же “Унчукпай коюуга укугум жок – 2”

 

Редакциядан: Коомдук ишмер, кыргыздын мекенчил саясатчыларынын бири Азимбек Бекназаров буга чейин “Унчукпай коюуга укугум жок”,- аталышында коомчулукка кайрылуу жасаганын жакшы билесиздер. Жаңы жыл алдында: “Президенттик шайлоого катышам”,- деген билдирүү жасап, коомчулуктун бүйүрүн кызыткан саясатчыбыз чет элде дарыланып тим болбостон, азыркы кырдаалга жараша ошол кайрылууну улантып, экинчи бөлүгүн жазууга үлгүрүптүр. Анда көптөгөн саясаттагы талаштуу суроолорго жообу камтылган. Биз Азимбек Анаркуловичтин кайрылусун окурманга тартуулап олтурабыз.

 

УНЧУКПАЙ КОЮУГА УКУГУМ ЖОК -2

 

Урматтуу кыргыз элим!

Урматтуу Президент!

Бул кайрылууну жазууга төрт нерсе түрткү болду.

- Биринчиси, мен жөнүндө болуп жаткан айрым сөздөр;

- Экинчиси, Кыргызстандын азыркы бийлигинин жүргүзүп жаткан саясаты жөнүндө;

- Үчүнчүсү, аалам саясаты, анын Кыргызстанга тийгизип жаткан таасирлери туурасында;

- Төртүнчүсү, азыркы Кыргызстандагы саясий күчтөр жөнүндө болмокчу.

 

1.    Мен жөнүндө жазылгандарга жооп.

 

2014-жылдын аягында менин чет өлкөлөрдө жүргөнүмдү ММКлар ар түрдүү божомолдор менен жазышты. Айрыкча, бийликтик делинген жана орус тилдүү айрым ММКлар мени “Дубайга алып барып, криминалдарга жолуктуртуп, электр энергиясынын тартыштыгын, баасынын жогорулашын шылтоолоп, Аксы, Талас, Саруу элин көтөрүү үчүн Келдибековдон акча суратып жиберишти...”

 

Суроо туулат, эмне үчүн мени Дубайдан, криминалдарга, Келдибековго жолуктурушту, андан акча суратышты? Эмне үчүн акчаны “Аксы, Талас, Саруунун элин көтөрүү үчүн” деп бөлүп көрсөтүштү? Ушул суроолорго жооп издеп жатып, муну баягы эле мурда Акаевдин, азыр Атамбаевдин “идеологдорунун” “көрөгөчтүгү” “Бекназаровду криминалдар, Келдибеков менен бирге, акча тапса эле туугандарын (Сарууларды) бийликке каршы көтөрөт” –деп аны каралоо, элге жек көрсөтүү саясатынын уландысы катары түшүндүм. Мындай мени каралоо саясатын Акаевдин, Бакиевдин бийликтери да ар дайым өздөрү көзөмөлдөгөн ММКлар аркылуу жазып келишкен, дагы ошондой ыкмалар менен жаздырып жатышат. Көз карандысыз, элин сыйлаган журналист же кыргыз минтип “Аксы, Талас, Саруу” – деп бөлүп жазбайт. Анткени, электр энергиясынын тартыштыгынан, баасынын кымбатташынан бир эле “менин туугандарым” эмес, жалпы эл жабыр тартууда.

