Апрель окуяларынын жыйынтыгында Кыргызстандын жетекчилигине негизинен батышчыл күчтөр келди. Отунбаева менен Текебаевдин Батыш өлкөлөрүнө болгон арзуусун башынан билебиз. Атамбаев деле бүт бизнесин Түркияга көчүрүп чыккан, башына куугунтук түшкөндө. Бакиев бийлигине каршы күрөшкөн башка саясатчылар деле Батышка байма-бай каттап, ар кандай кеп-кеңеш, жардам алып турушканы жашыруун деле эмес. Дал ошондуктан, Роза Исаковна Отунбаева алгач Убактылуу өкмөттүн төрайымы, андан кийин өткөөл мезгилдин президенти катары тышкы саясатта негизги басымды АКШ баштаган өлкөлөрдүн тобуна коюп келди. Адилеттүүлүк иретинде айтып кете турган нерсе – Отунбаеванын тушунда апрель, июнь окуялары орун алып, башка кыйынчылык түшүп турганда биринчилерден болуп Орусия колун сунган, гуманитардык жардамдарын байма-бай жөнөтүп. Анткен менен, Батыштан соккон желдин арты менен Кыргызстанга таптакыр жарашпаган парламенттик башкарууну киргизген башмыйзам кабыл алынган. Азыркы кыргыз мамлекетинин алга кетпей турушуна Текебаевдин батышчыл башмыйзамынын кесепети жакшы эле тийүүдө. Башкасын айтпаганда да, тышкы саясаттагы приоритеттерди кимдин аныктай турганы даана көрсөтүлбөй, парламент, президент, өкмөт өздөрү каалагандай байланышын бекемдеп жатышат. Бул кырдаалда бир да ири инвестордун келиши арсар экендигине ишене берсе болот.

 

Арийне, учурда жүзөгө ашырыла баштаган инвестдолбоорлорду бетке тутуп, “мына сага инвестиция”,- деп чыгаары турган иш. А бирок, ошол долбоорлордун артында конкреттүү мамлекеттердин геосаясий кызыкчылыгы тургандыгын баса белгилеп кетүүбүз абзел. Азыркы бийлик да Отунбаеванын түптөгөн жолуна түшүп алган. Атүгүл, Батышка жагынуучулук саясатын кошоматчылыктын деңгээлине дейре чыгарып алышканын эч ким тана албаса керек. Ошондо деле биздин аткаминерлер жеке кызыкчылыгын биринчи планга коюп жатканын белгилеп кетүүгө тийишпиз. Мына азыр интернетте ызы-чуусу көп “Мегакомго” Катардын шейхтери кызыгуусун артып жаткандыгы активдүү талкууланууда. Премьер-министр Өмүрбек Бабановдун шейхтердин өтө кооз оюн-зоок программасына катышып эс алганы, 40 миң доларлык алтын саат тагынып кайтканы жөнүндө ушак кептер ар кайсы бурчтан айтылууда. Мунун баарына башы айланып, өзүн шейх санап кеткен Бабанов ал ортодо “Мегакомду” 110 миллион долларга сатууга макулдук берип ийген имиш (жылдык кирешеси 200 миллион доллардан ашкан ишкананын бааланып жатканын кара). Бул кептин канчасы чын, канчасы жалган белгисиз, бирок, качан эле “шамал болбосо, чөптүн башы кыймылдачу” эле. Катар тууралуу жомоктор көп. Кеп Бабановдун ал жакка барып келгенинен кийин Алладинге айланып кеткенинде деле эмес. Сөз Катардын артында ким турганында. Канча актанышпасын, Катар проамерикалык мамлекет, АКШнын персид аймагындагы плацдармы. Эмнени каалабасын, бул аймакта баары Катар аркылуу жасалат. Шейхтерге бул абал майдай жагат. Себеби, АКШ бул кызматы үчүн шейхтерче демократияга көз жумуп келет. Катардын Кыргызстанга көзүн салганы жөнү-жок жерден болгон жок ошондуктан. Анын артында баягы эле АКШнын геосаясий амбициясы турат. Шейхтер аркылуу кыргыз жергесинин керемет байлыктарын колго алуу планы турганы бештен белгилүү иш.

