Печать
Категория: Аналитика
Просмотров: 1396

Түнкү азан, обо жаңырткан добулбас, салюттар
 
10-июнда “24 саат” түнкү клубунда чатак чыгып, өзбек жаштары кыргыз кыз-жигитти сабап салышкан. Окуя болгон жерге заматта өзбек жаштары толуп кетет да, булар колдоруна таяктарды, куралдарды алышып, жортуулга шаарга чыгышат. Түнкү 2лерде мечиттерде азан айтылган, анын артынан салют атылып, туш-туштан катуу үндө добулбас кагылган. Түнкү клубдан чыккан өзбек жаштары жол катары баарын кыйратышып, “Алай” мейманканасына келишкен. Кызуу кандуу сүрмөтоп кыргыз кыздарын зордуктай башташат. Ош мамлекеттик университетинин жатаканасында жашаган кыздарды каалагандай кордошкон. Адам өлтүрүүлөр башталган. Түнү менен өзбектер кыргыздарды кырып чыккан. Көчөт кыздарга ата-энесинин көзүнчө айбан да жасабаган нерселерди кылганын белгилеп коюушубуз керек. Эртеси, 11-июнда кыргыздар да бириге баштаган. Бирок, колдорунда кетмен-күрөктөн башка эч нерсе жок болгондуктан, куралдуу өзбектерге туруштук бере алышпай, канчасы бул дүйнө менен кош айтышкан. 12-июнда гана жакынкы райондордон кыргыздар келип кошулганда, өзбектерге катуу сокку берилген. Ошондон кийин өзбектер өз кварталдарына кирип кетишкен. Өзбекстанга бул күндөрү 75 миңдей өзбек улутундагы жарандар качкан.
Ноокен районуна кире бериштеги “Санпа” заводунда өзбектер өтүп бараткан унааларды токтотуп, кыргыздарды өлтүрө баштаганда, кырдаал Жалал-Абадда да курчуй баштаган. Миңдеген адамдар көчөгө чыккан. Сузакта болсо он миңдеген өзбек жашачу. Кыргыздар Сузакка барабыз дегенде, бийлик өкүлдөрүнөн бир да адам басып келбей, сүрмөтоптун алдына Камчыбек Ташиев чыгып мындай деген: “Токтогула! Баргыңар келсе, мени өлтүргүлө да, сөөгүмдү тепсеп, андан кийин бара бергиле. Ошондо өзбектер айтышсын, “булар өз баласын өлтүрүп келе жатат” деп. Мына мен алыдңарда турам, аткыла”. Ташиевдин бул кебинен кийин кызуу кандуу эл сабырдуулукка келип, 1 сатта үйлөрүнө таркап кеткен.
 
Ош, Жалал-Абаддагы тополоң 15-июнга барып гана калыбына келе баштаган. Чатакты токтотууга бир да бийлик адамы катышкан эмес. Убактылуу өкмөт дайындаган коменданттар кабинетинен чыккан эмес. Исмаил Исаковдун тоого чыгып кеткенин айтышат. Жалал-Абаддын коменданты Кубатбек Байболовдун Базар-Коргон районунун Акман айылында (Текебаевдин туулуп-өскөн жери) губернатор Бектур Асанов менен ысык шорпо ичип,жатып алганын көргөндөр кеп кылышууда. А Убактылуу өкмөт согушту токтотуунун кандай чарасын көргөн? Элди мобилизациялады. Бронетехникаларды киргизди. Стратегиялык объектилерди коргоого алышты. Болду, бүттү. Көп учурда күч түзүмдөрү чечкинсиздигин көрсөтүп, эки тарап атышып аткан тараптан айланып өтүп жүргөн. Аларга так команданы берген адамдар качып жүрсо, бул байкуш жоокерлер эмне кылмак эле? БТРлерди берип коюп, карап турушту.
Бүгүн жергиликтүү калк Камчыбек Ташиевди, Акматбек Келдибековду, Мелис Мырзакматовду “баатыр” аташат”. Баарынан да Ташиевдин жалгыз өзү Ош менен Жалал-Абаддагы эң оор участокторуна кирип барып, канчалаган адамдардын жанын сактап калганын айтышат. Эми гана түштөн кийин, Отунбаевасы, Атамбаеви, Бабанову кыйын болушуп, Ошко байма-бай каттап калышты. Кыйын экен, ошол оор күндөрү кайда жүрүштү? Отунбаева айтат, “биз кан кечип жүрдүк” деп. Качан, каерде? Сөздү да ойлонуп ооздон чыгарыш керек. Чындыгында чатакты Отунбаева бийлиги эмес, карапайым кыргыз элинин сабырдуулугу жана Камчыбек Ташиев өндүү адамдардын баатырдыгы токтоткон.
 