 

Урматтуу журналисттер,

 

Мурдагы президенттер: Акаевдин, Бакиевдин, азыркы бийликтин да кемчилиги болгон электр энергиясынын баасы менен ойноо, электр тармагын менчиктештирүү, чек ара маселелери, өлкөдөгү корупция менен күрөшүүнүн көз боёмочулугу, мыйзамсыздык, акыйкатсыздык, анархия, жумушсуздук, конституциялык реформалардын токтотулушу, авторитаризмдин кайра жаралышы, Конституция, мыйзамдардын бурмаланышы, ар түрдүү колдонулушу, эки элдик революциянын максатына жетпегендиги, стратегиялык объектилердин (Кумтөр, башка кендер, КЦШК, Камбар-Ата ГЭСи, Кыргызгаз ж.б.) чет элдиктерге ит бекер берилиши, “майлуу-сүттүү” жерлер үй-бүлөнүн жакындарына же партиялаштарга берилиши, чындыкты айткандар мага окшоп урук-тууганы, достору, айылы менен “эл душманы” катары куугунтукка алынышы, караланышы, ой, сөз эркиндигинин бир беткейлиги, азыркы Жогорку Кеңештин “шалдыгы”, Өкмөттүн бечелдик, техникалык абалы ж.б. маселелер боюнча өз позициямды сиздер аркылуу да, бийликте же бош жүрсөм да туруктуу, так, ачык, тынбай эле айтып жүрөм. Мүмкүн ошол саясаттагы туруктуулук, элдүүлүк, ачыктык жеке мен үчүн кемчилик болушу мүмкүн, бирок, бир беткей “кара пиарга” ар дайым эле негиз болбошу керек. Элди бир Бекназаров эмес, миң Бекназаров болсо да, бир Келдибековдун акчасы эмес, Жогорку Кеңеште, Өкмөттө, Президенттин аппаратында, башка мамлекеттик “майлуу-сүттүү” мекеме-ишканаларда олтурушкан акаев, бакиевчилер, алар менен жалпы элдин байлыгын “прихватташтырып” же “кайра бөлүштүргөндөр”, Россияда, Белоруссияда, Казакстанда, Эмиратта качып жүргөдөрдүн баары Акаев, Танаев, Бакиев, Усенов, Чудинову баш болуп, акча топтоп беришсе да, элди көтөрө албайт, эгерде бийлик элдин үнүн угуп, эл үчүн кам көрүп, акыйкат, мыйзам чегинде иштесе. Тескерисинче, улуттун биримдиги, мамлекеттин эгемендиги, бүтүндүгү, өзүнүн конституциялык укук, эркиндиктери, жашоосу, турмушу, элдин байлыгы болгон кен-байлыктар, жер, суу, отун, электр жарыгы, сөз, ой, пикирдин эркиндиги, менчиги, акыйкаттык үчүн көтөрүлгөн элди түрмө, ок, дубинка, танк менен да, ички олигарх-коррупционерлердин акчасы, криминалдар эле эмес, сыртта качып жүрүшкөн Акаев, Танаев, Бакиев, Батукаев, Максимдери биригип ОДКБнын күч структураларын алып келсе да токтото албашын дагы бир жолу бүгүн сиздер аркылуу бийликке эскертем.

 

Мен Кыргызстандагы эки революциянын башкы каармандарынын бири катары (силерче айтканда “бульдозер революции”) көп саясатчыларга караганда революция эмне экенин, анын кесепеттери кандай болорун реалдуу элестете аламын. Ошондуктан, өлкөнү коррупциядан, авторитаризмден, жумушсуздуктан алып чыгуунун, өз кен-байлыктарыбызга, жер-суубузга толук кандуу ээ болуунун, кыргыз элинин көз карандысыз жашап, туруктуу, ден-соолукта өсүп өнүгүшүнүн, кайрадан кайсы бир чоң өлкөнүн “марионеткасы” болбоонун же кайрадан элдик толкундоолорду болтурбоонун (анткени, булар революциялык кадамга алып келүүчү жагдайлар) жолун издеп, Туркия, Россия, Украина жана жаңы жарыяланган Новороссияда (ДНР, ЛНР) болдум. Айрым бийликте олтурган же бийликке келем деген партиялардын лидерлеринен айырмаланып, мен ал өлкөлөрдүн саясатчыларына, бийлик ээлерине эмес, элдин арасына кирип, реалдуу элдин үнүн уктум, турмушун көрдүм, биз менен салыштырдым, анализдедим. Анткени, революцияны эл өзү жасайт, качан эскиче жашай бергиси келбей жадап, чарчап, аргасы кеткенде, качан бийлик мурдагыдай, эскиче элди алдап, сооротуп жүрүп башкара албай калганда, анын жолун ойчул-генийлер көрсөтөт, патриот-фанат баатырлар ишке ашырат, үзүрүн арам шылуун-шумпайлар көрөт. Чыныгы элдик революцияны импорттого, экспорттого же бирөөнүн акчасына жасоого болбойт. Сырттан келген же башкарылган революциядан эл азыркы Украинанын кейпин киет. Мен ага каршымын. Ушуну так, ачык биротоло билип койгула.