 

Кыргыз премьеринин тышкы саясаттагы активдүүлүгү Азербайжан, Кытайга да барып такалат. Эки чоң долбоор – Каспий нефтисин тартып келүү жана Кытай-Кыргызстан-Өзбекстан темир жолунун курулушунун артында да чоң саясат турат. Биринчиси да, экинчи долбоор да Орусиянын Орто Азиядагы ролун азайтууга багытталган. Каспий нефтин тартуу ишине Түркия активдүү киришти. Ансыз деле түрк бизнеси Кыргызстанда өзүн ээн-эркин сезип жаткан учурда бул жүрүш кыргыз бийлигинин таптакыр эски чийинди бузгандыгынан кабар берет. Азербайжан нефтиси келди дегиче, Орусия менен мамиле бүтөт. Бензинди ошондо биз европалык баа менен ала баштайбыз. Арзан алсак да, Батыштын эрки менен келет. Орусия эч кандай шарты жок эле, боордоштук жардам катары арзан күйүүчү майын берип келген. А Батыш албетте, өз талабын коёт. Бул бара-бара экономикалык эркиндикти жоготот.

 

Кытай менен болгон обондун түпкү максаты башкада. Кыргызстанда кытайлардын саны арбыгандан арбып баратат. Расмий маалымат боюнча алар 90 миң адамды чапчыды. Катталбаганы канча. Кыргызстандын паспортун алып алганын айтпай эле коёлу. Кыргыз кыздарына үйлөнүп, кытай балдарынын санын арттыргандар да көп. Темир жол курулушуна (Кыргызстандагы бөлүгү) карызды Кытай берет. Бир шарт: жабдуулар, техникалар, жумушчу күч да Кытай тараптан болот. Башкача айтканда, алар берген кредитке биз керектүүнүн баарын өздөрүнөн сатып алабыз. А бирок, карыз карыз бойдон кала берет. Курулушка миңдеген кытай жумушчулары тартылат. Башкача айтканда, бул да Кытайдын тынч экспанциясы болуп эсептелет.

 

Ошол эле учурда, Орусиянын бир да ири долбоору жок экендигин баса белгилеп кетүү парз. Себеп дегенде, Путин-Медведев тандеми кыргыз бийлигинин тышкы саясаттагы кубулмалуулугуна дагы бир ирет тушугууда. Учурунда Бакиев жалпысынан 3 миллиард долларды түзгөн инвестициялык долбоорлорго кол коюп кайткан. 300 миллион доллар ошол замат грант катары Кыргызстанга  келсе, аны Максим Бакиевдин ЦАРИИси калчап, аягында кайда кеткени дайынсыз болуп кетти. Бакиев ошондо өзүнө алган милдеттенмелерин аткарган эмес. Жаргон менен айтканда, “кидалово” болгон. Азыркы Бабановдун өкмөтүнө да ошондуктан Орусия ишенбей жатат. Бабанов да Максимдин ЦАРИИсине окшошкон Өнүктүрүү банкын түзө баштаганын уккан соң биротоло түңүлүшкөндөй... Аларды кыргыз бийлигиндеги коррупциянын Бакиев тушундагыдан бетер өөрчүп кеткендиги да катуу ойлондурууда. Ага НАТО менен Кыргызстандын ортосунда түзүлгөн жердеги жүк ташуулар боюнча жаңы келишим кошул-ташыл болууда.

