр кайрадан жооптуу постторго жайланышып алышты.
- Өткөн кылымдын 60-жылдарында АКШда катуу шамал болсо да, «СССРдин тийгизген таасири» деген маалыматтар берилип келгенин ошол учурда АКШнын борбордук чалгындоо башкармалыгын (ЦРУ) жетектеп калган Даллес буга каршы чыгып, куру дүрбөлөңдөн куткарган экен. Бизди азыр ошол сыяктуу бир окуя болсо эле, «акаевчилер», «бакиевчилер», болбосо үчүнчү күчтөрдүн аракетинин натыйжасы деп кыйкырып чыккандар күчөдү. Буга сиздин пикириңиз кандай?
- Мен мындай бөлүнүүлөргө макул эмесмин. Бизде эки жол бар болчу. Биринчиси, люстрация мыйзамын кабыл алып, Акаевди, Бакиевди жана сиз белгилеген үчүнчү күчтөрдү колдогондорду жана пайдалангандарды ооздуктоо керек эле. Бул эл тарабынан төңкөрүштүн (революциянын) талабы катары кабыл алынып, алар бийлик бутактарында басымдуу күчкө ээ болушуна жолдор буулмак. Бирок бул Убактылуу өкмөт тарабынан колдоого алынган жок.
Экинчиси, эми буларга акаевчил, бакиевчил деп айып коюуга мыйзамдык да, моралдык да укугубуз жок. Алар парламенттик шайлоого катышууга укук гана албастан, шайлоодо жеңүүчүлөрдүн бири болуп калды. Биз укуктук мамлекет болууга умтулуудабыз. Демек, шайлоодо утсак, экинчи тараптын, ачык айтканда, каршылык тараптын пикири менен эсептешүүбүз керек. Эми сен тигинин же мунун адамдары деп күнөө коё аласыңбы? Менимче, шайлоого катышканга мүмкүнчүлүк бердикпи, жеңип чыккан тараптарга эми сыйыртмак ыргытууга мүмкүн эмес.
Бизде бир гана максат – жалпы кыргыз элинин жашоо-шартын жакшыртууга багытталууга тийиш. Мамлекеттик чиновниктердин тиги же бу бийликте кызмат кылганына эмес, коррупцияга аралашпагандыгына, өз милдетин канчалык деңгээлде абийирдүүлүк менен аткаргандыгына жараша бааласак болмок. Эгерде ичип-жегени бар болсо, алардан тазаланышыбыз керек. Кудайга шүгүр, аларды алмаштырар кадрларыбыз жетиштүү. Бир гана маселе – кимиси камчыны ким үчүн чапты?
- Демек, сиз азыркы коалициянын түзүлүшүнө каршы эмес турбайсызбы?
- Шайлоо кандай өткөнүнө бааны биз эмес, тарых өзү талдай турган учур келет. Биз мыйзамдуулукту талап кылган соң, алардын кайсы жол менен өткөнүнө эмес, өлкөдө демократиялык алгачкы кадамы катары карасак, туура болмок. Коалиция партиялардын өз ара тирешүүсү алдында түзүлдү. Эми муну жалпыбыз таанууга туура келет. Эң негизгиси коалиция курамы такталып, өлкөдө стабилдүүлүк орноду. Мен буга каршылык көргөзбөйм. Мыйзамга ылайык, колдоого алам.
- Өкмөт курамынын түзүлүшүндө да пикир келишпестиктер бар. Айрыкча сиз мүчө болгон «Ата Мекен» партиясынын багытында ачык көрүнүүдө. Ага сиз эмне дейсиз?
- Белгилей кетейин, Кыргызстан алгачкы ирет парламенттик башкарууга өттү. Бул жактан биздин бийлик бутактарында тажрыйба жок. Натыйжада бир канча кыйынчылыктар, түшүнбөстүктөр пайда болууда. Ал үчүн бир тарапка айып коюудан алысмын. Мындай кырдаалга өлкөбүз толук даярдыкта болбогондугу себепкер деп эсептейм.
Парламенттик башкарууга өтүү – чыныгы демократиялык бийликти орнотуунун алгачкы жерпайы болуп отурат. Кыргызстандагы төңкөрүштүн бийлик бутактарынын милдеттерин бөлүштүрүү партиялык-парламенттик башкаруунун орношу эле жалпы Азия өлкөлөрүнө өз таасирин тийгизүүдө жана азыркы күндө революция ишке ашырылган мамлекеттерде бул система колдоого алынууда. Муну биздин өлкөнүн зор өзгөчөлүгү катары карасак болот. Партиялык-парламенттик башкаруу туура кабыл алынганын айгинелейт.