 

2.    Кыргызстандын азыркы бийлиги жөнүндө.

 

а). Жогорку Кеңеш боюнча:

 

2010-жылдын Апрель революциясынан кийин убактылуу бийликке келген Убакылуу Өкмөттүн жүргүзгөн саясатынын негизинде Кыргызстанда түптөлгөн Акаев, Бакиевдин үй-бүлөлүк-кландык бийликтин ордуна Конституциялык деңгээлде өлкөнү башкаруунун Парламенттик түрүнө жакын бийлик орноду. Убактылуу Өкмөт Кыргызстандын тарыхында биринчи жолу үлгү болуп, сөзүнө туруп, ачык шайлоо өткөрүп, шайлоодо утуп келишкен беш партияга (“Ата-Журт”, “Республика”, КСДП, “Ар-Намыс”, “Ата-Мекен”) мамлекеттик бийликти өткөрүп берип, өзүн-өзү таркатты (декабрь 2010-ж.). Мындай нерсе мурда түшүнө да кирбеген бийликке келген айрым партиялар, саясатчылар (мурда депутат, министр, аким болуш үчүн Президенттин үй-бүлөсүн сагалаган немелер) бул дөөлөттү, бийликти туура пайдалана албады. Мындай жагдай 7-апрелде, анан түштүктө төгүлгөн  жүздөгөгөн шейит болгон азаматтардын, миңдеген патриот, баатыр-революционерлердин каны, баатырлыгы менен жаралганын чу дегенде эле унутушту же аңдап сезе билбеди. Өлкөнүн, элдин кызыкчылыгынан өздөрүнүн, партиясынын кызыкчылыгын өйдө коюшту, мурда эски бийликте жүрүшкөн же алардын колдоосу менен кайра Парламентке келген айрым депутаттар элдик революциянын жеңишин тааныгысы келбей, бардык ишин революцияны, Убактылуу Өкмөттү каралоодон баштады, кемчиликтерди издеди, ошондон чоң реваншисттик саясат жараткысы келди, эки революциядан сабак алууну ойлонбоду. Жыйынтыгында структуралык биримдиги, программалык саясаты, идеясы жоктугунан Конституция, мыйзам, менен иштөөдөн четтешип, чу дегенде эле “коалициялык келишимдер” менен Премьер-министрден тартып, айыл өкмөтүнө чейин бийликти бөлүштүрүштү. Конституция талабына ылайык Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн курамын, Премьер-министрди, Өкмөт мүчөлөрүн гана аныктап, шайларын унутушту. Бийлик, байлык талашып, популисттик куру кыйкырыктан башы чыкпаган Парламенттеги баш партиянын үчөөсү (“Ата-Журт”, “Республика”, “Ар-Намыс”) реалдуу бийликте жүрүшүп, бүгүн партия катары да сакталбай чачылды. Акыркы 5-чи жылы ал партиялардын мүчөлөрү болгон депутаттар эптеп кайра депутат болуш үчүн изин жашырып, жаңы, башка партияларды түзүп (“Бир бол”, “Өнүгүү” ж.б.), айрымдары Атамбаевдин эшигин сагалап жүрүшөт. Эми бул депутаттардан, Парламенттен элге, өлкөгө пайда жок. 4 жыл ичинде алар аты, саны бар күнүмдүк мыйзамдарды алышты. Бирок, экономикалык, социалдык, маданий, укуктук жактан өлкөдөгү маанайды өзгөртө турган, авторитаризмден арылып, парламентаризмдин пайдубалын бекемдей турган реформатордук саясат жүргүзүшө албады. Өздөрү түзгөн Өкмөттөргө, Премьер-министрлерге, алардын ишине көзөмөл да жүргүзө алышпады. КР Өкмөтү Президенттин алдындагы техникалык Өкмөткө айланды. Өздөрүнүн шалдыгы менен кайрадан бир адамдын – Президенттин авторитардык бийлигин мыйзамсыз жаратышты. Бул Парламенттин 4 жылдык ишинин жыйынтыгы. Ошентсе да, азыркы Жогоку Кеңештин депутаттары акыркы жылы жок дегенде шайлоочуларга айтуу үчүн да болсо, эки маселени, биринчиси, ар дайым саясат кылып келишкен “ячейкалар”, “мародерлук”, “2010-жылдын июнь окуясы боюнча”, “Батукаев”, “Кумтөр” сыяктуу маселелерге чекит коюп кетүүлөрү тийиш. “Кумтөр алтын кени” боюнча түзүлгөн мурдагы бардык келишимдерди денонсациялоодон качпашы керек. “Кумтөрдү” улутташтырууга болбойт, ал ансыз деле Кыргызстандыкы, пайда (дивиденд) бөлүнгөн мурдагы бардык келишимдерди жокко чыгаруу менен “Центеррага” жаңы шарттарда (Кыргызстандын кызыкчылыгы үстөмдүк кылган) келишимди түзүп иштөөгө мүмкүнчүлүк берүү керек. Ага макул болбосо кете берет. Мурдагы келишимдерди жокко чыгаруу бир гана Жогорку Кеңештин иши – төрт жылдан бери Жогорку Кеңеш “Кумтөр” маселесинде өз ыйгарым укугун аткарбай, Өкмөткө шылтап коррупциялык схемалардын жашоосуна жардам берип келе жатат.