 

 

Орусиянын президенти Владимир Путин кылым башынан бери үлкөн державасынын бутка турушуна себепчи болууда. Эчен кыр кыйынчылыктарды ашып өттү. А бирок, кандай абал болбосун, Путин Кыргызстанга колун сунуп, жардамын аябай келе жатат. Акаев менен да, Бакиев менен да, Отунбаева менен да, Атамбаев менен да, кимиси болбосун, жылуу мамиледе болуп, биздин ички кыйынчылыктарга жүрөгү ооруп келгени жашыруун эмес. Кызматташуунун бардык түрлөрү боюнча Путиндин колдоосу сезилип турат. Ошол эле миграция маселесине келгенде Кыргызстандын атуулдарына өзгөчө шарт түзүп бергени же жалганбы? Күйүүчү майды эң арзан наркта жөнөтүп жатканычы? Канчалаган ири долбоорлорго Орусия өз салымын кошконго даяр турган. Бирок, кыргыз бийлигинин акыркы кездеги тышкы саясаттагы жүрүштөрү мунун баарын заматта ойрон кылары турган иш.

 

Парламенттин вице-спикери Талант Мамытовдун айтымында, кыргыз-орус мамилесин мурунку деңгээлинде сактап калуу, аны өрчүтүү маселеси бүгүнкү күндө өтө актуалдуу: “Орусия эзелтеден биздин стратегиялык өнөктөшүбүз болуп эсептелет. Ошондуктан, кандай кырдаал болбосун, биз достук мамилебизди сактап, өркүндөтүүгө милдеткербиз. Кыргызстандын 1 миллиондой жараны ошол жакта жүрөт. Биз эң алды ошолордун тагдырын ойлонушубуз шарт. Орус бийлиги менен сүйлөшүп, аларга жакшы шарт түзүп берүү жагын караштыруу милдет. Анан албетте, ири инвестициялык долбоорлорун жүзөгө ашырууга жол ачуу керек. Азыр мунун бири да жасалбай калды. Анткени, бийликтин тышкы саясаттагы багыты башка жакка ооп кетти”.

 

Ушу тапта Кыргызстанда бир гана “Ата-Журт” фракциясы кыргыз-орус мамилесинин бузулушуна күйүп, ал жактагы мекендештердин турмушуна кыжаалат болгонун да эске ала жүрүү кажет. Башка парламенттеги фракциялар деле шайлоо лозунгдарына Орусия менен болгон мамиле, мигранттардын тагдырын биринчи планга чыгарганын, “эшеги ылайдан өткөн соң” баарын унутуп, башкаруу коалициясына биригип, Батышка ыктаган саясатка демчи болуп жатканын айтып кетпесек адилеттүүлүк болбой калат.

 

 

Путиндин жума башындагы Өзбекстанга жасаган расмий сапары (биринчи визити Беларус жергесине болгон) эксперттердин башын катырды. Айрым эксперттердин пикиринде, Орусия менен Өзбекстандын мамилесин жаңы бийиктикке чыгарууга умтулушу Кыргызстандын Батышка ыктап кеткени менен байланыштуу. Өзбек президенти Ислам Каримов Путин менен жолугушуу учурунда Бирдиктүү экономикалык мейкиндикке кошулуу ниетин билдирди. Айтор, кайсы маселеге келбесин, Өзбекстан Орусияны колдоорун билдирди.

Путиндин минтип Кыргызстанды чанганы көп ойго чөмүлтөт (качан эле Орусия жетекчилери – премьер-министр, президент – шайланары менен бул өлкөгө бизден биринчи барчу эле)? Путин менен Медведев кыргыз жетекчилерин жыл башынан бери бир нече ирет кабыл алды, бирок, салкын мамиле жасап коюшту. Атамбаев “Кант” базасынын ижара акысын сурады эле, ошол замат бере салды. “Алчууңду ал да, нары тур”,- деген мамиле болуп жатат. Анткен менен, “Кант” базасына байланыштуу Кыргызстанда бир ызы-чуу болду беле? Болгон эмес. Тескерисинче, “Кант” базасы Кыргызстандын коопсуздугунун реалдуу гаранты болууда. АКШ базасы башка тарых. Канча ызы-чуулар болду. Аскрелери кыргыз жарандарын атты, тебелеп-тепсеп кетти. Бирине да жооп беришкен жок. Эми аларга НАТОнун аскерлери кошулат, жүгүн ташып. Ушунун баары бизге керекпи? Бул маселе ар бирибизди ойлонтууга тийиш.

 

Адилет Нуржигитов,

"Майдан.kg"