Коалициялык өкмөттөр бүтүндөй өнүккөн өлкөлөрдө түзүлүп келген, түзүлүп келет, түзүлө берет. Азырынча мындан да туура жол табыла элек. Ошол себептен коалицияга кирген партиялардын макулдашуусу менен өкмөттүн курамынын түзүлүшү мыйзам ченемдүү көрүнүш деп эсептейм жана аны колдойм. Бул мамлекетибизде стабилдүүлүктүн орношуна салымын кошуп отурат.
Ошентсе да, коалициялык өкмөттүн иш-аракеттери талапка жооп бербей жатат. Кыргызда: «Дос күйгүзүп айтат, душман сүйгүзүп айтат» деген акылман сөзү бар. Менин сын пикиримди мурдагы өнөктөштөрүм туура кабыл алабы, же «душман» катары санайбы, алардын өз эрки, бирок өзүмдүн чын пикиримди ачык айтып коюну туура таптым.
Премьер-министр А.Атамбаев башында турган коалициялык өкмөттүн азыркы экономикалык саясатында көптөгөн кемчиликтер бар экенин айткым келет. Ушул мезгилге чейин коалициялык өкмөт өлкөнү экономикалык жактан өнүктүрүү программасын Жогорку Кеңешме сунуштай элек. Ошону менен катар бул багытта мыйзам чегинде бекитүүгө өз сунуштарын киргизбегендиги терс пикирлерге алып келип жаткандыгын белгилей кетейин.
Жогорку Кеңештен премьер-министрге президенттин деңгээлинде укук берилген. Айрыкча, кадрлар меселесин А.Атамбаевде чечүү укугу бар. Ал чечкиндүүлүк түрдө эл ишенимин актабаган айрым кадрларды алмаштыруу маселесин жеке чечүүсү керек. Кадрларды тандоодогу жоопкерчилик ага жүктөлгөн. Бул демократиянын бир талабы болуп саналат. Эр-жигитке, айрыкча өкмөт башчысына жалтактык жарашпайт, эгерде премьер-министрдин бүтүндөй жоопкерчиликти моюнга алып, аны реалдуу мүнөздө чечсе, депутаттардын жана жалпы элибиздин колдоосуна ээ болушуна шек жок.
Мындан тышкары өлкөнүн экономикасын көтөрүүнүн башкы Программасын Жогорку Кеңешке али койбой келгени өкүнүчтүү. Бул анын негизги милдети. Эгерде бул багытта кеңири Программасы талкууга алынса, жалпы кыргыз элинин реалдуу колдоосуна ээ болушуна шарт түзүлмөк. Бул сыныбызды премьер-министр А.Атамбаев туура түшүнсө, бул өзүнө жалпы элдин кадыр-барктоосуна алып келүүчү ишенимдүү жол болуп калат.
- Азыркы күндө коалицияны таркатуу маселеси курч мүнөзгө ээ болууда. Анын зарылдыгы канча жана мамлекетибиздин стабилдүүлүгүнө келтирер зыяны жокпу?
- Менимче, эл аралык мамилелер жаңыдан жолго коюлуп жатканда коалицияны таркатуунун кажети жок. Ансыз да ыркы кеткен өлкө катары таанылган учурда коалиция таркатылса, көптөгөн мамлекеттерге ишенимди жоготобуз. Бул чет өлкөлөрдөн инвестиция жана грант түрүндөгү каражаттарды тартып келүүгө бөгөт болот да, өлкөдө кымбатчылык өз өкүмүн жүргүзөт. Коррупция жана кылмыш иштери күчөйт. Натыйжада, калктын жашоо деңгээли дагы кескин төмөндөп, кайрадан калктын көтөрүлүп чыгышына алып келет. Биз буга жол бербешибиз керек.
- Коалицияны таркатуу күн тартибиндеги маселеге айланганы баарыбызга белгилүү. Айрыкча, сиз мүчө болгон «Ата Мекен» партиясынын аракети бул пикирге келүүгө аргасыз кылып отурат.
- Эскерте кетейин, биздин максат - өлкөдө стабилдүүлүктү сактоо, анын экономикасын жогорулатуу. Ал эми сын-пикирлер кетирилген кемчиликтерди жоюуга негиз болууга тийиш. Албетте, партия ичинде ар кыл көз караштагы ойлор айтылат, бирок ал ар тараптан талдоого алынып, добушка салынат. Биз көпчүлүк добуштарды гана колдоого алабыз. Демек, «Ата Мекен» партиясы коалициясын таркатууга аракет жасап жаткандыгы тууралуу маалыматтарды четке кагууга туура келет. Ал эми партиянын айрым мүчөлөрүнүн кеп-сөзүн бүтүндөй партиянын пикири катары саноого болбойт. Ал эми өзүмдүн жеке пикиримде, коалиция сакталып, алар өлкөдө ишкерлерди ар тараптан колдоого алышы, айыл чарбасын көтөрүүгө жана өлкөнүн экономикалык жактан өнүгүү жолдоруна, ишенимдүү жолду табууга күч-аракеттерин жумшоого тийиш. Бизде башкача арга жок.
Фабула