 

“Камбар-Ата” ГЭСтерин, “Кыргызгазды”, “Роснефть” менен “Газпромго” өздөрү ратификациялап берген келишимдер да алардын келишимдик милдеттерин так, толук аткарбаганы үчүн кайра каралууга жатат, же алар моралдык, материалдык зыянды төлөөгө тийиш.

 

Ушундай жол менен өз элин токсуз, газсыз калтырган дүйнө жүзүндө бир да мамлекет жок. Бул бизде эле болот. Булардын баары кылмыш. “Кумтөр”, “Камбар-Ата”, “Кыргызгаз” боюнча азыркы Жогорку Кеңешти, Өкмөттү кылмыш жообуна тартса болот.

 

Экинчи маселе, Конституцияга өзгөртүүлөрдү киргизүү үчүн референдум өткөрүү мыйзамын кабыл алуусу зарыл.

Ушул эки маселени чечпей туруп, баарын Атамбаевге шылтап, шайлоого барабыз деген азыркы депутатардын ою ишке ашпайт, эл бир же бир нече жолу алданат, бирок, ар дайым алдана бербеши керек.

 

б). Кыргыз Өкмөтү жөнүндө.

 

Азыркы Конситуцияга ылайык Жогорку Кеңеш аныктаган, шайлаган, ага гана баш ийген Кыргыз Өкмөтү төрт жыл ичинде төрт жолу алмашылды. Атамбаевдин Өкмөтү өз алдынча болгону менен, андан кийинки Бабановдун өкмөтү “өз алдынча саясат жүргүзөм” - дегени үчүн Атамбаев менен Текебаевдин “саясий келишиминен” улам таркатылды. Ошондон тартып Атамбаев-Текебаев тандеми каалагандай, президенттин алдындагы техникалык өкмөткө окшогон өкмөттөр пайда болду жана иштеп жатышат. Анын кесепетинен Президент Атамбаев өзү Өкмөттүн ишин аткарып чуркап жүрөт.