Кыргындын статистикасы
10-15-июндагы окуяларда 5 миндей темир таяктар, 1,5 миң от чачыраткан бөтөлкө, 279 Калашников автоматы, 100 мергенчилик максатында колдонуучу мылтык, 2 снайпердик винтовка колдонулган. Оштун 70 пайызы өрттөлгөн. Борбордук көчөлөрдө бир да кафе-ресторан, дүкөн, административдик имарат калган эмес. Жалал-Абаддын бештен бир бөлүгү да талкаланган. Расмий маалымат боюнча, 442 адам өлүп, 1500 адам жарадар болгон. Бирок, кыргында кеминде 2 мин адам каза тапканы эл ичинде айтылып келет. Чындык ортодо болушу мүмкүн. Анткени, бийлик чыныгы маалыматты сөзсүз жашырат, а таянганда моргко түшкөн гана өлүктөрдүн санын жазышат.
 
Ким күнөөлүү? Алар качан жазасын алат?
Былтыркы жыл Кыргызстандын тарыхында эң кандуу жыл катары жазылып калары бышык. Мына ушундай кырдаалда тынчтыкты сактап калуунун эмес, жеке бийлигинин камын көргөн аткаминерлерге да ошол тарых өз баасын берээр. Эсиңиздерде болсо, 7-апрелден кийин бийликти колго алган Убактылуу өкмөт ондогон телекамералардын алдында бүт жоопкерчиликти өздөрүнө алып жатышканын айтышкан. Эми болсо тайсалдап, ар кайсыны айтышып, суудан кургак чыгып кетүүнүн айласын издеп жатышат. Өткөндө депутат Ташиев айткандай, “баарын былгытып коюп олтурушат”. Отунбаеванын парламентте сүйлөгөн сөздөрүн уктуңуздар, депутат Камила Талиева айткандай, “Президенттин июнь окуясы боюнча айткан сөздөрүнөн кийин эч ким күнөөлүү эмес, баары сүттөн ак болууда”. Бийликтин июнь окуясын иликтөө боюнча иш-аракеттерине анализ салганда, буларга чындыктын кереги жоктой туюлууда. Макала башында белгилеп өткөнүмдөй, кайра тескерисинче, Отунбаеванын администрациясы чындыктын чыгып кетпешине колдон келишинче жан үрөп жатат. Кильюнендин комиссиясын да ошол максатта чакырышканы ташка тамга баскандай далилденип турбайбы. Бу комиссиянын төрагасы Кимми мырзанын да кандай инсан экендигин финн гезиттери жазып чыгышпадыбы. Анан ушундай адамдан кантип обьективдүү мамиле күтүүгө болсун? Бир жактуу, кыргыздарды кыргынчы эл көрсөткөнүнө карабай, Роза Отунбаева аны өз баласындай коргоп жатканы да көп нерсени каңкуулайт. Жада калса, Венада Эл аралык көз карандысыз комиссиянын сунуштарын аткаруу максатында атайын комиссия түзөөрүн жар салгандан кийин, элдин кыжыры огобетер кайнап чыкты.
 
Түштүк коогалаңын кимдер, кантип баштагандыгын бүт кыргыз эли билет. Бирок, аны уюштурган өзбек лидерлеринин кантип өлкө аймагынан чыгып кеткендиги аликүнчө табышмак. Булар менен Убактылуу өкмөт мүчолөрүнүн жылуу мамилесин эске алганда, бийликте тургандардын катышуусусуз бул иш жасалмак эмес. Кандай болбосун, бул бийлик турганда, дагы бир жолу кайталоого аргасызмын, чындык чыкпайт. Экинчи жагынан, изи сууй электе коогалаңдын уюштуруучуларын кармап, жазасын берип, ал окуяларга так баа берүү бийликтин биринчи милдети болчу. Муну да жасоого кудуреттери жеткен жок.
 
Мейли, бул мезгил да өтөөр. Азыркы бийликте тургандардын да кызматынан кол жууган учуру келээр. Кеч болсо да, ошондо түштүк окуяларынын чындыгы калкып чыгат. Кимдин-ким экенин ошондо билебиз. А азырынча жөн койгула, каалашынча өз ырын ырдап, бийлигине таянып сайрандай беришсин. Качып кеткен “батыровчуларды” деле бирден кармап келип, сазайын колго берээр да бийлик келээр. Президенттик шайлоого деле аз убакыт калды го...
 
Нургазы Анаркулов, атайын "Sayasat.kg" үчүн