 

в). Сот бийлиги боюнча:

 

Конституциялык деңгээлде сот реформасы жүргүзүлбөдү, тескерисинче Конституциянын беренелери Президенттин аппараты даярдаган айрым мыйзамдар менен бурмаланып, реформалар башаламандыкка учурап, убактылуу токтотулду. (Бул боюнча “Унчукпай коюуга укугу жок – 1” 23.01.2012-ж. кенен айтылган). Соттордун башка бийлик бутактарына көз карандысыздыгын, Конституция, мыйзамга гана баш ийерин, мыйзамсыз, акыйкатсыз чечимдери үчүн жоопкерчиликти күчөтүү мыйзамдары жетишерлик түрдө, өз убагында алынбады. Сот реформасын жүргүзүү функциясынан Жогорку Кеңеш Өкмөттөн четтегендей оолактап, аны Президенттин аппаратынын буйругу, талабы менен аткарды. Кесепетинде соттор кайрадан Президенттин аппаратына көз каранды болуп калды.

 

г). Президенттик бийлик жөнүндө:

 

Азыркы Конституциянын талабына ылайык Кыргыз Республикасынын Президентинин ыйгарым укуктары Конституциянын 64-беренесинде каралып, Конституция менен чектелген. Мурдагы Президенттер сыяктуу азыркы Президентке мыйзамдар менен кошумча ыйгарым укуктар берилиши каралбаганы менен, тилекке каршы, иш жүзүндөгү Атамбаевдин укуктары Акаев менен Бакиевдикинен кем эмес, бирок, эч кандай жоопкерчилиги жок. Акаев үй-бүлөлүк-кландык авторитардык режимге 1993-ж. Конституцияны кайра-кайра референдумдар аркылуу өзгөртүп жүрүп алса, Бакиев үй-бүлөлүк-криминалдык авторитардык режимин “Ак жол” партиясы, Конституциялык соттун жардамы менен алган. Чексиз бийликтери Акаевди да, Бакиевди да бийликте сактап калбады.

 

Бүгүн Атамбаев чексиз бийлигин Конституцияга өзгөртүүлөрдү киргизбей эле өз жарлыктары, Конституцияга каршы келген мыйзамдар менен ээледи. Ага албетте Акаев, Бакиев учурунда такшалган “референдумчулар” жана өз ыйгарым укуктарын пайдалана албаган Жогорку Кеңеш жол берди. Экинчи жагынан азыркы Жогорку Кеңештин депутаттарынын сапаты, шалдыгы да, мамлекеттик бийликти анархияга учуратпай колго алууга президентти мажбур кылды. Акаев, Бакиев бийлигинен Атамбаевдин жеке бийлигинин айырмасы бирөө, ал Атамбаевдин үй-бүлөсү мамлекеттик бийликтерге ачык аралаша электиги (ага Атамбаев өзү жол бербейт, мүнөзү ошондой).

 

Президент өзү жүргүзгөн иштер жөнүндө айтканда дайыма коррупцияны ооздуктаганы жөнүндө көп айтат. Чындыгында бюджеттик акчаларды пайдаланууда айрым судья, министрлердин пара алып жаткан жерлеринен кармалышы сыяктуу ж.б. “бытовой коррупция” боюнча бир топ алгылыктуу иштер жасалып жатат. Бирок, Акаевдин доорунан бери түптөлгөн бир дагы коррупциялык схемаларга кол тийбеди (Убактылуу Өкмөттүн иштерин кошпогондо). Убактылуу Өкмөт тарабынан башталган иштер аягына чыкпай токтоду. Убактылуу Өкмөт тарабынан улутташтырылган айрым объектилер (Бишкек арак заводу, АУБ, БНК ж.б.) өз партияларына конкурстар өткөрүлбөй, жең учунан арзан баага сатылды. Мисалы, БНК Жогорку Кеңештеги бир партиянын лоббиси менен 2-3 млн АКШ долларына мыйзам бузуу менен түз сатылып, үч жылдан кийин “Роснефтиге” 40 млн  АКШ долларына жакын суммада кайра сатылганын Президент кандай карайт? Мына коррупция. (“Мегаком” боюнча да ошондой аракеттер болгон). “Кумтөр” алтын кени боюнча мыйзамсыз түзүлгөн келишимдердин 5 жылдан бери денонсация болбой жатканы, Батукаевдин мыйзамсыз бошотулуп, бийлик тарабынан узатылышы, “Кыргызгаздын” 1 долларга сатылышы, “Камбар-Ата” ГЭСтеринин атайын курулбай турушу, Таластагы, Чаткалдагы ж.б. жерлердеги алтын жана башка кен байлыктарды чет элдиктер иштетип жатышы жаңы коррупциябы же мурдагы корупциябы?

 

Азыркы техникалык абалдагы Өкмөттүн функциясына кирген, өлкөдөгү быйылкы энергетикалык кризисте шал Жогорку Кеңеш менен бечел Өкмөткө ишенип олтурбай, Президенттин абалды туура түшүнүп, бул проблеманы чечүүнү колго алып, кымбат болсо да электр энергиясын таап, убактылуу анын баасын көтөрүү (мен ушундай деп түшүнөм) менен жасаган чечкиндүү аракеттери арга кеткендеги аракеттей сезилет.

 

Ушул жерде адилеттүүлүк үчүн белгилей кете турган нерсе, биз жамандап жүргөн Акаевдин мезгилинде электр энергиянын баасын көтөрүүгө, энергетика тармагын менчиктештирүүгө ошол учурдагы Жогорку Кеңештин депутаттары жол берген эмес. Акаевдин учурунда Таш-Көмүр, Шамалды-Сай-2 ГЭСтери (2003-ж.) ишке берилген. Акаев, Бакиев мезгилдеринде Кыргызстан Казакстанга электр энергиясын 1,6 сомго эле экспорттогон. Камбар-Ата ГЭСтери бүтсө, Пакистанга, Кытайга ж.б. өлкөлөргө электр энергиясын сатуу пландаштырылган. Электр энергиясынын баасы Бакиевдин учурунда (март 2010-ж.) март айынан эки эсе, июнь айынан беш эсеге көтөрүлүп, “Севеэлектро”, “Востокэлектро” Максим Бакиев тарабынан менчиктештирилген. Апрель революциясынан кийин (2010-ж.) Убактылуу Өкмөттүн Декрети менен алар кайра улутташтырылып, баасы ордуна түшүрүлгөн. Азыркы энергетикалык кризиске “аба ырайынын” күнөөсү жок, азыркы Жогорку Кеңеш менен Өкмөт күнөөлүү, муну эл билүүсү керек.

 

Президенттин акыркы пресс-конференциясындагы Конституцияга өзгөртүүлөр керектиги жөнүндөгү оюн мен толук колдойм. 2012-ж. 23-январында ушул маселе боюнча Президентке “Унчукпай коюуга укугум жок” деген ат менен ачык кат жолдогом. (Бүгүнкү кайрылуумду ошондуктан “Унчукпай коюуга укугум жок – 2” деп атадым). Андан бери туптуура үч жыл өттү. Кеч болсо да, мени туура түшүнүптүр деп ойлойм. Бирок, убакыттан уттурдук. Ал кайрылууда Жогорку Кеңешти мөөнөтүнөн мурда таркатуунун жолун издөө, себеби бул Жогорку Кеңештен элге да, мамлекетке да пайда жоктугу (А.Бекназаров “Унчукпай коюуга укугум жок” 134-147 б.б.). 

 

2012-жылдын жай айларында Президент экөөбүздүн акыркы жолугуубузда да: “Сиз өлкө башчысы катары жасаган реформаларыңыз менен тарыхта калууну ойлонуңуз, азыр өлкө рефомаларга муктаж, аны Конституцияга өзгөртүүлөрдү киргизмейинче жасоого мүмкүн эмес. Өкмөттүн, соттун, Жогорку Кеңештин иштерине суктанбаңыз, ар бир бийлик бутагы өз ишин өзү аткарып, өзү жооп берүүнү өнөкөткө айлантыңыз” - деген элем.   

         

Президенттин жаңы жыл алдындагы Евразия Экономикалык Биримдигине  кол койгонун мен укуктук жактан туура болбой калды деп эсептейм. Анткени, Президенттин Конституциялык деңгээлде андай укугу жок. Ошондуктан, Президент 9-майга чейин Жогорку Кеңеш менен биргеликте Конституцияга өзгөртүүлөрдү киргизип, койгон колун Конституциялык деңгээлде легитимдүү кылышы зарыл. Конституцияга өзгөртүүлөрдү киргизүү үчүн “2020—жылга чейин Конституция өзгөрүлбөйт” деген жобону алып салуу керек. Ал маселени Жогорку Кеңеш чечет. Ошондуктан, Президент Жогорку Кеңеш менен биргеликте мыйзам менен референдум өткөрүүсү зарыл. Жогорку Кеңеш жана Президент референдумда элге үч суроо менен гана чыгуусу керек:

 

1. 2020-жылга чейин Конституцияны өзгөртүүгө тыюу салынган жобону жокко чыгарууга макулсуңбу?

 

2. Башкаруунун кайсы түрүн колдойсуң:

а) Парламенттик;

б) Президенттик;

в) Аралашбы – деп.

 

3. Кыргызстандын Евразиялык Экономикалык Биримдигине кошулушуна макулсуңбу? – деген.

 

Биринчи жана экинчи маселе мындан нары Конституциялык реформаларды кийинки Парламент аркылуу жүргүзгөнгө жол ачса, үчүнчү маселе Атамбаевдин ЕврАзЭСке койгон колун легитимдештирүүгө, (элден бекитип алууга) жол ачат же 9-майга чейин колун артка алууга укук берет. Биз, кыргыз саясатчылары, кыргыз элинин кайсы экономикалык блокто, кандай мамлекетте жашагысы келери жөнүндө элден 25 жыл ичинде бир да жолу сурай элекбиз. 

 

ЕврАзЭСке кирүүнү да президент Атамбаев элден сураган жок. Бул кемчиликти Атамбаев жоюусу керек. Бүгүнкү дүйнөдөгү саясий оор абалда “эки дөө кармашса, ортодо чымын өлөт” болуп калбайбызбы? “Бечелге жөтөлдүн эмне кереги бар?”- дегендей, менин жеке пикиримде Кыргызстандын ЕврАзЭСке кириши ички реалдуу муктаждыкка караганда сырткы күчтөрдүн таасири менен элдин пикири угулуп- угулбай, терең салмакталбай, шашылыш кол коюлгандай болду. Россиянын базарында карапайым эл кандай тиричилик кылары өтө татаал маселе, ага даярдык керек.

Кайсы бир партия, чиновник, олигарх үчүн туурадыр, боло турган шайлоодо Россиядан колдоо табар. Бирок, жалпы элге келгенде бул талаш оор маселе.

 

Экинчиден, Кыргызстандын Президенти ал бирикмеге кошулуу боюнча кол коюу учурунда сүйлөп жатканда Путин менен Лукашенконун шылдыңдагансып күлүп олтурганы, Назарбаевдин мурдун чүйрүгөнү кыргыз элин шылдыңдагандай эле болду. Лукашенконун Бакиевдерди, Путиндин, Акаев, Танаевди, Назарбаевдин Казакстанда бир топ мурдагы эки президенттердин жакындарын сактап, коргоп жүргөнү эле алардын азыркы кыргыз элине, кыргыз бийлигине болгон мамилесин тастыктап турат. Аларга Акаев, Бакиевдер Президенттер “дос жана бир тууган” кыргыз элине караганда, ал эми биз болсо кайрадан аларга жабышкандай болуп жатабыз.

 

Үчүнчүдөн, Кыргызстандын келечеги кайсы бир саясий же экономикалык блокто эмес, “нейтралитет” статусу менен, бардык дүйнө мамлекеттери, биринчи кезекте коңшу СНГ өлкөлөрү менен эгемендүү, көз карандысыз, тең ата түзүлгөн эркин экономикалык, саясий келишимдер менен жаралган эки тараптуу мамилелерде.

 

Төртүнчүдөн, эркин тышкы экономикалык саясат жүргүзүүдө кайсы бир бирикмедеги союздаш өлкөнүн “көзүн кароо” мамлекеттин эгемендүүлүгүн, көз карандысыздыгын чектейт. Мисалы, ЕврАзЭСке мүчө болуп кирсек, азыр Кытайдан, Түркиядан, Кореядан, Эмираттан, Япониядан, Ирандан ж.б. өлкөлөрдөн келген товар-техникалардын бажы төлөмдөрүнүн өлчөмүн бир эле Кыргызстан өзү эгемендүү чече албайт, аны Москва чечет, жыйынтыгында, азыркы Дордойдогу, Кара-Суу базарындагы, Кудайберген авторыногундагы чет элдик автотехникалар, запастар, товарлардын баасы Москва аныктаган бажы төлөмдөрдүн эсебинен 20-30% кымбаттайт.

 

Бийлик өздөрү белгилеп жаткандай, эгерде Евразия Экономикалык Бирикмесинин базарында Россия, Белоруссия, Казакстан, Армения, Кыргызстан баардыгы биригип 100 сом тапса, ошонун 1,6 сому гана Кыргызстандыкы болот.  

 

Бешинчиден, Кыргызстандын элинин турмушу реалдуу бүгүн, келечекте да Кытайдын, Эмираттын, Ирандын, Түркиянын, Кореянын, Япониянын товар-техникаларына байланыштуу болот, Россия менен Белоруссияныкына караганда.

 

Алтынчыдан, Бажы Союзу, Евразия Экономикалык Бирикмеси десе эле көпчүлүк карапайым эл СССР мезгилин элестетип, “Москва бизди коргоп жана багып алат” – деп түшүнөт. Урматтуу кыргыз калкым, азыркы Москва үчүн биз чет элдик (иностранец) экенибизди унутпайлы.

 

Бажы Союзуна же Евразия Экономикалык Бирикмесине кирбей койсок деле В.Путин бизге таарынбайт, анткени орус эли менен кыргыз эли кечээ эле бирге совет элин түзүп, нечендеген жеңиштерди жараткан, тарыхы бир эл. Эки элдин достугу КМШнын, ОДКБнын алкагында, түбөлүк достукту камтыган эки тараптуу ондогон саясий, экономикалык, укуктук, маданий, илимий ж.б. келишимдер менен бекем чырмалышкан, аны эч ким буза албайт.

 

Тышкы саясатта Жогорку Кеңеш менен Президент коңшу өлкөлөр менен мамиле түзө албады, чек ара, карым-катнаш маселелери чечилбеди. Алыскы туугандан жакынкы коңшу артык деген сөздү эстеринен чыгарды. Анын кесепетинен түштүктүн эли кыйналууда. Жыйынтыктап айтканда, Жогорку Кеңештин төрт жылдык, Президенттин үч жылдык ишмердүүлүгүндө, бийлик күнүмдүк иштерди аткаргандан башка реформатордук көзгө көрүнөөрлүк иштерди жасаган жок. Бул мезгил сенек (застой) доор болду.

 

(Уландысы кийинки санда)

Азимбек Бекназаров

Булак: "Майдан.kg", №01, 14-январь 2015-ж.